AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI

KONSTITUSIYA MƏHKƏMƏSI PLENUMUNUN

Q Ə R A R I

Azərbaycan   Respublikası   Cinayət  Məcəlləsinin  72, 73  və  74-cü

maddələrində  nəzərdə   tutulmuş  «ilk  dəfə  böyük  ictimai

təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs» anlayışının şərh edilməsinə dair

25 dekabr 2009-cu il                                                                                  Bakı şəhəri

Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu F.Abdullayev (sədrlik edən), S.Salmanova, F.Babayev, S.Həsənova, B.Qəribov  (məruzəçi-hakim),  R.Qvaladze, E.Məmmədov, İ.Nəcəfov və Ə.Sultanovdan ibarət tərkibdə,  

məhkəmə katibi İ.İsmayılovun,

maraqlı subyektlərin qanuni nümayəndələri, Azərbaycan Respublikası Şirvan Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi K.Əkbərovun, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının İnzibati və hərbi qanunvericilik şöbəsinin əməkdaşı İ.Cəfərovun, ekspert Bakı Dövlət Universitetinin Cinayət hüququ kafedrasının dosenti R.Şəmsizadənin, iclasa dəvət olunmuş Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun nümayəndəsi Q.Bayramlının və Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin nümayəndəsi R.Əkbərovun iştirakı ilə,

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə müvafiq olaraq xüsusi konstitusiya icraatı üzrə açıq məhkəmə iclasında Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 72, 73 və 74-cü maddələrində «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayəti törətmiş şəxs» müddəasının şərh olunmasına dair, Azərbaycan Respublikası Şirvan Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti üzrə konstitusiya işinə baxdı.   

İş üzrə hakim B.Qəribovun məruzəsini, maraqlı subyektlərin qanuni nümayəndələrinin çıxışlarını, ekspertin rəyini, iclasa dəvət olunmuş şəxslərin mülahizələrini dinləyib, iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu

MÜƏYYƏN ETDİ:

Laçın rayon məhkəməsinin 27 yanvar 2008-ci il tarixli qərarı ilə 15 və 17 oktyabr 2008-ci il tarixlərində otlaq sahəsindən istifadə zəminində baş vermiş mübahisə nəticəsində Ş.Əhmədovun Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin (bundan sonra – “CM”) 128-ci maddəsi, M.Əhmədov, A.Əhmədov, İ.Əhmədəliyev, S.Həsənov və M.Həsənovun 128 və 132-ci maddələri, A.Qurbanovun isə 132-ci maddəsi ilə təqsirləndirilməsinə dair cinayət işi üzrə CM-in 73-cü maddəsinə əsasən barışıq əldə etdikləri üçün həmin şəxslər cinayət məsuliyyətindən azad edilmiş və onların haqqında cinayət təqibinə xitam verilmişdir. Məhkəmə belə nəticəyə gəlmişdir ki, təqsirləndirilən şəxslərin təqsirini müəyyən edən qanuni qüvvəyə minmiş hökm mövcud olmadığı üçün Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının (bundan sonra – “Konstitusiya”) 63-cü maddəsi baxımından CM-in 73-cü maddəsinin tətbiqi mümkündür.

Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorunun müavini həmin qərardan apellyasiya protesti vermişdir. Protestdə CM-in 16.1, 17.1 və 27.1-ci maddələrinə istinadən, qeyd olunan şəxslər tərəfindən həm təkrar, həm də müxtəlif cinayətlərin törədilməsi, cinayətlərin məcmusunu yaradan hər cinayətə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmələrinin zəruriliyi, cinayətlərin başa çatması, CM-in 73-cü maddəsinin tətbiqinin yalnız ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs barəsində tətbiqinin mümkünlüyü vurğulanaraq, birinci instansiya məhkəməsinin qərarının (bir şəxs istisna olmaqla) ləğv olunması və təqsirləndirilən şəxslərin məhkum edilməsi xahiş olunmuşdur.

Protest üzrə işə baxan Şirvan Apellyasiya Məhkəməsinin Cinayət işləri və inzibati xətalara dair işlər üzrə məhkəmə kollegiyası məhkumluğu olmayan böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs tərəfindən əvvəllər hüquqi qiymət verilməyən böyük ictimai təhlükə törətməyən bir və ya bir neçə cinayət törədildiyi halda, onun barəsində CM-in 72, 73 və 74-cü maddələrinin tətbiqinin məhkəmə təcrübəsində yaratdığı mübahisə və anlaşılmazlığın aradan qaldırılması üçün həmin normalarda nəzərdə tutulmuş “ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayəti törətmiş şəxs” müddəasının şərh olunması üçün Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmişdir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətlə bağlı Konstitusiyanın, cinayət və cinayət-prosessual qanunvericiliyinin qüvvədə olan bəzi normalarının açıqlanmasını, eləcə də beynəlxalq müqavilələrin və İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin təcrübəsinin nəzərdən keçirilməsini zəruri hesab edir. 

Konstitusiyanın 63-cü maddəsinin I hissəsinə əsasən hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Həmin maddənin II və V hissələri müəyyən edir ki, şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. Məhkəmənin hökmü olmasa, kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz.

Bu, hamılıqla qəbul olunmuş hüquq olmaqla, İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin 11-ci maddəsinin 1-ci bəndində, Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Paktın 14-cü maddəsinin 2-ci bəndində və İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 2-ci bəndində təsbit olunmuşdur. Həmin müddəalara görə, cinayət törətməkdə ittiham olunan hər kəs onun təqsiri məhkəmə araşdırması vasitəsilə qanun əsasında sübut edilənədək təqsirsiz hesab olunur.  

