AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun
Q Ə R A R I
R.Məhərrəmovanın şikayəti üzrə
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 13 yanvar 2020-ci
il tarixli Qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına
uyğunluğunun yoxlanılmasına dair
22 sentyabr 2020-ci
il
Bakı şəhəri
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona
Salmanova, Südabə Həsənova, Rövşən İsmayılov (məruzəçi-hakim), Ceyhun
Qaracayev, Rafael Qvaladze, Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və Kamran
Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi Fəraid
Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V hissəsinə, “Konstitusiya
Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və 34-cü maddələrinə
və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin
39-cu maddəsinə müvafiq olaraq, konstitusiya məhkəmə icraatının yazılı prosedur
qaydasında keçirilən məhkəmə iclasında R.Məhərrəmovanın şikayəti üzrə
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 13 yanvar 2020-ci
il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına
uyğunluğunun yoxlanılmasına dair konstitusiya işinə baxdı.
İş üzrə hakim
R.İsmayılovun məruzəsini, ərizəçinin yazılı çıxışını və iş materiallarını
araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
“Yasamal-3” Mənzil
Mülkiyyətçilərinin Müştərək Cəmiyyəti (bundan sonra – “Yasamal-3” MMMC) iddia
ərizəsi ilə məhkəməyə müraciət edərək, R.Məhərrəmovadan 5 760 manat
məbləğində borcun və ödənilmiş dövlət rüsumunun tutulması barədə qətnamə qəbul
edilməsini xahiş etmişdir.
Bakı şəhəri Yasamal
Rayon Məhkəməsinin 3 aprel 2019-cu il tarixli qətnaməsi ilə “Yasamal-3”
MMMC-nin R.Məhərrəmovaya qarşı borcun ödənilməsi tələbinə dair iddia ərizəsi
təmin edilməmişdir.
Bakı Apellyasiya
Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 5 avqust 2019-cu il tarixli qətnaməsi
ilə “Yasamal-3” MMMC tərəfindən verilmiş apellyasiya şikayəti təmin edilmiş,
birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsi ləğv edilmiş, iş üzrə yeni qətnamə
qəbul edilərək iddia ərizəsinin təmin edilməsi, cavabdehdən iddiaçının xeyrinə
5 760 manat məbləğində borcun tutulması qət edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası
Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının (bundan sonra – Ali Məhkəmənin Mülki
Kollegiyası) 13 yanvar 2020-ci il tarixli qərarı ilə cavabdeh R.Məhərrəmovanın
kassasiya şikayəti təmin edilməmiş, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin
qətnaməsi dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
R.Məhərrəmova
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra –
Konstitusiya Məhkəməsi) şikayətlə müraciət edərək Ali Məhkəmənin Mülki
Kollegiyasının 13 yanvar 2020-ci il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına (bundan sonra – Konstitusiya) və qanunlarına
uyğun olmadığı üçün qüvvədən düşmüş hesab edilməsini xahiş etmişdir.
Şikayət onunla
əsaslandırılmışdır ki, kassasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən Azərbaycan
Respublikası Mənzil Məcəlləsinin (bundan sonra – Mənzil Məcəlləsi) 128.0.3 və
142.1-ci maddələri düzgün tətbiq edilməmiş, nəticədə
ərizəçinin Konstitusiyanın 60-cı maddəsində təsbit edilmiş hüquq və
azadlıqların inzibati və məhkəmə təminatı hüququ pozulmuşdur.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu şikayətlə bağlı aşağıdakıların qeyd edilməsini zəruri
hesab edir.
Konstitusiyanın 60-cı
maddəsinin I hissəsinə müvafiq olaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının
inzibati qaydada və məhkəmədə müdafiəsinə təminat verilir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu hüquq və azadlıqların səmərəli müdafiəsinin vacibliyini
dəfələrlə qeyd etmişdir (A.Zalovun şikayəti üzrə 2004-cü il 21 may tarixli,
S.Rəsulovanın şikayəti üzrə 2005-ci il 9 mart tarixli və “Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 372-ci maddəsinin apellyasiya
baxışının hədləri barədə müddəalarının həmin Məcəllənin 372.1 və 372.7-ci
maddələrinin tələbləri baxımından şərh edilməsinə dair” 2011-ci il 20 may
tarixli Qərarlar).
