AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun
QƏRARI
“Əmanətlərin
sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.1.2.6-cı maddəsinin “Banklar haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun 47 və 48-ci maddələri
baxımından şərh edilməsinə dair
10 avqust 2020-ci il Bakı şəhəri
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona
Salmanova, Südabə Həsənova, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev, Rafael
Qvaladze, Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən (məruzəçi-hakim)
ibarət tərkibdə,
məhkəmə
katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin IV hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və 32-ci maddələrinə və Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39-cu maddəsinə
müvafiq olaraq, xüsusi konstitusiya icraatının yazılı prosedur qaydasında
keçirilən məhkəmə iclasında Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin sorğusu əsasında “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 2.1.2.6-cı maddəsinin “Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 47 və 48-ci maddələri baxımından şərh
edilməsinə dair konstitusiya işinə baxdı.
İş üzrə
hakim K.Şəfiyevin məruzəsini, maraqlı subyektlərin
nümayəndələri Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının sədri E.Rüstəmovun, Əmanətlərin
Sığortalanması Fondunun İcraçı direktoru T.Piriyevin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclis Aparatının İqtisadi və sosial
qanunvericilik şöbəsinin müdiri M.Bazıqovun və mütəxəssis Azərbaycan Banklar
Assosiasiyasının Prezidenti Z.Nuriyevin yazılı mülahizələrini, iş materiallarını araşdırıb
müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
Azərbaycan
Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya
Məhkəməsi) sorğu ilə müraciət edərək qorunan əmanətlərin cəlb olunma
tarixlərinin dəyişdirilməsi yolu ilə qorunmayan əmanət (depozit) statusuna aid
edilmiş əmanətlərin və Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı (bundan sonra – Mərkəzi Bank) və Azərbaycan
Respublikasının Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası (bundan sonra –Palata) tərəfindən
təshih tədbirinin tətbiqindən sonra fiziki şəxslərdən müddətli əmanətlərin qəbulunun
qadağan edildiyi dövrdə qəbul olunmuş, həmçinin qorunan əmanətlərin həcminin
artımı, habelə mövcud əmanətlərin (depozitlərin) şərtlərinin dəyişdirilməsinə
dair əməliyyatların həyata keçirilməsi və ya əqdlərin bağlanması yolu ilə
qorunan əmanət (depozit) statusuna aid edilmiş əmanətlərin qorunan əmanət hesab
edilib- edilməməsinə münasibətdə “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun (bundan sonra – “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Qanun)
2.1.2.6-cı maddəsinin şərh edilməsini
xahiş etmişdir.
Sorğuda göstərilir ki, Mərkəzi Bankın 2020-ci il 29
aprel tarixli məktubuna əsasən, “Atabank” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti (bundan sonra
– “Atabank” ASC), “NBCBank” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti (bundan sonra – “NBCBank”
ASC) və “AGBank” Açıq Səhmdar Cəmiyyətində (bundan sonra – “AGBank” ASC) sığorta
hadisəsi baş vermiş və Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyasının
2020-ci il 30 aprel tarixli qərarına əsasən “Atabank” ASC, “NBC Bank” ASC və “AGBank” ASC müflis elan edilmiş və Əmanətlərin
Sığortalanması Fondu (bundan sonra – Fond) həmin bankların ləğvedicisi təyin
edilmişdir.
“Atabank” ASC-də sığorta hadisəsinin baş verməsi ilə
əlaqədar əmanətçilərə kompensasiyaların ödənilməsi məqsədi ilə bankın əmanətçilər
qarşısında öhdəliklərinin reyestrinin təhvil-təslimi zamanı müəyyən edilmişdir
ki, 283 müştəri üzrə depozit dosyesi qorunan əmanət olduğu halda, səhvən
qorunmayan əmanət kimi qeydə alınmışdır. Belə ki, “Atabank” ASC-nin
filiallarının miqrasiya olunması zamanı əmanət müqavilələrində qeyd olunan
tarixlər əvəzinə səhvən miqrasiya olunduğu tarixlər əks edilmişdir. Bununla da
həmin əmanətlər “ləğv prosesində olan “Atabank” ASC-nin əmanətçilər qarşısında
olan öhdəliklərinin uçotunun reyestrində” qorunmayan əmanət kimi əks
olunmuşdur.