Təqsirsizlik prezumpsiyası Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – «CPM») 21-ci maddəsində də təsbit olunmuşdur. Həmin maddəyə əsasən cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs onun təqsiri bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmənin hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır (CPM–in 21.1-ci maddəsi). 

Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa da onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. CPM-in müddəalarına uyğun surətdə müvafiq hüquqi prosedur daxilində ittihamın sübuta yetirilməsində aradan qaldırılması mümkün olmayan şübhələr təqsirləndirilən şəxsin (şübhəli şəxsin) xeyrinə həll edilir. Eyni ilə cinayət və cinayət-prosessual qanunlarının tətbiqində aradan qaldırılmamış şübhələr də onun xeyrinə həll olunmalıdır (CPM-in 21.2-ci maddəsi).

Cinayət törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsiz olmasını sübuta yetirməyə borclu deyildir. İttihamı sübuta yetirmək, şübhəli və ya təqsirləndirilən şəxsin müdafiəsi üçün irəli sürülən dəlilləri təkzib etmək vəzifəsi ittiham tərəfinin üzərinə düşür (CPM-in 21.3-cü maddəsi).   

Məzmununa görə, CPM-in bəzi digər normaları, o cümlədən 138.2, 139.0.4, 233.11, 351.1-351.4-cü maddələrinin müddəaları da təqsirsizlik prezumpsiyasını təmin edir. 

Beləliklə, Konstitusiyada, beynəlxalq müqavilələrdə və ölkə qanunvericiliyində təsbit olunmuş təqsirsizlik prezumpsiyası şəxsin səlahiyyətli məhkəmə qarşısında cinayət mühakiməsindən kənar təqsirli hesab olunmanı istisna edir. Bu mənada, təqsirsizlik prezumpsiyası obyektiv hüquqi vəziyyəti əks etdirməklə, təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb olunmuş və ya cinayət törətməkdə şübhəli bilinən şəxsi vaxtından əvvəl cinayət törətməkdə təqsirli bilinməkdən qoruyur. Sözügedən təminatın məzmunu cinayət prosessual münasibətlərin tənzimlənməsinə, gələcəkdə isə cinayət-hüquqi münasibətlərin qurulması və həyata keçirilməsinə təsir edir. Bundan başqa, təqsirsizlik prezumpsiyası Konstitusiyada təsbit olunmuş digər insan hüquqlarının, o cümlədən 46-cı maddədə nəzərdə tutulan hər kəsin şərəf və ləyaqətinin təminatlarından biri kimi çıxış edir.  

Bu mövqe İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin Qaritski Polşaya qarşı iş üzrə 06 fevral 2007-ci il tarixli qərarında öz əksini tapmışdır. Həmin qərarda göstərilmişdir ki, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 2-ci bəndində təsbit olunmuş təqsirsizlik prezumpsiyası bu maddənin 1-ci bəndi ilə tələb olunan ədalət mühakiməsinin elementlərindən biridir. Təqsirsizlik prezumpsiyası o halda pozulmuş olur ki, qanuna müvafiq olaraq təqsiri sübuta yetirilməmişdən əvvəl cinayət törətməkdə ittiham olunan şəxsə aid məhkəmə qərarı və ya vəzifəli şəxsin çıxışı onun təqsirli olduğu barədə fikri əks etdirsin. Hər hansı rəsmi qənaət olmasa belə, məhkəmə və ya vəzifəli şəxs tərəfindən ittiham olunan şəxsi təqsirli kimi qələmə verməyi təklif edən müəyyən dəlillərin mövcud olması kifayətdir. Məhkəmənin özü tərəfindən qabaqcadan belə fikrin ifadə olunması qaçılmaz olaraq sözügedən prezumpsiya ilə ziddiyyət təşkil edir (§ 66).      

Lakin müvafiq şəxsin təqsirli olduğu barədə fikri əks etdirən qənaətlə sadəcə olaraq «şübhəli vəziyyəti» ifadə edən qənaət fərqləndirilməlidir. Birinci qənaət təqsirsizlik prezumpsiyanı pozur. Sonuncu qənaət isə Məhkəmə tərəfindən baxılmış bir neçə müxtəlif hallarda (Lutz Almaniyaya qarşı iş üzrə 25 avqust 1987-ci il tarixli qərar, § 62 və Lötşer Nederlanda qarşı iş üzrə 26 mart 1996-cı il tarixli qərar, § 31) yolverilən hesab edilmişdir (§ 67).    

Diqqətəlayiqdir ki, Avropa Şurasına üzv olan bəzi digər dövlətlərin konstitusiya nəzarəti orqanları da eyni mövqeyi bölüşdürür. Belə ki, Almaniyanın Federal Konstitusiya Məhkəməsi 01 dekabr 1986-cı il tarixli qərarında göstərmişdir ki, cəza ilə təhdid olunan əməl cinayət ədalət mühakiməsi keçirilmədən də müəyyən oluna bilər və səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən yekun məhkum etmədən əvvəl olsa belə, bu mühakimənin məqsədləri üçün spesifik qənaətlərin formalaşdırılması təqsirsizlik prezumpsiyasına zidd deyildir.

Göstərilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, istər ibtidai araşdırma, istərsə də məhkəmə baxışının gedişində şəxsin cinayəti törətməsinə dair şübhəli vəziyyət formalaşdırıla bilər. Beləliklə, əvvəllər bir və ya bir neçə cinayət törətməsinə dair güclü əsaslı şübhələr olduqda və bu şübhələr nəticəsində həmin şəxsə qarşı ittiham irəli sürüldükdə, qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmü olmadan şəxsin əvvəllər cinayət törətmiş şəxs qismində cinayət təqibinə məruz qalması mümkündür. Bu, təqsirsizlik prezumpsiyası ilə ziddiyyət təşkil etmir. Şəxsin cinayətin törədilməsində təqsirli olub-olmaması məsələsi isə işin mahiyyəti üzrə qəbul edilən məhkəmə hökmü ilə həll olunur.    

