Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Palatasının
Azərbaycan
Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinin 15.2-ci maddəsinin müddəaları
baxımından barışıq sazişi üzrə icra vərəqəsinin verilib-verilməməsi
mümkünlüyünün şərh edilməsinə dair
23 iyun
2011-ci
il Bakı
şəhəri
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Palatası hakimlər C.Qaracayev (sədrlik
edən), İ.Nəcəfov və S.Həsənovadan (məruzəçi-hakim) ibarət tərkibdə,
F.Əhmədovun
katibliyi ilə
“Konstitusiya
Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 7.1-ci maddəsinə əsasən
Bakı şəhəri Yasamal Rayon Məhkəməsinin müraciətinə baxaraq
MÜƏYYƏN ETDİ:
Bakı şəhəri Yasamal rayon
məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra
Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının (bundan sonra Konstitusiya) 71-ci maddəsinin I, II, V və IX
hissələrinin müddəaları baxımından Azərbaycan Respublikasının Mülki Prossesual
Məcəlləsinin (bundan sonra MPM) 15.2-ci maddəsinin barışıq sazişi üzrə icra
vərəqəsinin verilib-verilməməsinin mümkünlüyünün şərh edilməsini xahiş edir.
Müraciət onunla
əsaslandırılmışdır ki, MPM-də və «İcra haqqında» Azərbaycan Respublikası
Qanununda (bundan sonra «İcra haqqında» Qanun) MPM-in 261.0.5-ci maddəsində
nəzərdə tutulan qaydada tərəflərin bağladığı barışıq sazişi məhkəmə tərəfindən
təsdiq edilib işin icraatına xitam verilərkən, sonradan barışıq sazişinin
şərtləri yerinə yetirilmədiyi halda bu növ məhkəmə qərardadı üzrə icra
vərəqəsinin verilməsi nəzərdə tutulmamışdır. Məhkəmənin qənaətinə görə bu hal
qanunvericilikdə qeyri-müəyyənlik və vətəndaşların əmlak və şəxsi-siyasi
hüquqlarının pozulması ehtimalını yaradır.
Müraciətə
əlavə edilmiş məhkəmə aktlarından görünür ki, M.Əliyev mülkiyyətində olan 2
otaqlı mənzilinin Y.Əliyevə bağışlanmasına dair müqavilənin etibarsız hesab
edilməsi və həmin evə Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin Bakı şəhəri
Ərazi İdarəsi tərəfindən Y.Əliyevə verilmiş çıxarışın ləğv edilməsi barədə
məhkəmədə iddia qaldırmışdır.
Məhkəmə
iclasında M.Əliyev və cavabdeh Y.Əliyev mübahisəli mənzilin ½ hissəsinin
Y.Əliyev tərəfindən iddiaçının kiçik oğlu A.Əliyevə bağışlanacağı razılığına
gəlmiş və hər ikisi tərəfindən imzalanmış barışıq sazişi məhkəməyə təqdim
edildiyindən Yasamal rayon məhkəməsinin 26 oktyabr 2010-cu il tarixli qərardadı
ilə tərəflər arasında barışıq sazişi təsdiq edilmiş və mülki iş üzrə icraata
xitam verilmişdir.
Bundan
sonra barışıq sazişində nəzərdə tutulan şərt cavabdeh Y.Əliyev tərəfindən
yerinə yetirilmədiyindən M.Əliyev həmin qərardadın icra edilməsi üçün icra
vərəqəsinin verilməsi barədə ərizə ilə məhkəməyə müraciət etmişdir. Yasamal
rayon məhkəməsinin 18 yanvar 2011-ci il tarixli qərardadı ilə M.Əliyevin
ərizəsi təmin edilməmişdir. Həmin qərardaddan verilən şikayətə əsasən Yasamal
rayon məhkəməsinin göstərilən qərardadı Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki
Kollegiyasının 23 aprel 2011-ci il tarixli qərardadı ilə ləğv edilmiş və
iddiaçı M.Əliyevin Yasamal rayon məhkəməsinin 26 oktyabr 2010-cu il tarixli
qərardadının məcburi icra edilməsi barədə icra vərəqəsinin verilməsinə dair
ərizəsinə yenidən baxılması üçün iş həmin məhkəməyə qaytarılmışdır.
M.Əliyevin
ərizəsinə yenidən baxan Yasamal rayon məhkəməsi MPM-in 15.2-ci maddəsinin
müddəaları baxımından barışıq razılaşması üzrə icra vərəqəsinin
verilib-verilməməsi mümkünlüyünün şərh edilməsi üçün Konstitusiya Məhkəməsinə
müraciət etmişdir.