Sorğuverən həmçinin qeyd edir ki, “Atabank” ASC, “NBCBank”
ASC və “AGBank” ASC-də qeyd olunan təshih tədbirlərinin tətbiq olunmasına
baxmayaraq, banklar tərəfindən fiziki şəxslərdən müddətli əmanətlərin qəbulunun
qadağan edildiyi dövrdə əmanətlər qəbul olunmuş, həmçinin qorunan əmanətlərin həcminin
artımı, habelə mövcud əmanətlərin (depozitlərin) şərtlərinin dəyişdirilməsinə
dair əməliyyatların həyata keçirilməsi və ya əqdlərin bağlanması yolu ilə onların
qorunan əmanət (depozit) statusuna aid edilməsi halları müəyyən edilmişdir.
Kompensasiyaların ödənilməsi məqsədi ilə Fondna təqdim edilən reyestr məlumatlarında
təshih tədbirinin tətbiqindən sonra statusu dəyişdirilmiş həmin əmanətlər
qorunan əmanət kimi göstərilmişdir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu sorğu ilə bağlı aşağıdakıları qeyd edir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının (bundan
sonra – Konstitusiya) 12-ci maddəsinin I hissəsinə müvafiq olaraq, insan və
vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, Azərbaycan Respublikasının
vətəndaşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali
məqsədidir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Konstitusiyanın göstərilən
maddəsindən çıxış edərək, sorğuda qaldırılan məsələnin tam və ətraflı
araşdırılması üçün “Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun (bundan
sonra – “Banklar haqqında” Qanun) və “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Qanunun bəzi müddəalarına aydınlıq
gətirilməsini məqsədə uyğun hesab edir.
Əmanətlərin sığortalanması sisteminin
yaradılmasının məqsədi banklar və xarici bankların yerli filialları ödəmə
qabiliyyətini itirdikdə, fiziki şəxslərdən əmanətə qəbul olunmuş pul vəsaitinin
itirilməsi riskinin qarşısını almaq, maliyyə və bank sisteminin sabitliyini və
inkişafını təmin etməkdir.
Qanunverici bank əmanətlərinin qaytarılmasını təmin
etmək məqsədi ilə sığorta hadisəsi baş verdikdə əmanətlər üzrə kompensasiyanın
ödənilməsini nəzərdə tutan “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” 2006-cı il 29
dekabr tarixli Qanun qəbul etmişdir. Bank əmanətçilərinin hüquq və qanuni mənafelərini
qorumaq, əhalinin əmanətlərinin bank sisteminə cəlb edilməsini stimullaşdırmaq,
ona olan inamı möhkəmləndirmək, fiziki şəxslərin əmanətlərinin icbari sığortası
sisteminin fəaliyyətini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2007-ci il 9 fevral tarixli Fərmanına əsasən Əmanətlərin
Sığortalanması Fondu yaradılmışdır.
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Əmanətlərin
sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.3-cü maddəsinin
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 13-cü maddəsinin I hissəsinə, 29-cu
maddəsinin I, II və III hissələrinə, 149-cu maddəsinin I və III hissələrinə
uyğunluğunun yoxlanılmasına dair” 2017-ci il 6 iyul tarixli Qərarında
göstərilmişdir ki, sığorta hadisəsi baş verdikdə Fond tərəfindən hər bir
iştirakçı bankda sığortalanmış əmanət üzrə kompensasiyanın ödənilməsi heç də bank
əmanətinin qaytarılması və ya Fondun bankın öhdəliyini öz üzərinə götürməsi
anlamını verməməlidir. Fond tərəfindən kompensasiya əmanətçinin pul vəsaitini
itirməsi riskinin qarşısını almaq məqsədi ilə yarana biləcək məhdudiyyətlərin əvəzi
kimi ödənilir. Beləliklə, Fondun əsas məqsədi qoyulan əmanətlərin mülkiyyət
kimi geri qaytarılması deyil, əmanətçilərin banklarda olan əmanətlərini
sığortalamaqla onlara dəyə biləcək maddi və mənəvi ziyanı ən qısa müddətdə
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada kompensasiya etməklə ölkənin maliyyə və
bank sisteminin inkişafına dəstək olmaqdır.
“Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Qanun Azərbaycan
Respublikasında fəaliyyət göstərən banklarda fiziki şəxslərin əmanətlərinin
kollektiv icbari sığortalanması sisteminin yaradılması və fəaliyyəti, o cümlədən
əmanətlər üzrə kompensasiya ödənilməsi qaydalarını müəyyən edir.
Həmin Qanunun 2.1.2.6-cı maddəsinə əsasən, cəlb
edildiyi günə bu Qanunun 8.1.20-ci maddəsinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş həddən
yuxarı illik faiz dərəcəsi ilə qəbul edilmiş əmanətlər qorunmayan əmanətlərə
aid edilir. Qanunun 8.1.20-ci maddəsində göstərilmişdir ki, Fondun Himayəçilik
Şurası qorunan əmanətlər üzrə illik faiz dərəcəsinin yuxarı həddini maliyyə
bazarlarına nəzarət orqanı və Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı ilə
razılaşdırmaqla müəyyən edir.
“Banklar haqqında” Qanunun 47.1-ci maddəsinə uyğun
olaraq, bank tərəfindən prudensial normativlərin və tələblərin pozulmasına,
onun fəaliyyətinin bu Qanunun, “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin
və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə
qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun və maliyyə
bazarlarına nəzarət orqanının normativ xarakterli aktlarının tələbləri
pozulmaqla həyata keçirilməsinə, maliyyə bazarlarına nəzarət orqanının
verdiyi lisenziyaya və icazəyə daxil edilmiş məhdudiyyətlərin pozulmasına yol
verdiyini müəyyən etdikdə, yaxud bu cür pozuntulara səbəb ola biləcək əsaslar
aşkar etdikdə pozuntunun xarakterindən asılı olaraq maliyyə bazarlarına nəzarət
orqanının banka təsir tədbirlərini tətbiq etmək hüququ vardır.
Həmin
Qanunun 47.4-cü maddəsinə görə, maliyyə
bazarlarına nəzarət orqanının banka icrası məcburi olan sərəncamında bu Qanunun
48-ci maddəsində göstərilmiş təshih tədbirlərinin həyata keçirilməsi və
çatışmazlıqların aradan qaldırılması müddətləri barədə banka yazılı göstəriş verilir. Bankın maliyyə vəziyyətinin
sağlamlaşdırılmasına yönəldilən təshih tədbirləri tətbiq edildikdə, bank verilən
sərəncama müvafiq olaraq tədbirin həyata keçirilməsi planını iki həftə müddətində maliyyə
bazarlarına nəzarət orqanına təqdim edir.
Təshih anlayışı düzəliş aparmaq, düzəltmək mənalarını
ehtiva edir. Təshih tədbiri bankın restrukturizasiyası və bərpasına yönələn tədbirlər
paketi olmaqla onun tətbiqinin əsas məqsədi bankların maliyyə vəziyyətinin
sağlamlaşdırılması və yaxşılaşdırılmasıdır. Belə ki, maliyyə bazarlarına nəzarət
orqanı tərəfindən banklara tətbiq edilən təshih tədbirləri banklarda pul və
maliyyə sabitliyinin saxlanması, bank sisteminin səmərəliliyinin təmin
olunması, əmanətçilərin maraqlarının müdafiəsi kimi əsas məqsədlərin həyata
keçirilməsinə istiqamətlənir.
“Banklar haqqında” Qanunun 48.1-ci maddəsinə əsasən,
maliyyə bazarına nəzarət orqanı buna nail olmaq üçün banka bəzi təshih tədbirlərini
tətbiq edə bilər:
- banka aidiyyəti olan şəxslərlə bank əməliyyatlarının
həyata keçirilməsi və əqdlərin bağlanması;
- depozitlərin qəbul edilməsi;
- maliyyə güzəştlərinin verilməsi və s.