Bu baxımdan, ibtidai araşdırmanın gedişində bir neçə cinayət əməlinin törədilməsinə dair güclü əsaslı şübhələrin müəyyən edilməsinə baxmayaraq, təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanmaqla bu cinayətlərdən heç olmasa biri üzrə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmünün çıxarılmamasına istinadən əməlin ilk dəfə törədilmiş hesab olunması, cinayətlərin təkrar törədilməsinin və ya cinayətlərin məcmusunun yaranmasının obyektiv həqiqət kimi inkarına gətirib çıxara bilər.     

Bu isə qüvvədə olan CM-in 16-cı maddəsində nəzərdə tutulmuş «cinayətlərin təkrar törədilməsi» və 17-ci maddədə əks olunmuş «cinayətlərin məcmusu» institutlarını öz mahiyyətindən məhrum etməklə, həmin Məcəllənin Xüsusi hissəsində tövsifedici əlamət kimi təkrarlıq nəzərdə tutmayan cinayətlərlə bağlı yalnız cinayətlərin residivi institutunun tətbiqini mümkün etmiş olar.       

Belə ki, CM-in 16.3-cü maddəsinə əsasən əvvəllər törətdiyi cinayətə görə bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş qaydada cinayət məsuliyyətindən azad olunmuş, yaxud məhkumluğu götürülmüş və ya ödənilmiş şəxs tərəfindən həmin cinayətin yenidən törədilməsi, cinayətin təkrar törədilməsi hesab edilmir. CM-in 17.1-ci maddəsi isə müəyyən edir ki, bu Məcəllənin müxtəlif maddələri ilə nəzərdə tutulmuş iki və ya daha çox cinayətin törədilməsi, həmin cinayətləri törətmiş şəxs onlardan heç birinə görə məhkum olunmamışdırsa və ya qanunla müəyyən edilmiş əsaslar üzrə cinayət məsuliyyətindən azad edilməmişdirsə, habelə bu cinayətlərdən heç birinə görə cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə müddəti keçməmişdirsə, cinayətlərin məcmusunu yaradır.

Göründüyü kimi, qanunverici iki və ya daha çox cinayət törətmiş şəxsin cinayəti təkrar törətməmiş hesab olunması və ya cinayətlərin məcmusunun yaranmaması üçün tələb edir ki, əvvəl törədilmiş əmələ (və ya əməllərə) görə onun barəsində cinayət hüquqi tədbirlər həyata keçirilməklə, başlanılmış cinayət təqibinə xitam verilsin (yaxud da CPM-in 39 və ya 40-cı maddələrində nəzərdə tutulmuş əsaslarla barəsində cinayət təqibi başlanılmasın) və ya məhkum edildikdən sonra üzərinə qoyulmuş məhkumluq ödənilsin və ya götürülsün, bununla da, törətdiyi əməlin cinayət hüquqi nəticələri aradan qaldırılmış olsun.  

Belə yanaşma, həm Konstitusiyada təsbit edilən, həm də CM-in normalarında öz əksini tapan və bütövlükdə ədalət mühakiməsinə şamil olunan qanunçuluq, qanun qarşısında bərabərlik, təqsirə görə məsuliyyət, ədalət və humanizm prinsiplərinə ciddi riayət olunmaqla təqsirli şəxsin törətdiyi bütün əməllərə görə (cinayətlərin təkrarlığının və ya məcmusunun mövcud olduğu hallar da daxil olmaqla) təqib edilməsi və cəzalandırılmasına nail olmaq, səlahiyyətli dövlət orqanlarının şəxsin, cəmiyyətin və dövlətin maraqlarını cinayətkar qəsdlərdən qorumaq vəzifəsindən irəli gəlir (Konstitusiyanın 127-ci maddəsinin IV, VII, IX hissələri, CM-in 5, 6, 7, 8 və 9-cu maddələri). 

Beləliklə, qanunverici məhkumluğu olmayan şəxsin cinayəti təkrar törətmiş hesab edilib-edilməməsini və ya cinayətlərin məcmusunun yaranıb-yaranmamasını, bir qayda olaraq, onun barəsində cinayət təqibinin hüquqi nəticələri ilə əlaqələndirmişdir. Bu isə, həyata keçirilmiş cinayət təqibi üzrə güclü əsaslı şübhələr nəticəsində əvvəllər törədilmiş bir və ya bir neçə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayətlərin heç birinə görə şəxsə qarşı ittihamın irəli sürülmədiyi halda, onun barəsində cinayət məsuliyyətindən azad etmə institutunun tətbiqi üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir.              

Belə ki, CM-in 72 və 73-cü maddələrinə əsasən ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs könüllü gəlib təqsirini boynuna aldıqda, cinayətin üstünün açılmasına fəal kömək etdikdə, cinayət nəticəsində dəymiş ziyanı ödədikdə və ya vurulmuş zərəri başqa yolla aradan qaldırdıqda və ya zərərçəkmiş şəxslə barışdıqda və ona dəymiş ziyanı ödədikdə və ya vurulmuş zərəri aradan qaldırdıqda cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilər. Həmçinin, CM-in 74-cü maddəsində şəraitin dəyişməsi nəticəsində törədilmiş əməlin və ya bu əməli törətmiş şəxsin ictimai təhlükəli olmadığı müəyyən edildikdə, ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət və ya az ağır cinayət törətmiş şəxsin cinayət məsuliyyətindən azad edilməsinin mümkünlüyü təsbit olunmuşdur.    

