AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun
Q Ə R A R I
Ş.Əliyevanın
şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 23
dekabr 2016-cı il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına
və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına dair
11 oktyabr 2019-cu
il Bakı şəhəri
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Südabə Həsənova, Rövşən
İsmayılov, Ceyhun Qaracayev (məruzəçi-hakim), Mahir Muradov, Rafael Qvaladze,
İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin,
ərizəçi Şövləxanım
Əliyevanın və vəkili Çingiz Kazımzadənin,
mütəxəssislər Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin
Hüquq İdarəsinin şöbə rəisi, ədliyyə polkovniki Rövşən Rəsulzadənin, Azərbaycan
Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin Hüquq şöbəsinin müdir müavini
Ülvi Nəsiblinin iştirakı ilə,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu
maddəsinin V hissəsinə müvafiq olaraq konstitusiya məhkəmə icraatı qaydasında
açıq məhkəmə iclasında Ş.Əliyevanın şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali
Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 23 dekabr 2016-cı il tarixli qərarının
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun
yoxlanılmasına dair konstitusiya işinə baxdı.
İş üzrə hakim C.Qaracayevin məruzəsini, ərizəçinin
və vəkilinin, mütəxəssislərin çıxışlarını dinləyib,
iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi (bundan sonra - Müdafiə
Nazirliyi) cavabdehlər Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi
(bundan sonra - Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi) və Səid Qurbanova qarşı
müqavilələrin etibarsız hesab edilməsi, şəhadətnamələrin və çıxarışların ləğv
edilməsi, torpaq və qeyri-yaşayış sahəsinin qaytarılması tələbinə dair iddia
ərizəsi ilə Xəzər Rayon Məhkəməsinə müraciət etmişdir.
Cavabdeh S.Qurbanovun vəfatı ilə əlaqədar olaraq
onun hüquq varisləri Cavqarat Qurbanova və Şövləxanım Əliyeva cavabdeh qismində
əvəz edilmişlər.
Xəzər Rayon Məhkəməsinin 23 dekabr 2015-ci il tarixli qətnaməsi ilə
Müdafiə Nazirliyinin iddiası təmin edilməmişdir.
Mülki işin məhkəmə tərəfindən müəyyən edilmiş hallarına görə
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Əmlakının İdarə edilməsi üzrə Dövlət Komitəsi
(hazırda Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi) ilə S.Qurbanov arasında bağlanmış 6
noyabr 2007-ci il tarixli Dövlət əmlakının (qeyri-yaşayış sahəsinin) icarəyə
verilməsi haqqında icarə müqaviləsinə əsasən Bakı şəhəri Əzizbəyov rayonu
Mərdəkan qəsəbəsi Z.Zülqadayev küçəsində yerləşən və Müdafiə Nazirliyinin
balansında olan qeyri-yaşayış sahəsi xidmət məqsədilə S.Qurbanovun müddətli
istifadəsinə verilmişdir.
Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi ilə S.Qurbanov
arasında bağlanmış 17 dekabr 2007-ci il tarixli icarəyə verilmiş əmlakın
alğı-satqı müqaviləsinə uyğun olaraq yuxarıda göstərilən qeyri-yaşayış sahəsi
sonuncuya satılmışdır.
Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi ilə S.Qurbanov
arasında bağlanmış özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin yerləşdiyi
torpaq sahələrinin icarəyə verilməsi haqqında 8 fevral 2008-ci il tarixli
müqaviləyə əsasən Bakı şəhəri Əzizbəyov rayonu Mərdəkan qəsəbəsi Z.Zülqadayev
küçəsində olan qeyri-yaşayış sahəsinin yerləşdiyi torpaq sahəsi S.Qurbanovun
müddətli istifadəsinə verilmişdir.
Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi ilə S.Qurbanov
arasında bağlanmış 14 mart 2008-ci il tarixli özəlləşdirilən müəssisə və
obyektin yerləşdiyi torpaq sahəsinin alğı-satqı müqaviləsinə uyğun olaraq həmin
torpaq sahəsi S.Qurbanova satılmış və onun torpaq sahəsi üzərində hüquqlarının
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində
dövlət qeydiyyatına alınması üçün Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən 3
aprel 2008-ci il tarixində “Özəlləşdirilən müəssisə və obyektlərin, habelə
fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən inşa edilmiş obyektlərin yerləşdiyi dövlət
torpaq sahələrinin satılmasına dair” Şəhadətnamə verilmişdir.
12 mart 2009-cu il tarixində S.Qurbanovun vəfat etməsindən sonra
mübahisəli qeyri-yaşayış sahəsinin və onun yerləşdiyi torpaq sahəsinin 3/4
hissəsi S.Qurbanovun vərəsəsi kimi onun arvadı C.Qurbanovanın, 1/4 hissəsi isə
qızı Ş.Əliyevanın xüsusi mülkiyyətinə keçmiş və bu barədə onlara Azərbaycan
Respublikası Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin Bakı şəhər Ərazi
İdarəsi tərəfindən 20 iyun 2015-ci il tarixli hüquqların dövlət qeydiyyatı
haqqında daşınmaz əmlakın dövlət reyestrindən çıxarış verilmişdir.
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 18 aprel 2016-cı
il tarixli qətnaməsi ilə apellyasiya şikayəti təmin edilmiş, birinci instansiya
məhkəməsinin qətnaməsi ləğv edilərək, iş üzrə yeni qətnamə qəbul edilməsi,
Müdafiə Nazirliyinin cavabdehlər Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi, C.Qurbanova
və Ş.Əliyevaya qarşı müqavilələrin etibarsız hesab edilməsi, şəhadətnamələrin
və çıxarışların ləğv edilməsi, torpaq və qeyri-yaşayış sahəsinin qaytarılması
tələbinə dair iddiasının təmin edilməsi qət edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki
Kollegiyasının (bundan sonra – Ali
Məhkəmənin Mülki Kollegiyası) 23 dekabr 2016-cı il tarixli qərarı ilə
cavabdehlər C.Qurbanova və Ş.Əliyevanın birgə kassasiya şikayəti təmin
edilməmiş, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi dəyişdirilmədən
saxlanılmışdır.
Ş.Əliyeva Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya
Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək Ali Məhkəmənin
Mülki Kollegiyasının 23 dekabr 2016-cı
il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına (bundan sonra – Konstitusiya) və qanunlarına uyğunluğunun
yoxlanılmasını xahiş etmişdir.
Ş.Əliyeva şikayətini onunla
əsaslandırmışdır ki, kassasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən işə
baxılarkən Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki
Məcəllə) 337-349-cu, Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin
(bundan sonra – Mülki Prosessual Məcəllə) 416-418-ci maddələri düzgün tətbiq
edilməmiş, nəticədə onun Konstitusiyanın 29-cu maddəsinin I hissəsində və 60-cı
maddəsinin I hissəsində təsbit olunmuş mülkiyyət və hüquq və azadlıqların
inzibati və məhkəmə təminatı hüquqları pozulmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu şikayətlə bağlı aşağıdakıların qeyd olunmasını zəruri hesab edir.
Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır
və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi
mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. Hər kəsin mülkiyyət hüququ
vardır. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Hər kəsin mülkiyyətində
daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi
mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və
ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun
barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. Heç kəs məhkəmənin qərarı
olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz (Konstitusiyanın 13-cü maddəsinin I
və II hissələri və 29-cu maddəsinin I, II, III və IV hissələri).
Konstitusiya, mülkiyyət hüququnu təsbit etməklə
yanaşı bu hüququn effektiv vasitələrlə təmin olunmasına, o cümlədən məhkəmədə
müdafiəsinə də zəmanət vermişdir.
Belə ki, məhkəmə müdafiəsi hüququ əsas insan və
vətəndaş hüquqları və azadlıqları sırasında olmaqla yanaşı, Konstitusiyada
təsbit edilmiş digər hüquq və azadlıqların təminatı qismində də çıxış edir.