Bununla yanaşı qeyd olunmalıdır ki, “Əmanətlərin
Sığortalanması haqqında” Qanunun 13.2, 14.3, 21.4.4, 21.6, 22.3.2, 27.13 və
30.2-ci maddələrində də maliyyə bazarlarına nəzarət orqanının iştirakçı bankın əmanətləri
cəlb etmək hüququnun dayandırılması səlahiyyəti öz əksini tapmışdır. Burada
qanunvericinin əsas məqsədi bankın özünə yeni öhdəliklər yaratmaması və ya
mövcud öhdəliklərin həcminin artırılmamasıdır.
Qanunvericiliyin tələbinə görə, maliyyə bazarlarına
nəzarət orqanının banka tətbiq etdiyi təshih tədbiri ilə öz funksiyası bitmiş
sayılmamalı və bu tədbirlərə bank tərəfindən əməl olunmasına da nəzarəti həyata
keçirməlidir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu “Əmanətlərin
sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.1.2.6-cı maddəsinin şərh edilməsinə dair” 2018-ci il 5 sentyabr tarixli
Qərarında da qeyd etmişdir ki, “Banklar
haqqında” Qanunun 43-cü maddəsinə görə, banklar bank fəaliyyətlərini və maliyyə
vəziyyətini əks etdirən hesabatları, o cümlədən illik maliyyə hesabatları tərtib
etməli, Palataya və Mərkəzi Banka təqdim etməlidirlər. Həmin Qanunun 44-cü maddəsinə
müvafiq olaraq, bankın maliyyə fəaliyyəti hər il kənar auditor tərəfindən
yoxlanılmalıdır. Kənar auditor, həmçinin bankın maliyyə hesabatının onun maliyyə
vəziyyəti haqqında tam və obyektiv təsəvvür yaradıb-yaratmaması barədə hesabat
və rəy hazırlayır, inzibatçının və ya hər hansı əməkdaşın banka mühüm zərər
vuran və ona məlum olan qanunsuz hərəkətləri barədə, habelə idarəetmədə və ya
cari fəaliyyətində çatışmazlıqlar haqqında məlumat verir.
“Əmanətlərin
sığortalanması haqqında” Qanunun 21.5-ci maddəsinə əsasən, maliyyə bazarlarına nəzarət orqanı iştirakçı
banklar üzərində nəzarət funksiyalarını həyata keçirərkən, onların Fonda ödədikləri
sığorta haqlarının hesablanması, əmanətçilərin ümumiləşdirilmiş uçotunun
aparılması vəziyyətini yoxlayır və iştirakçı bankların Fond qarşısında bu Qanunla
müəyyən olunmuş öhdəliklərini yerinə yetirmədiklərini aşkar etdikdə,
pozuntuların aradan qaldırılması və düzgün hesablanmamış sığorta haqlarının ödənilməsi
barədə həmin banka göstəriş verərək, bu haqda Fonda məlumat verir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd edir ki,
banklara qarşı tətbiq edilən təshih tədbirləri ictimaiyyətin nəzərinə
çatdırılmalı və əmanətçilər həmin tədbirlər barədə məlumatı əldə etmək imkanına
malik olmalıdırlar.
“Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Qanunun
30.2-ci maddəsinə əsasən, maliyyə bazarlarına nəzarət orqanı iştirakçı bankın fiziki şəxslərdən əmanətləri
cəlb etmək hüququnu dayandırdıqda müvafiq qərarın qəbul edildiyi gündən sonrakı
iş günündən gec olmayaraq kütləvi informasiya vasitələrində bu barədə elan
verir və 3 iş günündən gec olmayaraq bildiriş dərc etdirir.
Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan
sonra – Mülki Məcəllə)
5.3-cü maddəsinə əsasən, mülki hüquq münasibətlərinin subyektləri öz hüquq və vəzifələrini
vicdanla həyata keçirməyə borcludurlar.
Mülki qanunvericilik mülki dövriyyə iştirakçılarına
müqavilə azadlığını təqdim edərkən hüququn ümumi prinsipinə müvafiq olaraq
onların vicdanlı olmaları ehtimalından çıxış edir (Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 14-cü və Azərbaycan
Respublikası Mülki Məcəlləsinin 390-cı maddələrinin şərh edilməsinə dair”
2012-ci il 12 mart tarixli Qərarı).