CPM-in 40.2 və 43.3-cü maddələrində qeyd olunan əsaslarla cinayət məsuliyyətindən azad etmək səlahiyyəti ibtidai araşdırma mərhələsində prokurorla razılaşdırmaqla təhqiqatçı və müstəntiqə, məhkəmə baxışının gedişində isə məhkəməyə verilmişdir.  

Ağır və xüsusilə ağır cinayətlərdən fərqli olaraq böyük ictimai təhlükə törətməyən, şəraitin dəyişməsi ilə bağlı həmçinin az ağır cinayətlərə qanunvericinin belə imtiyazlı münasibəti qanuni ictimai marağa xidmət edir. Bununla da belə cinayətlər kateqoriyasına aid olan təqsirli əməl törətmiş şəxs cinayət qanununun qeyd olunan normalarında göstərilən şərtləri yerinə yetirməklə artıq ictimai təhlükəli olmadığını ifadə etdiyi halda, cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmadan onun belə davranışdan çəkinməsinə, islah olunmasına və ictimaiyyətdə qəbul olunmuş birgəyaşayış qaydalarına riayət etməsinə nail olunur.

Belə münasibət şəxsin əvvəllər törətdiyi hüquqi qiymət verilməyən cinayətlərə görə CM-in 72, 73 və 74-cü maddələrində təsbit olunmuş cinayət məsuliyyətindən  azad  olunmaq imkanının reallaşdırılmasına zərurət yaradır. Bu səbəbdən, ilk dəfə cinayət təqibinə məruz qalan şəxs bir neçə əməl törətdikdə belə, onun cinayət məsuliyyətindən azad olunmaq hüququ məhdudlaşdırılmamalıdır.           

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, əvvəllər bir və ya bir neçə böyük ictimai təhlükə törətməyən, şəraitin dəyişməsi ilə bağlı həmçinin az ağır cinayət törətməsinə görə haqqında ittiham irəli sürülməmiş şəxsin CM-in 72, 73 və 74-cü maddələrində təsbit olunmuş cinayət məsuliyyətindən azad olunmaq hüququ saxlanılır.          

Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, CM-in 72, 73 və 74-cü maddələrində «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayəti törətmiş şəxs» anlayışı ilk dəfə bu növ cinayətlərdən birini törətmiş və ya həmin cinayətlərdən bir neçəsini törətmiş, lakin bu əməllərə görə ona qarşı ittiham irəli sürülməmiş şəxsi nəzərdə tutur.   

Həmçinin, cinayət qanununun tələbləri baxımından nəzərdən qaçırılmamalıdır ki, məhkumluğun olmadığı yaxud götürüldüyü və ya ödənildiyi halda, törədilən böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət ilk dəfə törədilmiş hesab olunur.          

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsini, «Konstitusiya Məhkəməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 60, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu

QƏRARA ALDI:

1. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 72, 73 və 74-cü maddələrində əks olunmuş «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayəti törətmiş şəxs» anlayışı ilk dəfə bu növ cinayətlərdən birini törətmiş və ya həmin cinayətlərdən bir neçəsini törətmiş, lakin bu əməllərə görə ona qarşı ittiham irəli sürülməmiş şəxsi nəzərdə tutur.            

2. Qərar dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir.

3. Qərar «Azərbaycan», «Respublika», «Xalq qəzeti», «Bakinski raboçi» qəzetlərində və «Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı»nda dərc edilsin.

 4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.

Sədrlik edən                                                                        Fərhad Abdullayev

X Ü S U S İ     R Ə Y

Təəssüf edirəm ki, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin (bundan sonra – CM) 72, 73 və 74-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs» anlayışının şərh edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin (bundan sonra – KM) 25 dekabr 2009-cu il tarixli qərarında qəbul edilmiş yanaşma ilə razılaşa bilməmişəm. Zənnimcə, KM öz qərarında əvvəlcə düzgün olaraq təqsirsizlik prezumpsiyasına dair milli qanunvericiliyin və beynəlxalq hüquq aktlarının normalarını göstərsə də, bundan sonra baxılmış işə aidiyyəti olmayan qanunvericilik normalarına keçmiş və Avropa İnsan hüquqları Məhkəməsinin təqsirsizlik prezumpsiyası məsələsi üzrə təcrübəsini təhrif edərək məsələyə dair milli qanunvericiliyin və beynəlxalq hüquq aktlarının normalarının tələbləri ilə tamamilə uzlaşmayan bir nəticəyə gəlmişdir. Odur ki, mən aşağıda açıqlanan xüsusi rəydə qalmağa üstünlük vermişəm.

KM-in qərarına görə «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs» anlayışı ilk dəfə bu növ cinayətlərdən birini törətmiş və ya həmin cinayətlərdən bir necəsini törətmiş, lakin bu əməllərə görə ona qarşı ittiham irəli sürülməmiş şəxsi nəzərdə tutur.

Hesab edirəm ki, belə şərh əsassız olaraq az əhəmiyyətli (böyük ictimai təhlükə törətməyən) cinayətin törədilməsinə görə qanunda nəzərdə tutulmuş şərtlərə əməl edildiyi hallarda da belə ittihamın irəli sürülməsindən asılı olaraq insanın cinayət məsuliyyətinə məruz qalmamaq hüququna məhduduiyyət qoyur. Bu hal isə hər şeydən əvvəl insana hakimiyyətlə qarşıdurmasında, habelə şəxsiyyət və dövlət arasında köhnə mübahisələrdə əvvəlcədən qeyri-bərabər olan güvvələrin tarazlaşdırılmasına yardım edən, habelə insanın əsassız ittiham və məhkum olunmasının istisna edilməsinə qulluq edən cinayət prosesinin təməl prinsiplərindən birini – təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipinə kölgə salır. Halbuki bu prinsipə əməl edilməsi ədalət mühakiməsi mədəniliyinin və hüquqi dövlətə xas olan təsisatların inkişafının başlıca göstəricisidir.