Mülkiyyət hüququnun prosessual müdafiəsi vasitələrindən biri də məhz
Konstitusiyanın 60-cı maddəsində təsbit edilmiş məhkəmə müdafiəsi hüququdur.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Q.İbadovun
şikayəti üzrə 2016-cı il 7 mart tarixli Qərarında göstərmişdir ki, məhkəmələrdə
mülkiyyət hüququ ilə bağlı olan işlər üzrə mülki qanunvericiliyin müvafiq
maddələrinin məzmunu, mülki qanunvericiliyin prinsiplərinə uyğun olaraq mülki
hüquq subyektlərinin bərabərliyi və iradə sərbəstliyi, mülkiyyətin
toxunulmazlığı, müqavilələr azadlığı, pozulmuş hüquqların bərpasının təmin
edilməsi və s. nəzərə alınmaqla tətbiq edilməlidir.
Mülki işlər üzrə məhkəmə qərarlarının ədalətli və
qanuni olmasının təminatı kimi mülki mühakimə icraatında prosessual qaydaların
müəyyən edilməsi çıxış edir. Mülki Prosessual Məcəlləyə əsasən, ədalət
mühakiməsi çəkişmə, tərəflərin bərabərliyi və faktlar əsasında həyata
keçirilir. Hakim bütün hallarda prosesin çəkişmə prinsipini təmin etməlidir. O,
öz qərarını yalnız tərəflərin çəkişmə prinsipinə əsasən müzakirə etdiyi
dəlillərlə, onların verdiyi izahatlarla, sənədlərlə əsaslandırmalı və həqiqətə
nail olmaq üçün, işin hərtərəfli, tam və obyektiv tədqiqinə lazımi şərait yaratmalıdır.
Məhkəmə sübutlara obyektiv, qərəzsiz, hərtərəfli və tam baxdıqdan sonra həmin
sübutlara tətbiq edilməli hüquq normalarına müvafiq olaraq qiymət verir.
Məhkəmənin qətnaməsi qanuni və əsaslı olmalıdır. Qətnamə iş üzrə müəyyən
edilmiş həqiqi hallara və tərəflərin qarşılıqlı münasibətinə uyğun
əsaslandırılmalıdır (Mülki Prosessual Məcəllənin 9.1, 9.3, 14.1, 88, 217.1 və
217.3-cü maddələri).
Bakı Apellyasiya Məhkəməsi iddianı təmin edərkən Azərbaycan
Respublikası Torpaq Məcəlləsinin (bundan sonra – Torpaq Məcəlləsi) 23, 46-cı,
“Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun
(bundan sonra – “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” Qanun) 6 və 31-ci
maddələrinə, eləcə də Mülki Məcəllənin 329, 331.1 və 337.2, 337.4-cü maddələrinə
əsaslanaraq mübahisəli əmlaka dair müqavilələrin etibarsız olduğu qənaətinə
gəlmişdir.
Bu baxımdan Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
mülki-hüquqi əqdlərin etibarsızlığı anlayışına aydınlıq gətirilməsini zəruri hesab
edir.
Qeyd edilməlidir ki, əqdin etibarsızlığı dedikdə, onun
arzu olunan hüquqi nəticələrə səbəb ola bilməməsi nəzərdə tutulur və əqdlərin
etibarlılıq şərtləri Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilir. Bağlanmış əqd Mülki
Məcəllənin imperativ göstərişlərinə zidd olduğu, eləcə də tərəflərin iradə
ifadəsi onların həqiqi niyyətinə uyğun gəlmədiyi halda, arzu olunan hüquq və
öhdəliklərin yaranmasına səbəb olmur.
Mülki Məcəllənin 337.1-ci maddəsinə əsasən, bu
Məcəllədə müəyyənləşdirilmiş şərtləri pozmaqla bağlanmış əqd etibarsızdır. Etibarsız
əqdlər mübahisə edilən əqdlər və ya əhəmiyyətsiz əqdlər ola bilər.