Bu mənada
Konstitusiya Məhkəməsinin təcrübəsində Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I
hissəsində təsbit olunmuş hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmə müdafiəsi
təminatına böyük önəm verilir. Belə ki, bu hüquq əsas insan və vətəndaş
hüquqları və azadlıqları sırasında olmaqla yanaşı, eyni zamanda digər hüquq və
azadlıqların təminatı qismində çıxış edir. Məhkəmə müdafiəsi hüququ pozulmuş
hüquqları və azadlıqları səmərəli bərpa etmək iqtidarında olan ədalət
mühakiməsini də nəzərdə tutur. (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun E.Həkimovun
şikayəti üzrə 2008-ci il 3 noyabr tarixli və “Azərbaycan Respublikası Mülki
Prosessual Məcəlləsinin 420-ci maddəsinin şərh edilməsinə dair” 2012-ci il 28
fevral tarixli Qərarları).
Nəzərə almaq lazımdır
ki, ədalət mühakiməsi insan hüquqlarının müdafiəsinin ən səmərəli
vasitələrindən biridir. Təsadüfi deyildir ki, məhz məhkəmə insan hüquqlarının
müdafiəsinin əsas təminatçısı kimi qəbul edilir (Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 71.1-ci maddəsinin
şərh edilməsi haqqında” 2010-cu il 13 dekabr tarixli Qərarı). Buna görə də
məhkəmə müdafiəsinin səmərəsizliyi digər hüquqların effektivliyinə mənfi təsir
göstərə bilər.
Məhkəmə müdafiəsi
hüququnun məzmununa gəldikdə isə o, bir tərəfdən hər kəsin pozulmuş
hüquqlarının və azadlıqlarının bərpası məqsədilə məhkəməyə müraciət etmək
hüququnu, digər tərəfdən isə məhkəmələrin həmin müraciətlərə ağlabatan müddətdə
baxmaq və onlara dair ədalətli qərar qəbul edərək, onların vaxtında icra
edilməsi vəzifəsini müəyyən edir (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun Viktor
Ozerovun şikayəti üzrə 2011-ci il 15 aprel tarixli, C.İsmayılzadənin şikayəti
üzrə 2014-cü il 6 iyun tarixli və “Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual
Məcəlləsinin 231.4-cü maddəsinin şərh edilməsinə dair” 2014-cü il 4 iyul
tarixli Qərarları).
Mülki iş üzrə
apellyasiya instansiyası məhkəməsi iddiaçının apellyasiya şikayətini təmin
edərək belə qənaətə gəlmişdir ki, R.Məhərrəmova tərəfindən 2013-cü ilədək
kommunal xərclərin ödənilməsini təsdiq edən müvafiq qəbzlərin mövcudluğu onun
“Günəş” Mənzil-Tikinti Kooperativi (bundan sonra – “Günəş” MTK) və onun
xidmət üzrə fəaliyyətinin davamçısı olan “Yasamal-3” MMMC ilə müqavilə
münasibətlərində olmasına dəlalət edir.
Nəzərə alınmalıdır
ki, Mənzil Məcəlləsinin 109.5-ci maddəsinə əsasən, kooperativ binanın tikintisi
və (və ya) yenidən qurulması tam başa çatdıqdan və həmin binada mövcud olan
yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin ümumi sayının əlli faizindən çoxuna
mülkiyyət hüququ bu Məcəllə, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi (bundan
sonra – Mülki Məcəllə) və digər qanunları ilə müəyyən olunmuş qaydada
mənzil-tikinti kooperativinin üzvlərinə keçdikdən sonra bir ay ərzində
mənzil-tikinti kooperativinin qanunla müəyyən olunmuş qaydada ləğvi və ya
mənzil mülkiyyətçilərinin müştərək cəmiyyətinə çevrilməsi barədə qərar qəbul
edilərək, hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında qanunvericiliyə uyğun
olaraq zəruri tədbirlər görülməlidir.