Qeyd olunmalıdır ki, hər yerdə, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında (CM-in 14-cü maddəsi) cinayət qanunu ilə qadağan olunmuş ictimai təhlükəli əməlin yalnız təqsirli olaraq törədilməsi cinayət sayılır. Məhz buna görə təqsirlilik  hər hansı şəxsin cinayəti törətmiş şəxs qismində tanınması üçün həlledici rol oynayır. Özü-özlüyündə hər hansı şəxsə qarşı bu və digər cinayətin törədilsməsində ittihamın irəli sürülməsi onun bu cinayəti törətmiş şəxs qismində tanınması üçün hələ əsas vermir.

İctimai və ya ictimai xüsusi ittiham qaydasında cinayət işləri üzrə haqqında ittiham irəli sürülmüş şəxs yalnız təqsirləndirilən şəxs statusuna malik olur. İbtidai araşdırma orqanları isə məhkəmədə onun tərəfindən cinayətin törədilməsini iddia edilməsinə əsas verən sübutları toplayır və ya artıq bunları toplayaraq ittiham aktı tərtib etməklə cinayət işi (bəzi hallarda isə yekun protokolu tərtib etməklə sadələşdirilmiş materialı) məhkəməyə göndərirlər. Xüsusi ittiham qaydasında həyata keçirilən cinayət təqibi üzrə ittihamın irəli sürülməsi ümumiyyətlə yalnız məhkəmədə baş verir. Bununla belə cinayət təqibinin hər bir halında dövlət ittihamçısı və (və ya) xüsusi ittihamçı öz ittihamını məhkəmədə hələ sübut etməlidirlər və yalnız qanuni qüvvəya minmiş məhkəmə hökmü ilə haqqında ittiham irəli sürülmüş şəxs təqsirli və nəticə etibarı ilə cinayəti  törətmiş şəxs kimi elan oluna bilər.

Təqsirsizlik prezumpsiyası ittiham olunana qarşı kiminsə şəxsi münasibətini deyil, obyektiv hüquqi vəziyyəti ifadə edir. Başqası sübut edilənədək və bu qanuni qaydada məhkəmə tərəfindən müəyyən olunanadək dövlət və cəmiyyət hər hansı şəxsi cinayəti törətmiş şəxs kimi tanımaqda haqlı deyildir. Haqqında ittiham irəli sürülmüş şəxs isə məhkəmə tərəfindən bəraət də ala bilər, daha az ağır hüquq pozuntusunun törədilməsində təqsirli də bilinə bilər. Hətta haqqında çıxarılmış ittiham hökmü sonradan yuxarı instansiya məhkəməsi tərəfindən dəyişdirilə və ya cinayət təqibinə xitam verilməklə ləğv oluna bilər. Lakin təqsirsizlik prezumpsiyası obyektiv hüquqi vəziyyət kimi təkzib oluna bilməz. Halbuki faktlar barəsindəki məlumatlar  həqiqi və ya yanlış olduğuna görə sonradan təkzib edilə bilər, faktlar isə özü-özlüyündə mövcud ola və ya olmaya bilər.

 Cinayətin törədilməsində təqsirin sübuta yetirilməsi və məhkəmə hökmündə təsbit edilməsi təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipinin mühüm tərkib hissələridir. Mümkün, mötəbər və  kifayət edən sübutların mövcudluğunda çıxarılmış məhkəmə hökmü ilə cinayətin törədilməsində məhz haqqında ittiham irəli sürülmüş şəxsin təqsiri müəyyən edilənə qədər təqsirsizlik prezumpsiyası qüvvədə qalır. Belə olan halda isə bu şəxs barəsində cinayətin törədilməsi ilə bağlı hər hansı hüquqi nəticələrin (cəza, hüquqi məhdudiyyət və ya məhrumiyyət) əmələ gəlməsi üçün mütləq məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü mövcud olmalıdır. Belə yanaşmada həm hüquqi, həm də əxlaqi və humanistlik prinsiplər öz əksini tapmış olur.

Təqsirləndirilən şəxs öz təqsirsizliyini sübut etməməlidir, sübutetmənin yükünü ittiham tərəfi daşımalıdır. Bu tərəf bütün cinayət prosesi üzrə müdafiə tərəfi ilə rəqabət və çəkişmə apardığına görə, təqsirləndirilən şəxs barəsində cinayətkara qarşı mümkün olan hüquqi məhdudiyyətləri tətbiq edə bilməz. Belə məhdudiyyətləri həmçinin prossesual qanunda, xüsusən təqsirləndirilən şəxsə qarşı nəzərdə tutulmuş və yenə də məhkəmə razılığı ilə və ya nəzarəti altında tətbiq olunan hüquqi məhdudiyyətlərlə qarışdırmaq olmaz.

Bütün hüquqi nəticələri yaradan məhkəmə hökmü ilə şəxsin cinayətin törədilməsində təqsirli bilinməsi bundan əvvəl təqsirləndirilən şəxsin məhkəmə müdafiə hüququnun (ədalətli məhkəmə araşdırılması hüququnun) tam təmin edilməsini və qanunla nəzərdə tutulmuş prosedurlara dönmədən əməl olunmasını nəzərdə tutur. Belə vəziyyətdə təqsirləndirilən şəxsin cinayəti törətmiş şəxs qismində tanınması onun haqqında hər hansı şəxs tərəfindən ittihamın irəli sürülməsi deyil (özü-özlüyündə bu ancaq müstəntiq, prokuror və ya xüsusi ittihamçının rəsmi məlumatıdır), dövlət və cəmiyyət tərəfindən səlahiyyətli edilmiş qərəzsiz və müstəqil  məhkəmə tərəfindən həmin ittiham üzrə qanunda nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun keçirilmiş məhkəmə baxışı nəticəsində mümkündür. Təsadüfi deyildir ki, məhkəmə baxışı cinayət prosesinə başçılıq edir, ibtidai araşdırma isə materialları və sübutları toplayaraq mahiyyətcə ona «xidmət göstərir». Buna görə yekun məhkəmə qərarınadək cinayət nə qədər ağır, dəlil isə nə qədər mötəbərli görünsə də, heç kəs cinayətin törədilməsində tanına, xüsusən də bununla bağlı qanunda nəzərdə tutulmayan hüquqi məhdudiyyətə məruz qala bilməz.