Mübahisə edilən əqd tərəflərin mübahisələndirməsi
nəticəsində etibarsız hala gələn əqd kimi qəbul edilir.
Mülki Məcəllənin 337.2-ci maddəsinə əsasən, əqd
barəsində mübahisə edildikdə əqd bağlandığı andan etibarsızdır. Müqavilənin
mübahisə edilməsi müqavilənin digər tərəfinə iradə ifadəsinin bildirilməsi yolu
ilə həyata keçirilir.
Əhəmiyyətsiz əqd tərəflərin iradə ifadəsindən və ya
məhkəmə qərarından asılı olmayaraq bağlandığı andan özlüyündə hüquq və öhdəlik
əmələ gətirməyən əqdləri nəzərdə tutur. Əhəmiyyətsiz əqd qanunazidd, məcburi
hüquq normalarının pozulması ilə bağlanmış bir əqddir.
Qeyd edilməlidir ki, dövlət mülkiyyətində olan
əmlakın özgəninkiləşdirilməsinə dair qaydalar “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
haqqında” Qanun, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 10 avqust tarixli,
383 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında dövlət
əmlakının özəlləşdirilməsinin II Dövlət Proqramı” (bundan sonra – II Dövlət
Proqramı), Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 23 dekabr tarixli, 432
nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “İcarəyə verilmiş dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi haqqında Əsasnamə” (bundan sonra – Əsasnamə) ilə müəyyən
edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında torpaq üzərində mülkiyyətin müxtəlif
növlərinin tətbiqi əsasında yaranan münasibətləri tənzimləyən əsas akt isə
Torpaq Məcəlləsidir.
Torpaq Məcəlləsinin 23-cü maddəsinə əsasən, hərbi
hissələrin, hərbi təhsil (təlim) müəssisələrinin, müdafiə və təhlükəsizlik
orqanları müəssisələrinin, idarələrinin və təşkilatlarının daimi
yerləşdirilməsi və fəaliyyət göstərməsi üçün verilmiş torpaqlar müdafiə və
təhlükəsizlik təyinatlı torpaqlar hesab edilir. Həmin Məcəllənin 46-cı
maddəsinə görə dövlət hakimiyyət orqanlarının yerləşdiyi torpaqlar, dövlət
müəssisə, idarə və təşkilatlarının daimi istifadəsində olan və ya dövlət
obyektlərinin tikintisi layihələşdirilmiş torpaqlar dövlətin müstəsna
mülkiyyətindədir və həmin torpaqlar bu Məcəllədə və digər normativ-hüquqi aktlarda
müəyyən olunmuş qaydada istifadəyə və icarəyə verilə bilər.
“Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” Qanunun
6-cı maddəsi ilə dövlət mülkiyyətində saxlanılan və özəlləşdirilməsi qadağan
olunmuş əmlak növləri sırasında Azərbaycan Respublikasının müdafiəsini və təhlükəsizliyini təmin etmək
üçün saxlanılan hərbi hissələrin, daxili və sərhəd qoşunlarının, gömrük
orqanlarının operativ istifadəsində olan əmlak nəzərdə tutulmuşdur.
Həmin Qanunun 31-ci maddəsində isə bu Qanunun və
dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi qaydasını müəyyən edən digər normativ hüquqi
aktların pozulması dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinə dair bağlanmış əqdin
etibarsız hesab edilməsi üçün əsas kimi müəyyən edilmişdir.
Qeyd edilməlidir ki, dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasına, sahibkarlığın genişləndirilməsinə,
sağlam rəqabət mühitinin yaradılmasına xidmət edir.
Belə ki, “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
haqqında” Qanunun 1.0.1-ci maddəsinə müvafiq olaraq dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi - dövlət əmlakının bu Qanunla müəyyən edilmiş qaydalara uyğun
alıcıların mülkiyyətinə verilməsidir və həmin Qanunun 2.1-ci maddəsinə əsasən,
dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin əsas məqsədi iqtisadiyyatın liberallaşdırılması,
sahibkarlığın genişləndirilməsi, rəqabət mühitinin formalaşdırılması,
iqtisadiyyata investisiyaların cəlb olunması yolu ilə onun səmərəliyinin
artırılmasına, struktur dəyişikliklərinə və əhalinin həyat səviyyəsinin
yüksəldilməsinə nail olmaqdan ibarətdir.