Mənzil-tikinti
kooperativlərinin yaradılması, idarə edilməsi, yenidən təşkili, ləğvi,
fəaliyyəti, həmçinin hüquqi statusu ilə bağlı digər məsələlər bu Məcəllədə
nəzərdə tutulmuş xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla Mülki Məcəllə ilə tənzimlənir
(Mənzil Məcəlləsinin 109.6-cı maddəsi).
Mülki Məcəllənin 87.2
və 87.3-cü maddələrinin tələblərinə görə isə cəmiyyət bu Məcəlləyə müvafiq
olaraq yeni cəmiyyətin yaradılması və ya bu Məcəllədə müəyyən edilmiş qaydalar
və məhdudiyyətlər nəzərə alınmaqla fəaliyyət göstərən hüquqi şəxsin yenidən
təşkili (birləşmə, qoşulma, bölünmə, ayrılma, çevrilmə) yolu ilə yaradıla
bilər. Cəmiyyətin yaradılması təsis yığıncağının keçirilməsini və müqavilənin
bağlanmasını (bu Məcəllənin 45.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş halda) və ya
cəmiyyətin yaradılması haqqında qərarın qəbul edilməsini (cəmiyyət bir şəxs
tərəfindən yaradıldıqda), nizamnamə kapitalının ödənilməsini (cəmiyyətin
nizamnaməsində nizamnamə kapitalının müəyyən müddətə ödənilməsi nəzərdə tutulmayıbsa)
və nizamnamənin hazırlanmasını əhatə edir.
Cəmiyyətin
yaradılması zamanı keçirilən təsis yığıncağında cəmiyyətin yaradılması və
cəmiyyətin fəaliyyətinin başlanılması ilə əlaqədar bu Məcəlləyə, digər
qanunvericilik aktlarına və təsisçilər arasında bağlanılmış müqaviləyə zidd
olmayan digər məsələlər həll edilir (həmin Məcəllənin 87.5.4-cü maddəsi).
Mülki
qanunvericiliyin müddəalarından göründüyü kimi, “Günəş” MTK-nın ləğvi və yeni
hüquqi şəxsin yaradılması cəmiyyətin təsisçiləri arasında fəaliyyətlə bağlı
yeni müqavilənin bağlanmasını tələb etdiyindən yeni yaradılmış “Yasamal-3” MMMC
onun hüquqi varisi kimi çıxış edə bilməz.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu R.Məhərrəmovanın şikayətinin əsas dəlilinin məhz kommunal
xidmətlərə görə xidmət haqlarının ödənilməsinin tələb edilməsinin mənzil
qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilməməsi ilə bağlı olduğunu nəzərə alaraq
qeyd edir ki, çoxmənzilli binanın idarə edilməsi səlahiyyəti binanın sahə
mülkiyyətçiləri tərəfindən bilavasitə və ya mənzil mülkiyyətçilərinin müştərək
cəmiyyəti (ixtisaslaşmış istehlak kooperativi) vasitəsilə və ya idarəedici
təşkilat tərəfindən həyata keçirilir.
Mənzil Məcəlləsinin
119.1-ci maddəsinə əsasən, çoxmənzilli binada daşınmaz əmlak kompleksini
birgə idarə etmək, çoxmənzilli binanın ümumi əmlakının istismarını, ona
sahibliyi, ondan istifadəni və qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş hədlərdə
barəsində sərəncam verilməsini təmin etmək məqsədi ilə çoxmənzilli binanın sahə
mülkiyyətçilərinin könüllü birliyi mənzil mülkiyyətçilərinin müştərək cəmiyyəti
hesab edilir.
Mənzil
qanunvericiliyi sahə mülkiyyətçilərinin mütləq şəkildə mənzil
mülkiyyətçilərinin müştərək cəmiyyətinə üzvlüyünü tələb etmir. Belə ki, Mənzil
Məcəlləsinin 121.1-ci maddəsində binaların sahə mülkiyyətçilərinin mənzil
mülkiyyətçiləri müştərək cəmiyyətində iştirakı vəzifə kimi yox, hüquq kimi
göstərilmişdir. Bununla belə çoxmənzilli binaların sahə mülkiyyətçisinin mənzil
mülkiyyətçiləri müştərək cəmiyyətinin üzvü olmaması onu ümumi əmlakın
saxlanması və təmiri üzrə xərclərin və kommunal xidmətlərin ödənilməsi
vəzifəsindən azad etmir.