Təqsirsizlik prezumpsiyasının cinayət prosesinin digər prinsipləri ilə mütənasibliyinə toxunaraq qeyd etmək lazımdır ki, hüquqda başlıca prinsiplərin sistemi o qədər davamlıdır ki, tədqiq olunan prinsiplə yanaşı bu sistemin daxilində ədalət mühakiməsinin yalnız məhkəmə tərəfindən həyata keçirilməsi, hakimlərin müstəqilliyi, qanunçuluq, tərəflərin bərabərliyi və çəkişməsi kimi təməl prinsipləri göstərmək heç bir çətinlik yaratmır. Bütün bunlar bir-birinə sıx bağlı, hamı üçün qəbul və məcburi olanlardır.

Təqsirsizlik prezumpsiyası ətrafında dünyada daim mübahisələr aparılmışdır. Lakin İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannəməsinin 11-ci maddəsində, Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktının 14-cü maddəsində, İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyasının (bundan sonra – Konvensiya) 6-cı maddəsinin 2-ci bəndində bu prinsipin təsbit olunması ona gətirib çıxartmışdır ki, o hər yerdə insanı qanunsuzluqdan müdafiə edən mühüm hüquq vasitəsi kimi tanınmışdır.

Hesab olunur ki, qanunvericilik səviyəsində təqsirsizlik prezumpsiyasına dair müddəalar ölkəmizdə ilk dəfə 1961-ci ildə meydana çıxmışdır (SSRİ-ın Cinayət mühakimə icraatının Əsaslarının 7-ci maddəsinə müvafiq olaraq tərtib olunmuş Azərbaycan SSR-ın yeni CPM-in 12-ci maddəsində). Bu barədə ilk konstitusiya müddəası isə (SSRİ Konstitusiyasının 160-cı maddəsi) 1977-ci ildə işıq üzü görmüşdür. Bu normalarda təqsirsizlik prezumpsiyasının baş ideyası verilmişdir: kiminsə cinayəti törədilməsində təqsirli olduğunu tanımaq yalnız məhkəmənin hüququdur.

Bu mənada «Məhkəmələr tərəfindən təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüququnu təmin edən  qanunlarını tətbiqi barədə»  SSRİ Ali Məhkəməsi Plenumunun 5 saylı 16 iyul 1978-ci il tarixli qərarının 2-ci bəndini nümünəvi hesab etmək olar: «Məhkəmələr təqsirləndirilən şəxsin (müttəhimin) müdafiə hüququnun təminatının  məqsədləri üçün təqsiri qanunda nəzərdə tutulmuş qaydada sübüt və qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmü ilə müəyyən edilənə qədər təqsirləndirilən şəxsin (müttəhimin) təqsirsiz hesab olunmasına dair konstitusiya prinsipinə ciddi riayət etməlidirlər».

Müstəqilliyini bərpa etmiş və hüquqi dövlət quruculuğu yolunu seçmiş Azərbaycan Respublikası təqsirsizlik prezumpsiyasına Konstitusiyasında nəinki önəmli yer ayrılmış, həmçinin sovet dövrü ilə müqayisədə konstitusiya müddəalarını əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirmişdir. Bu baxımdan istənilən mədəni dövlətə şərəf gətirən Konstitusiyamızın 63-cü maddəsinin I, II və V hissələrinin müddəalarına xüsusi diqqət yetirilməlidir: «Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. // Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. // Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz».

Yeni Cinayət-Prosessual Məcəlləsini (bundan sonra – CPM) qəbul edərkən qanunverici həm təqsirsizlik prezumpsiyasına dair konstitusiya müddəalarını nəzərə almış, həm də 21, 138, 139, 233, 351 və s. maddələrdə çox məsələlərə məhz bu cəhətdən hüquqi tənzimləmə vermişdir. Məsələn, CPM-in 21.1 və 21.2-ci maddələrində qanunvericinin mövqeyi çox aydın və dəqiq ifadə olunmuşdur: «Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs onun təqsiri bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmənin hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. // Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa da onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. Bu Məcəllənin müddəalarına uyğun surətdə müvafiq hüquqi prosedura daxilində ittihamın sübuta yetirilməsində aradan qaldırılması mümkün olmayan şübhələr təqsirləndirilən şəxsin (şübhəli şəxsin) xeyrinə həll edilir. Eyni ilə cinayət və cinayət-prosessual qanunlarının tətbiqində aradan qaldırılmamış şübhələr də onun xeyrinə həll olunmalıdır».