Məhz dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkə iqtisadiyyatında özəl
sektorun rolu xeyli dərəcədə artmış, milli iqtisadiyyatın səmərəliliyi
yüksəlmişdir. Bu baxımdan hər hansı əmlakın dövlətin müstəsna mülkiyyətində
olması həmin əmlakın özəlləşdirilməsini istisna etmir. Əksinə “Dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi haqqında” Qanunun 6-cı maddəsində özəlləşdirilməsi qadağan
edilmiş əmlakın siyahısı məhdud şəkildə müəyyən edilmiş və belə əmlak
növlərindən biri kimi Azərbaycan Respublikasının müdafiə və sərhəd
qoşunlarının, gömrük orqanlarının operativ istifadəsində olan əmlak nəzərdə
tutulmuşdur.
Lakin mülki iş üzrə məhkəmələr tərəfindən müəyyən
edilmiş hallardan görünür ki, iddiaçı tərəfindən mübahisəli əmlakın məhz müdafiə
və sərhəd qoşunlarının operativ istifadəsində olmasını təsdiqləyən hər hansı
sübut təqdim edilmədiyi halda apellyasiya instansiyası məhkəməsi yalnız mübahisəli
əmlakın Müdafiə Nazirliyinin balansında olmasına əsaslanmaqla, həmin əmlakın özəlləşdirilməsi
qadağan edilmiş əmlak siyahısına aid olduğu qənaətinə gələrək “Dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi haqqında” Qanunun 31-ci maddəsinə istinad edərək bağlanmış alğı-satqı
müqavilələrini etibarsız hesab etmişdir.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi hesab etmişdir
ki, əqdin etibarlılığı üçün onun bağlanmasında lazımi subyektlərin
(səlahiyyətli şəxslərin) iştirakı, onların arasında iradə və onun bildirilməsi
vahidliyinin mövcudluğu, əqdin forma və məzmununun qanunvericiliyin tələblərinə
uyğun olması vacibdir. Mübahisəli müqavilələrin isə qeyd olunan tələblərə uyğun
olmadığı qənaətinə gələrək apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəflər arasında
mübahisəli əmlaka dair bağlanmış alğı-satqı müqavilələrini etibarsız hesab
etmişdir.
Halbuki, “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi
haqqında” Qanunun 16.1.6-cı maddəsindən görünür ki, dövlət əmlakının
özəlləşdirilməsi üsullarından biri icarəyə verilmiş dövlət əmlakının satışıdır.
Həmin Qanunun 22.1-ci maddəsinə görə, Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq sonradan özəlləşdirilmək şərti
ilə icarəyə verilmiş dövlət əmlakının satın alınması Dövlət Proqramında və
digər normativ-hüquqi aktlarda müəyyən edilmiş qaydaya müvafiq olaraq həyata
keçirilir.
Göstərilən Qanunun 29.1-ci maddəsinə əsasən, dövlət
əmlakının özəlləşdirilməsi zamanı, ixtisaslaşdırılmış hərraclar istisna
olmaqla, dövlət əmlakının satıcısı və alıcı arasında Azərbaycan Respublikasının
Mülki Məcəlləsinə, bu Qanuna və Dövlət Proqramına müvafiq olaraq alqı-satqı
müqaviləsi bağlanılır.
II Dövlət Proqramının 1.1-ci
bəndi ilə müəyyən edilmişdir ki, II Dövlət Proqramının baş icraçısı və onun
həyata keçirilməsi ilə bağlı müvafiq dövlət orqanlarının fəaliyyətini əlaqələndirən
orqan Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsidir.