Konstitusiyanın
130-cu maddəsinin VI hissəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının Qanunları ilə
müəyyən edilmiş qaydada məhkəmələr insan hüquq və azadlıqlarının həyata
keçirilməsi məsələləri ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının və
Qanunlarının şərh edilməsi haqqında Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edə
bilərlər.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Palatası hesab edir ki, məhkəmənin müraciəti aşağıdakılara əsasən
icraata qəbul edilə bilməz.
Belə ki,
məhkəmə aktlarının məcburiliyi təsbit edilmiş MPM-in 15.2-ci maddəsinə görə məhkəmələrin
qanuni qüvvəyə minmiş qətnaməsi, qərardadı, qərarı, əmri bütün dövlət
hakimiyyəti, yerli özünüidarə orqanları, onların vəzifəli şəxsləri, ictimai
birliklər, siyasi partiyalar, həmkarlar ittifaqları, onların vəzifəli şəxsləri,
həmçinin fiziki və hüquqi şəxslər üçün məcburidir və Azərbaycan Respublikasının
bütün ərazisində hökmən icra olunmalıdır. Məhkəmə məhkəmə aktlarını qətnamə,
qərardad, qərar və əmr formasında qəbul edir (MPM-in 15.1-ci maddəsi).
«İcra haqqında» Qanunun 6-cı
maddəsində icra sənədlərinin siyahısı verilmişdir. Həmin Qanunun 6.1.1-ci
maddəsinə görə Azərbaycan Respublikası məhkəmələri tərəfindən çıxarılmış
qərarlar icra sənədi sayılır. MPM-in 15.1-ci və Qanunun 6.1.1-ci maddələrinin
müqayisəli təhlilindən görünür ki, məhkəmə aktları qətnamə, qərardad, qərar və
əmr formasında qəbul edilir. «İcra haqqında» Qanunun icra sənədi kimi qəbul
etdiyi Azərbaycan Respublikası məhkəmələrinin qərarları özündə həm məhkəmə
qətnaməsini, həm də qərardadı ehtiva edir. Buna görə də barışıq sazişi bağlanmaqla
icraatına xitam verilmiş işlər üzrə çıxarılmış və qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə
qərardadları digər məhkəmə aktları ilə eyni hüquqi qüvvəyə malik olmaqla MPM-in
15.2-ci maddəsinin tələbinə əsasən Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində
məcburi icra olunmalıdır.
Göstərilənlərilə yanaşı,
qeyd olunmalıdır ki, insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının
üstünlüyünü, ölkə ərazisində birbaşa qüvvəsini elan etməklə və bunların təmin
olunmasını Azərbaycan dövlətinin ali məqsədi olduğunu bəyan edən Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası müəyyən edir ki, məhz dövlət hər kəsin hüquq və
azadlıqlarının müdafiəsinə təminat verir və bu müdafiənin məhkəmədə həyata
keçirilməsinə təminat verilir (Konstitusiyanın 60-cı maddəsi və 71-ci
maddəsinin VII hissəsi).
Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun bir sıra qərarlarında insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə
yönəlmiş əsas konstitusiya müddəaları sırasında hüquq və azadlıqların məhkəmə
təminatı hüququnun xüsusi əhəmiyyət kəsb etməsi və həmin hüququn təmin edilməməsinin
Konstitusiyada təsbit olunmuş hüquq və azadlıqların əhəmiyyətli dərəcədə
məhdudlaşdırılmasına səbəb olması xüsusilə vurğulanmışdır.
Konstitusiya Məhkəməsinin
Palatası müraciətdə göstərilən məsələnin həll edilməsi ilə bağlı qeyd edir ki,
mövcud prosessual qanunverilikdə mübahisəli hüquq münasibətlərini, o cümlədən
qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə aktının icrasını tənzimləyən hüquq normasının
olmaması hüququn analogiyasından və qanunun analogiyasından istifadə edilməsinə
imkan yaradır.
«Normativ hüquqi aktlar
haqqında» Azərbaycan Respublikasının 21 dekabr 2010-cu il tarixli Qanununun III
fəslində konkret ictimai münasibətləri tənzimləyən qanunvericilik normaları
olmadığı halda hüququn analogiyasının və qanunun analogiyasının tətbiqinin
mümkünlüyü və istifadə olunması qaydası nəzərdə tutulmuşdur.