Həmçinin nəzərə alınmalıdır ki, cinayət-prosessual qanunvericiliyimiz hər hansı şəxsin təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb olunması məsələsinə böyük ehtiyyatla yanaşır. Bu, hər bir halda cinayətin həmin şəxs tərəfindən törədilməsinə dəlalət edən ilkin sübutların mövcudluğunu, ittihamın elan olunmasını (ilkin ittihamın irəli sürülməsini) və təqsirləndirilən şəxsin hüquqlarının təmin olunmasını nəzərdə tutur (CPM-in 223 və 224-cü maddələri). Bununla belə həmin ittiham hələ ibtidai araşdırma gedişatında dəyişdirilə və ya cinayət işi üzrə icraata xitam verilməklə ləğv oluna bilər (CPM-in 225.1 və 225.2-ci maddələri) və yalnız həmin araşdırmanın nəticəsində ittiham aktı tərtib edilir (irəli sürülən ittiham qəti olaraq burada əks olunur) və cinayət işi məhkəməyə göndərilir (CPM-in 289, 290 və 292-ci maddələri). 

Beləliklə, yuxarıda göstərilmiş Konstitusiya və CPM-in müddəalarından göründüyü kimi ilkin sübutların mövcudluğunda qanunla müəyyən olunmuş qaydada hər hansı bir şəxs barəsində cinayətin törədilməsində ittihamın irəli sürülməsi mümkündür. Lakin məhkəmə hökmü qüvvəyə minənədək həmin şəxsi cinayəti törətmiş şəxs qismində tanımaq və bununla bağlı CM-in  72, 73 və 74-cü maddələrinin tətbiqi hüququndan onu məhrum etmək yolverilməzdir.

Bununla yanaşı, «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs» müddəasının şərhi cinayətlərin təkrar törədilməsinin müəyyənləşdirilməsini də nəzərə almalıdır.  Bu məsələyə dair qanunvericinin mövqeyi CM-in 16.1 və 16.3-cü maddələrində ifadə olunmuşdur: «Bu Məcəllənin eyni bir maddəsi ilə nəzərdə tutulmuş cinayətin iki dəfə və ya iki dəfədən çox törədilməsi, cinayətin təkrar törədilməsi  hesab edilir.// Əvvələr törətdiyi cinayətə görə bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş qaydada cinayət məsuliyyətindən azad olunmuş, yaxud məhkumluğu götürülmüş və ya ödənilmiş şəxs tərəfindən həmin cinayətin yenidən törədilməsi, cinayətin təkrar törədilməsi hesab edilmir».

Qanunvericinin mövqeyindən belə çıxır ki, şəxs əvvələr cinayəti törətmiş olsa da, bundan sonra müəyyən edilmiş qaydada cinayət məsuliyyətindən azad olunmuşdursa, yaxud onun məhkumluğu götürülmüş və ya ödənilmişdirsə, yenidən eyni cinayətin törətdiyi halda həmin şəxs cinayəti təkrar deyil, ilk dəfə törətmiş şəxs qismində tanına bilər.

Zənnimcə, Konstitusiya və cinayət-prosessual qanunvericiliyinin müddəalarının tələblərinə əməl olunması şərtilə KM-in «şübhəli vəziyyət»də təqsirsizlik prezumpsiyasını pozulmamasına dair fikri ədalətli hesab oluna bilər. Lakin KM tərəfindən bu fikri əsaslandırılması üçün tamam başqa kontekstdə qəbul olunmuş Avropa İnsan hüquqları Məhkəməsinin (bundan sonra – AM) qərarına istinad edilməsi düzgün deyildir ((Lutz Almaniya qarşı iş üzrə AM-in qərarın mahiyyəti aşağıda göstərilir).  Və hər bir halda şübhəli vəziyyət və yekun olaraq mahiyyətcə KM-in gəldiyi nəticə (bu əməllərə görə ona qarşı ittiham irəli sürülməmişdirsə bir və ya bir necə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs  ilk dəfə belə cinayəti törətmiş şəxs qismində tanınması) tamamilə fərqli şeylərdir.

Mülahizəmə görə Qaritski Polşaya qarşı işi üzrə AM-in qərarına uğurla istinad etməsinə baxmayaraq KM təqsirsizlik prezumpsiyasına dair həmin beynəlxalq qurumun hüquq mövqelərini axıra kimi düzgün təqdim edə bilməmişdir. Bunun üçün tezislər şəklində olsa da, onların aşağıda qeyd olunmasını zəruri hesab edirəm:

 1) təqsirsizlik prezumpsiyası ədalətli məhkəmə araşdırılması hüququnun elementlərindən biridir və nəinki ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin prinsipi, həmçinin təqsirləndirilən şəxsin Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 2-ci bəndində müəyyən olunan anadək (təqsiri qanunla müəyyənləşdirilənədək) təqsirsiz hesab olunmaq  «konkret və real» hüququ kimi çıxış edir (Deweer Belçikaya qarşı iş üzrə qərar);

 2) bu prinsip təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüququ ilə sıx bağlıdır: «Əgər təqsirləndirilən şəxsin təqsiri əvvəlcə qanun üzrə sübut olunmamışdırsa və hər şeydən əvvəl onun müdafiə hüquqlarını həyata keçirmək imkanı olmamışdırsa, təqsirsizlik prezumpsiyası pozulur (Minelli İsveçrəyə qarşı iş üzrə qərar);

 3) «təqsirlilik əvvəlcə sübut olunmadığı bir vaxtda məhkəmə təqsirləndirilən şəxsi təqsirli elan etsə» bu prinsip həmçinin pozulur (Allenet de Ribemont Fransaya qarşı iş üzrə qərar);

 4) təqsirləndirilən şəxsin təqsirliliyi barədə məhkəmənin nəticəsi həm yetərlilik, həm də inandırıcılıq tələblərinə uyğun olmalı, onun əsasını isə yalnız elə sübutlar təşkil etməlidir ki, hansı ki qanuna müvafiqdir, yəni qanuni yolla əldə olunmuşdur (Barbera, Messegue and Cabardo İspaniya qarşı iş üzrə qərar);