Həmin Dövlət Proqramının 4.6.5-ci
bəndində nəzərdə tutulmuşdur ki, özəlləşdirilməsi qadağan olunan dövlət əmlakı
istisna olmaqla, icarə müqavilələrinə əsasən icarəyə verilmiş digər dövlət
əmlakı (tikili, qurğu, avadanlıq və s.) onun icarəyə verən müəssisə və ya
təşkilatla bağlılığı, ərazi baxımından ayrılmasının mümkünlüyü və sair bu kimi
amillər nəzərə alınmaqla Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən
özəlləşdirilərkən icarəyə verilmiş əmlak 100 % dəyəri ilə icarəçiyə təklif
olunur, icarəçi icarəyə götürdüyü əmlakı almağa razılıq verdikdə, onunla
alqı-satqı müqaviləsi bağlanır və o, 30 gün ərzində əmlakın dəyərini ödəyir.
Bu Dövlət Proqramının 9.1-ci bəndinə əsasən,
özəlləşdirilən dövlət müəssisə və obyektlərinin, habelə hüquqi və fiziki
şəxslər tərəfindən inşa edilən müəssisə və obyektlərin yerləşdiyi dövlət
mülkiyyətində olan torpaq sahələri qanunvericiliyə uyğun olaraq Əmlak
Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən həmin müəssisə və obyektlərin
mülkiyyətçilərinə satılır. Bu sahədə məhdudiyyətlər olduqda torpaq sahələrinin
verilməsi qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada həyata keçirilir.
Mülki Məcəllənin 567-ci maddəsinə uyğun olaraq alğı-satqı
müqaviləsinə görə satıcı əşyanı alıcının mülkiyyətinə verməyi, alıcı isə əşyanı
qəbul edib əvəzində müəyyənləşdirilmiş pul məbləğini (qiyməti) ödəməyi öhdəsinə
götürür.
Həmin Məcəllənin 568.1-ci maddəsinə əsasən, satıcı alğı-satqı
müqaviləsində nəzərdə tutulan əşyanı alıcıya verməyə borcludur.
Mülki Məcəllənin 646.1-ci maddəsinə əsasən,
daşınmaz əşyaların alğı-satqısı müqaviləsinə görə satıcı torpaq sahəsini, evi,
binanı, qurğunu, mənzili və ya digər daşınmaz əşyanı alıcının mülkiyyətinə
verməyi öhdəsinə götürür.
Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinə səlahiyyətli
olan Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi S.Qurbanovun icarəsinə verilmiş mübahisə
predmetini təşkil edən əmlaka dair sonuncu ilə bağladığı alğı-satqı
müqavilələrinin qeyd olunmuş qanunvericilik aktlarının hər hansı imperativ
qaydasına zidd olmasına dair hər hansı dəlil mövcud olmadığı halda apellyasiya
instansiyası məhkəməsi həmin müqavilələri etibarsız hesab etmişdir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
həmçinin qeyd etməyi zəruri hesab edir ki, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin
mübahisəli əmlakın özəlləşdirilməsi ilə bağlı sərəncamına əsasən bağlanmış
alğı-satqı müqaviləsinə etimad göstərilməli və vətəndaşın daşınmaz əmlakın
dövlət reyestrindən çıxarış əsasında əldə etdiyi mülkiyyət hüququ qorunmalıdır.
Bununla əlaqədar Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
formalaşdırdığı hüquqi mövqeyini təkrarlayaraq bir daha qeyd edir ki,
məhkəmənin həqiqətə nail olması üçün işin hərtərəfli, tam və obyektiv tədqiqinə
lazımi şəraitin yaradılmaması, sübutlara obyektiv, qərəzsiz, hərtərəfli və tam
baxdıqdan sonra onların tətbiq edilməli hüquq normalarına müvafiq olaraq
qiymətləndirilməməsi nəticəsində qəbul edilən məhkəmə aktları qanunilik və
əsaslılıq meyarlarına cavab vermir və onların ədalətli olması şübhə altına
alınır (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun F.Cavadov və V.Aslanovun şikayəti
üzrə 2008-ci il 30 dekabr tarixli, X.Xəlilovun şikayəti üzrə 2009-cu il 16
yanvar tarixli və N.Manafovun şikayəti üzrə 2009-cu il 13 iyul tarixli Qərarları).