Belə ki, Azərbaycan
Respublikasının İnzibati Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra - İnzibati
Prosessual Məcəllə) 117-ci maddəsində icra sənədlərindən bəhs edilir. Həmin
Məcəllənin 117.1.3-cü maddəsində icranın məhkəmə qərardadı ilə təsdiq edilmiş
barışıq sazişi əsasında həyata keçirilməsi təsbit edilmişdir.
Ümumi yurisdiksiyalı
məhkəmələr tərəfindən müvafiq prosessual qanunvericilikdə normanın mövcud
olmamasına görə iddianın (ərizənin) rədd olunması və konkret mübahisənin
həllindən faktiki imtina edilməsi yolverilməzdir. Mülki prosessual
qanunvericilikdə müəyyən münasibətlərin tənzimlənməməsi, öz əlamətlərinə və
hüquqi nəticələrinə görə digər prosessual qanunvericilikdə oxşar münasibətləri
tənzimləyən normanın olması bütövlükdə boşluğun tamamlanması məqsədilə hüququn
analogiyasının və qanunun analogiyasının tətbiqi üçün əsas verir.
Bu baxımdan
qeyd olunmalıdır ki, Mülki Prosessal Məcəllənin 13.4-cü maddəsində
göstərilmişdir ki, mübahisə edilən hüquq münasibətlərini tənzimləyən hüquq
norması olmadıqda, məhkəmə analoji münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarına
müraciət edir (qanunun analogiyası). Həmin Məcəllənin 13.5.-ci maddəsinə görə
belə normalar da olmadıqda məhkəmə öz aktında Azərbaycan Respublikası hüquq
qaydalarının ideya və ümumi prinsiplərini əsas götürür (hüququn analogiyası).
Eyni
zamanda qeyd olunmalıdır ki, tərəflər arasında olan məhkəmə çəkişməsinin
barışıq yolu ilə həll edilməsi proseduru beynəlxalq hüquqi aktlarda da nəzərdə
tutulmuşdur. Belə ki, «İnsan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi haqqında» Avropa
Konvensiyasının 39-cu maddəsinə və İnsan hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin
Nizamnaməsinin 62-ci maddəsinə müvafiq olaraq məhkəmə, məhkəmə prosesinin
istənilən mərhələsində Konvensiya və ona dair protokollarda müəyyən edilən
insan hüquqlarına hörmət əsasında məsələnin dostcasına həllini təmin etmək
məqsədilə maraqlı tərəflərə (nəzərdə tutulan prosedurun məxfi olması şərtilə)
öz xidmətlərini təqdim edə bilər. Əgər məhkəmənin tərəflərə təqdim etdiyi
dostcasına həll etmə mümkündürsə məhkəmə faktların və əldə olunmuş razılığın
qısaca əks olunduğu qərarla işə xitam verərək, onu baxılacaq işlərin
siyahısından çıxarır. Bununla da, məhkəmənin işi bitməyərək o, yekun qərarda
müəyyən edilmiş şərtlərin yerinə yetirlməsinə nəzarət edilməsi üçün onu
Nazirlər Komitəsinə göndərir (Konvensiyanın 46-cı maddəsi).
Göstərilənlərə
əsasən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Palatası belə
nəticəyə gəlir ki, Bakı şəhəri, Yasamal rayon məhkəməsinin müraciətində göstərilən
məsələ Mülki Prosessual Məcəllənin 13.4-cü maddəsinin müddəaları baxımından
hüququn analogiyası qaydasında həll edilə bilər.
“Konstitusiya
Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 37.0.2, 52.1, 52.2 və
68-ci maddələrini rəhbər tutaraq Konstitusiya Məhkəməsinin Palatası
QƏRARA ALDI:
1. Bakı şəhəri Yasamal rayon məhkəməsinin Azərbaycan Respublikası
Mülki Prosessual Məcəlləsinin 15.2-ci maddəsinin müddəaları baxımından barışıq
sazişi üzrə icra vərəqəsinin verilib-verilməməsi mümkünlüyünün şərh edilməsinə
dair müraciətinin mövcud olan vəziyyətdə Konstitusiya Məhkəməsinin icraatına
qəbul olunmasından imtina edilsin.
2. Qərardadın surəti 7 gün müddətində Bakı şəhəri Yasamal rayon
məhkəməsinə göndərilsin.
3. Qərardad «Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Məlumatı»nda dərc edilsin.
Sədrlik
edən Ceyhun
Qaracayev