V.Ələsgərovanın
şikayəti üzrə Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 2015-ci il 29 dekabr tarixli
Qərarında ifadə olunan hüquqi mövqeyə görə, yuxarıda göstərilən vəzifə
çoxmənzilli binanın sahə mülkiyyətçiləri tərəfindən Mənzil Məcəlləsində (126.9
və 44-47-ci maddələr) nəzərdə tutulan qaydada qərar qəbul edilməsi nəticəsində
yarana bilər. Bu, xüsusilə kommunal xidmət haqqının müəyyən edilməsinə aiddir.
Mənzil Məcəlləsinin
128.0.3-cü maddəsinə əsasən, müvafiq il üçün cəmiyyətin xərclər və gəlirlər
smetasını və maliyyə fəaliyyəti haqqında hesabat tərtib etmək, onları təsdiq
olunmaq üçün cəmiyyət iştirakçılarının ümumi yığıncağına təqdim etmək mənzil
mülkiyyətçiləri müştərək cəmiyyətinin idarə heyətinin vəzifəsidir.
Nəzərə almaq lazımdır
ki, mənzil mülkiyyətçiləri müştərək cəmiyyəti iştirakçılarının ümumi yığıncağı
cəmiyyətin ali idarəetmə orqanıdır, cəmiyyətin idarə heyətinin səlahiyyətlərinə
aid olan məsələləri həll etmək hüququna malikdir (Mənzil Məcəlləsinin 125.1 və
125.4-cü maddələri). Həmin Məcəllənin 125.2.4-cü maddəsinə müvafiq olaraq isə
cəmiyyətin üzvlərinin mütləq ödənişlərinin və haqlarının miqdarını müəyyən
etmək ümumi yığıncağın müstəsna səlahiyyətidir.
Konstitusiyanın
125-ci maddəsinin VII hissəsinə görə, məhkəmə icraatı həqiqətin müəyyən
edilməsini təmin etməli, 129-cu maddəsinin III hissəsinə əsasən isə məhkəmə
qərarı qanuna və sübutlara əsaslanmalıdır.
Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Prosessual
Məcəllə) 217.1-ci maddəsinə əsasən, məhkəmənin qətnaməsi qanuni və əsaslı
olmalıdır.
Məhkəmə qərarının
qanuniliyi və əsaslılığına dair tələblər ədalətli qərarın qəbul
edilməsinə zəmanət verir və buna görə də Konstitusiyada təsbit
olunan məhkəmə müdafiəsi hüququnun mühüm prosessual təminatlarındandır.
Məhkəmə qərarının əsaslı olması digər məsələlərlə yanaşı, iş üçün vacib
əhəmiyyət daşıyan halların tam olaraq araşdırılması və sübuta yetirilməsini
nəzərdə tutur.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu qərarlarında dəfələrlə qeyd etmişdir ki, məhkəmənin
həqiqətə nail olmaq üçün işin hərtərəfli, tam və obyektiv tədqiqinə lazımi
şərait yaradılmaması, sübutlara obyektiv, qərəzsiz, hərtərəfli və tam
baxıldıqdan sonra hüquq normalarına müvafiq olaraq qiymətləndirilməməsi,
qanunilik və əsaslılıq meyarlarına cavab vermədiyinə görə qəbul edilən məhkəmə
aktlarının ədalətli olmasını şübhə altına alır (F.Cavadov və V.Aslanovun
şikayəti üzrə 2008-ci il 30 dekabr tarixli, X.Xəlilovun şikayəti üzrə 2009-cu
il 16 yanvar tarixli, N.Manafovun şikayəti üzrə 2009-cu il 13
iyul tarixli və A.Şoşanovun şikayəti üzrə 2015-ci 11 fevral tarixli Qərarlar).
Mənzil
mülkiyyətçilərinin müştərək cəmiyyəti tərəfindən idarə olunan çoxmənzilli
binalarda kommunal xidmətlərdən istifadəyə görə yaranmış borcların ödənilməsinə
dair işlərin düzgün araşdırılması üçün vacib əhəmiyyət daşıyan hallar sırasına
Mənzil Məcəlləsinin 128.0.3-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş qaydaya riayət
olunması faktının yoxlanılması daxildir.