Hazırkı iş üzrə apellyasiya instansiyası məhkəməsi
qanunvericiliyin ona verdiyi mümkün vasitələrdən istifadə etməmiş, yalnız
iddiaçı tərəfindən irəli sürülən dəlillərə istinad etməklə cavabdehin irəli
sürdüyü dəlilləri nəzərə almadan iddia tələbini təmin etmişdir. Bu isə
Konstitusiyada və mülki prosessual qanunvericilikdə təsbit olunmuş tərəflərin
bərabərliyi və çəkişmə prinsiplərinin mahiyyəti ilə uzlaşmır və nəticədə
mübahisəli məsələ üzrə işin düzgün və ədalətli həll edilməsini istisna edir.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi iddianı təmin
edərkən həm də Mülki Məcəllənin 373.2 və 377.1-ci maddələrinə əsaslanmaqla
iddia müddətinin ötürülmədiyi qənaətinə gəlmişdir. Lakin qeyd edilməlidir ki,
Mülki Məcəllənin 373.2-ci maddəsi müqavilə tələbləri üzrə iddia müddəti ilə
bağlı məsələləri tənzimləyir. Həmin maddəyə əsasən müqavilə tələbləri üzrə
iddia müddəti üç il, daşınmaz əşyalarla bağlı müqavilə tələbləri üzrə iddia
müddəti isə altı ildir.
Halbuki, Müdafiə Nazirliyinin iddiası müqavilənin
etibarsız hesab edilməsi ilə bağlı olduğundan bu tələbə etibarsız əqdlər üzrə
müddətləri tənzimləyən Mülki Məcəllənin 354.2-ci maddəsi tətbiq edilməlidir.
Həmin maddəyə görə maraqlı şəxs əqdin etibarsız
hesab edilməsinə əsas verən halları bildiyi və ya bilməli olduğu gündən bir il
ərzində əqdi mübahisə edə bilər. Göründüyü kimi, əhəmiyyətsiz əqdin
etibarsızlığı nəticələrinin tətbiqi haqqında iddia, onun icrasına başlanıldığı
gündən bir il ərzində irəli sürülə bilər.
Mübahisəli əmlaka dair bağlanan əqdin etibarsız
hesab edilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətin ötürülüb-ötürülməməsi məsələsi
həll edilərkən o da nəzərə alınmalıdır ki, Müdafiə Nazirinin Dövlət Əmlakının İdarə
edilməsi üzrə Dövlət Komitəsinə ünvanlandığı 24 sentyabr 2007-ci il tarixli 417
nömrəli məktubunda Müdafiə Nazirliyinin balansında olan qeyri-yaşayış binaları
və 1.4 ha torpaq sahəsinin uzun müddət təmirsiz qalması səbəbindən aşınma
nəticəsində istismara yararsız vəziyyətə düşməsini və sahənin bərpasının
iqtisadi cəhətdən əlverişsiz olmasını, onun müdafiə təyinatlı olmamasını,
gələcəkdə hərbi məqsəd üçün istifadəsinin perspektivsizliyini nəzərə alaraq,
həmin ərazi və binalardan daha səmərəli istifadə etmək məqsədi ilə Azərbaycan
Respublikası qanunları çərçivəsində icarəyə verilməsinə və özəlləşdirilməsinə
etiraz edilməməsi bildirilmişdir.
Konstitusiyanın 60-cı maddəsində hər kəsin hüquq və
azadlıqlarının məhkəmə müdafiəsi təminatı təsbit olunmuşdur. Bu təminatın əsas
mexanizmlərindən biri kimi çıxış edən Mülki Prossesual Məcəllədə ədalət
mühakiməsinin həyata keçirilməsinin konstitusiya prinsipləri öz əksini tapmış,
hər kəsin Konstitusiyada təsbit olunmuş hüquq və azadlıqlarının səmərəli
müdafiəsi nəzərdə tutulmuşdur.