 5)  Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 2-ci bəndi təqsirsizlik prezumpsiyasını məhz təqsirləndirilən şəxsə şamil edir, onun anlayışı «səlahiyyətli orqan tərəfindən fiziki şəxsə cinayətin bu şəxs tərəfindən törədilməsi barədə məlumatla verilən rəsmi bildiriş» kimi ifadə olunmuş «cinayət ittihamı» kontekstində verilir  (Eckle Almaniya qarşı iş üzrə qərar);

 6) bununla belə  «cinayət ittihamı» anlayışı «bəzi hallarda belə ittihamı nəzərdə tutan və … təqsirləndirilən şəxsin vəziyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən digər tədbirlərin formasını qəbul edə bilər» (Foti  İtaliya qarşı iş üzrə qərar);

 7) belə tədbirləri ayırmaq üçün həm də «cinayətin törədilməsində təqsirləndirililən şəxs» qismində şəxsi tanınmasında müəyyənləşdirici ola biləcək  «cinayət ittihamı»nın amilləri (meyarları) ifadə olunmaqla qeyd edilmişdir ki, «Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 2-ci bəndi cəzanın növünə və ya dərəcəsinə deyil, yalnız təqsirin sübut olunmasına aid edilir və milli hakimə cəzalandırılma barədə qərarın qəbulunda həmin şəxsiyyətin xasiyyətnaməsinə aid olan amilləri nəzərə almaq maneə yaratmır (Engel and others Niderlandiya qarşı, habelə Cambell  and Fell İngiltərəyə qarşı işlər üzrə qərarlar);

 8) Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 2-ci bəndi «yalnız ittihamın əsaslılığına deyil, cinayət işinin araşdırılmasının bütün gedişatına» şamil olunur və məhz buna görə milli məhkəmələr işlərin xitamına, bəraət hökmündə məhkəmə məsrəflərin ödənilməsinə, cinayət məsuliyyətinə cəlb etmə müddətin keçməsi və ya təqsirləndirilən şəxsin ölümü ilə bağlı işin xitamına dair qərarları qəbul edərkən  təqsirsizlik prezumpsiyasına riayət etməlidir (Minelli İsveçrəyə qarşı iş üzrə qərar).

Bundan sonra isə AM tərəfindən təqsirsizlik prezumpsiyasının pozulmamasının müəyyənləşdirdiyi hallara da ayrıca diqqət yetirilməsini zəruri hesab edirəm.

Belə hallardan biri o kontekstdə olmuşdur ki, işə xitam verilməsi barədə dairə məhkəməsinin qərarında tərkibində ərizəçi tərəfindən təqsırləndırılən əməllərin törədilməsi barədə  xülasə olmuş, lakin bu aktın qanuniliyini yoxlayan Ali Məhkəmə qeyd etmişdir ki, «…əsaslandırma üçün qismən uğurlu olmayan müddəanın seçilməsi, çıxarılmış qərarın mahiyyəti üzündən həmin əsaslandırmanı müəyyən mənadan məhrum edə bilməz və buna görə də maraqlı şəxs üçün heç bir mənfi nəticə gətirə bilməz». Bu halla bağlı AM isə qeyd etmişdir ki, «dairə məhkəməsinin qərarı … Ali Məhkəmənin qərarı ilə birləşdirilərək və onu nəzərə alaraq qəbul olunmaldır». Nə qədər ki, sonuncu qərar «… təqsir barədə istənilən xülasələri istisna etmiş və deməli təqsirsizlik prezumpsiyası da şübhə altına düşmür… Aşağı instansiya məhkəməsi  təqsirsizlik prezumpsiyasını pozmuş, lakin ali instansiya məhkəməsi  öz qərarı ilə məhkəmə prosedurun əvvəlki mərhələsində yaranmış bu qüsurun nəticələrini aradan götürmüşdür» (Adolf Avstriya qarşı iş üzrə qərar).

AM bir neçə digər hallarda da təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipininin pozulmasını qəbul etməmişdir. Belə ki, işə xitam verildikdən sonra milli məhkəmə tərəfindən şəxsə xərclərin ödənilməsindən imtina edilməsini AM ona görə düzgün hesab etmişdir ki, müddətlərin keçməsi baş vermədiyi halda, o «çox güman ki, məhkum olunmuş olardı» (Lutz Almaniya qarşı iş üzrə qərar). Analoci xülasələr həmçinin milli məhkəmənin qərarı «məhkum etmə açıqcasına bəraətdən daha ehtimaldır» fikrə əsaslandığı (Englert Almaniya qarşı iş üzrə qərar), habelə milli məhkəmə ərizəçi haqqında ittiham hökmün «çox yəqin ki, təsdiq olunmuş olardı» qeyd etdiyi (Nolkenbockhuff  Almaniya qarşı iş üzrə qərar) hallarda da çıxarılmışdır.

Son olaraq Azərbaycan Respublikası mövcud qanunvericiliyinin və beynəlxalq hüquqi aktların müddəalarına, habelə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin hüquqi mövqelərinə əsaslanaraq hesab edirəm ki:

 1)    Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 72, 73 və 74-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş «ilk dəfə böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət törətmiş şəxs» müddəası yalnız haqqında belə cinayətlərdən hər hansı birinin törədilməsində təqsirli bilinməsi barədə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmü olmayan şəxsə aid edilə bilər;

 2)    Lakin, böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayətin törədilməsində təqsirli bilinmiş şəxs cinayət məsuliyyətindən azad olunmuşdursa, yaxud onun məhkumluğu götürülmüş və ya ödənilmişdirsə və o yenidən bir və yaxud bir neçə eyni cinayəti törətmişdirsə, bu şəxs həmin cinayəti ilk dəfə törətmiş hesab olunmalıdır.

Azərbaycan Respublikası

Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi                                E. Məmmədov