Lakin apellyasiya
instansiyası məhkəməsi “Yasamal-3” MMMC tərəfindən 2012-2016-cı illər ərzində
hər müvafiq il üçün xərclər və gəlirlər smetasının və maliyyə fəaliyyəti
haqqında hesabatın tərtib edilməməsinə, onların təsdiq olunmaq üçün cəmiyyət
iştirakçılarının ümumi yığıncağına təqdim edilməməsinə və bununla da mənzil
qanunvericiliyinin normalarına riayət edilib-edilməməsinə hüquqi qiymət
verməmişdir.
Mülki Prosessual
Məcəllənin 416-cı maddəsinə müvafiq olaraq, kassasiya instansiyası məhkəməsi
apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən maddi və prosessual hüquq
normalarının düzgün tətbiq edilməsini yoxlayır.
Maddi və prosessual
hüquq normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq olunmaması, o cümlədən maddi
və prosessual hüququn tətbiqi üzrə məhkəmə təcrübəsinin vahidliyinin pozulması
apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnamə və qərardadının ləğv edilməsi
üçün əsasdır. Bu Məcəllənin 386-cı maddəsində göstərilən hallarda maddi hüquq
normaları pozulmuş və ya düzgün tətbiq olunmamış hesab edilir. Prosessual hüquq
normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq olunmaması qətnamənin yaxud
qərardadın ləğv edilməsi üçün o vaxt əsas ola bilər ki, bu pozuntu düzgün
qətnamə qəbul edilməməsi ilə nəticələnsin və ya nəticələnə bilsin (Mülki
Prosessual Məcəllənin 418.1-418.3-cü maddələri).
Lakin Ali Məhkəmənin
Mülki Kollegiyası Mülki Prosessual Məcəllənin yuxarıda qeyd olunan
maddələrinin tələblərinə diqqət yetirməyərək, apellyasiya instansiyası
məhkəməsi tərəfindən maddi və prosessual hüquq normalarının pozulmasını nəzərə
almamış, 13 yanvar 2020-ci il tarixli qərarı ilə apellyasiya instansiyası
məhkəməsinin 5 avqust 2019-cu il tarixli qətnaməsini dəyişdirilmədən saxlamaqla
R.Məhərrəmovanın Konstitusiyanın 60-cı maddəsində təsbit olunmuş hüququnu
pozmuşdur.
Yuxarıda
göstərilənlərə əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu aşağıdakı nəticəyə
gəlir:
“Yasamal-3” MMMC-nin
R.Məhərrəmovaya qarşı borcun ödənilməsi tələbinə dair mülki iş üzrə Ali
Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının 13 yanvar 2020-ci il tarixli qərarı
Konstitusiyanın 60-cı maddəsinə, Mülki Prosessual Məcəllənin 416,
418.1-418.3-cü maddələrinə uyğun olmadığından qüvvədən düşmüş hesab
edilməlidir. İşə bu Qərarda ifadə edilmiş hüquqi mövqelərə uyğun olaraq
Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş
qaydada və müddətdə yenidən baxılmalıdır.
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V və IX hissələrini,
“Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 52, 62, 63,
65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA ALDI:
1. “Yasamal-3” Mənzil
Mülkiyyətçiləri Müştərək Cəmiyyətinin Röya Məhərrəmovaya qarşı borcun
ödənilməsi tələbinə dair mülki iş üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
Mülki Kollegiyasının 13 yanvar 2020-ci il tarixli qərarı Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsinə, Azərbaycan Respublikası Mülki
Prosessual Məcəlləsinin 416, 418.1-418.3-cü maddələrinə uyğun olmadığından
qüvvədən düşmüş hesab edilsin. İşə bu Qərarda ifadə edilmiş hüquqi mövqelərə
uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyi ilə
müəyyən olunmuş qaydada və müddətdə yenidən baxılsın.
2. Qərar dərc
olunduğu gündən qüvvəyə minir.
3. Qərar
“Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”, “Bakinski raboçi” qəzetlərində və
“Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin.
4. Qərar qətidir, heç
bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir
oluna bilməz.
Sədr
Fərhad Abdullayev