Kassasiya instansiyası məhkəməsinin əsas təyinatını
və həmin instansiyada işə baxılmasının hədlərini müəyyənləşdirən Mülki Prosessual Məcəllənin 416-cı maddəsinə
əsasən bu məhkəmə apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən maddi və prosessual
hüquq normalarının düzgün tətbiq edilməsini yoxlayır.
Mülki Prosessual Məcəllənin 418.1-ci maddəsinin
tələbinə görə, maddi və prosessual hüquq normalarının pozulması və ya düzgün
tətbiq olunmaması apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnamə və qərardadının
ləğv edilməsi üçün əsasdır. Həmin Məcəllənin 418.2 və 418.3-cü maddələrinə
əsasən isə bu Məcəllənin 386-cı maddəsində göstərilən hallarda maddi hüquq
normaları pozulmuş və ya düzgün tətbiq olunmamış hesab edilir. Prosessual hüquq
normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq olunmaması qətnamənin yaxud
qərardadın ləğv edilməsi üçün o vaxt əsas ola bilər ki, bu pozuntu düzgün
qətnamə qəbul edilməməsi ilə nəticələnsin və ya nəticələnə bilsin.
Lakin Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyası mülki
prosessual qanunvericiliyin göstərilən tələblərinə əməl etməyərək apellyasiya
instansiyası məhkəməsi tərəfindən yuxarıda qeyd olunan maddi və prosessual
hüquq normalarının pozulmasını yetərincə araşdırmamış, bununla da ərizəçinin
Konstitusiyanın 29-cu maddəsinin I hissəsində və
60-cı maddəsinin I hissəsində nəzərdə tutulmuş mülkiyyət hüququ və hüquq
və azadlıqların inzibati və məhkəmə təminatı hüququ pozulmuşdur.
Yuxarıda göstərilənlərə əsasən Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu belə nəticəyə gəlir ki, Müdafiə Nazirliyinin cavabdehlər
Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə, Covqarat Qurbanovaya və Şövləxanım
Əliyevaya qarşı “müqavilələrin etibarsız hesab edilməsi, şəhadətnamələrin və
çıxarışların ləğv edilməsi, torpaq və qeyri-yaşayış sahəsinin qaytarılması”
tələbinə dair mülki iş üzrə Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının 23 dekabr
2016-cı il tarixli qərarı Konstitusiyanın 29-cu maddəsinin I hissəsinə və 60-cı
maddəsinin I hissəsinə, Mülki Prosessual Məcəllənin 416, 417.1.3, 418.1 və
418.2-ci maddələrinə uyğun olmadığından qüvvədən
düşmüş hesab edilməlidir. İşə bu Qərarda göstərilən hüquqi mövqelərə
uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyi ilə
müəyyən edilmiş qaydada və müddətdə yenidən baxılmalıdır.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu
maddəsinin V və IX hissələrini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun 52, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA ALDI:
1. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin
cavabdehlər Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə,
Covqarat Qurbanovaya və Şövləxanım Əliyevaya qarşı “müqavilələrin etibarsız
hesab edilməsi, şəhadətnamələrin və çıxarışların ləğv edilməsi, torpaq və
qeyri-yaşayış sahəsinin qaytarılması” tələbinə dair mülki iş üzrə Azərbaycan
Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 23 dekabr 2016-cı il tarixli
qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 29-cu maddəsinin I hissəsinə
və 60-cı maddəsinin I hissəsinə, Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual
Məcəlləsinin 416, 417.1.3, 418.1 və 418.2-ci maddələrinə uyğun olmadığından qüvvədən düşmüş hesab edilsin.
İşə bu Qərarda göstərilən hüquqi mövqelərə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının
mülki prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada və müddətdə
yenidən baxılsın.
2. Qərar dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir.
3. Qərar “Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”,
“Bakinski Raboçi” qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya
Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin.
4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs
tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.
Sədr Fərhad
Abdullayev