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd edir ki,
banklar tərəfindən “Banklar haqqında” Qanunun 47 və 48-ci maddələrinin tələbləri
pozularaq təshih tədbirlərinə riayət edilməməsi nəticəsində fiziki şəxslərdən
banklara və ya bankın filiallarına təqdim edilmiş əmanətləri qəbul etməkdə
davam etməsi halı son nəticədə vicdanlı əmanətçilərin Konstitusiya və
qanunlarla qorunan maraqlarına və hüquqi gözləntilərinə mənfi təsir göstərməməlidir.
Göstərilənləri nəzərə alaraq Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu mövcud qanunvericilikdən çıxış edərək hesab edir ki, hazırkı vəziyyətdə
təshih tədbirinin tətbiqindən sonra qəbul edilmiş, həcmi artırılmış və şərtləri dəyişdirilmiş
əmanətlər qorunan əmanətlər hesab edilməlidir.
Sorğuda
qaldırılan digər məsələ əmanət müqavilələrinin
bağlanma tarixləri əvəzinə miqrasiya olunduğu tarixlərin əks etdirilməsi ilə
bağlıdır.
Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu məsələ ilə bağlı qeyd edir ki, hər kəs müqavilə bağlamaqda müstəqildir
və müqavilə azadlığı mülki qanunvericiliyin əsas prinsiplərindən biridir (Mülki
Məcəllənin 6-cı maddəsi). Həmin prinsip mülki hüquq subyektlərinə müstəqil
olaraq, heç kəsin iradəsindən asılı olmadan öz mülahizə və istəklərinə görə mənafelərini
nəzərə almaqla müqavilə bağlamaq imkanı verir.
Mülki
qanunvericiliyin təməl prinsiplərindən olan müqavilə azadlığı və onun əsasını təşkil
edən tərəflərin hüquq bərabərliyi iqtisadi cəhətdən zəif olan tərəfə (əmanətçiyə)
müəyyən təminatların verilməsini istisna etmir və müqavilə üzrə tərəflərin real
hüquq bərabərliyini təmin etməyə şərait yaradır.
Bank və əmanətçilər arasında münasibətlər Mülki Məcəllənin 51-ci fəslinin normaları və “Banklar
haqqında” Qanun ilə tənzimlənir.
Mülki Məcəllənin 944.1-ci maddəsinə əsasən, bank əmanəti
(depozit) müqaviləsinə görə bir tərəf (bank) başqa tərəfdən (əmanətçidən) və ya
başqa tərəf (əmanətçi) üçün daxil olmuş pul məbləğini (əmanəti) qəbul edərək
müqavilədə nəzərdə tutulmuş şərtlərlə və qaydada əmanət məbləğini əmanətçiyə
qaytarmağı və onun üçün faizlər ödəməyi öhdəsinə götürür.
Bank əmanəti müqaviləsi yazılı formada bağlanır.
Bank əmanəti müqaviləsinin yazılı formasına o halda riayət olunmuş sayılır ki, əmanətin
qoyulması bank kitabçası ilə, bank və ya depozit sertifikatı ilə və ya bank tərəfindən
əmanətçiyə verilmiş digər sənədlə, özü də qanunda bu cür sənədlər üçün nəzərdə
tutulmuş tələblərə, qanuna uyğun müəyyənləşdirilmiş bank qaydalarına və bank
praktikasında tətbiq olunan işgüzar dövriyyə adətlərinə uyğun gələn sənədlə təsdiq
edilsin (Mülki Məcəllənin 946.1-ci maddəsi).
Müqavilənin
bağlanması anının dəqiq müəyyənləşdirilməsi müqavilə iştirakçılarının mülki
hüquq münasibətlərinin düzgün tənzimlənməsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Məhz
müqavilənin bağlandığı andan tərəflərin konkret hüquq və vəzifələri yaranır. Müqavilə bağlandığı andan qüvvəyə minir və tərəflər
üçün məcburi olur.
Bank əmanəti müqaviləsi əmanətçinin əmanəti banka
verdiyi andan bağlanmış sayılır və əmanətçinin qoyduğu əmanət üzrə faizləri əldə
etmək hüququ yaranır. Bank depozit əməliyyatı üzrə faiz dərəcələrini müəyyən
edir və faizin miqdarı, bir qayda olaraq, bank əmanəti müqaviləsində göstərilir.
Belə ki, Mülki Məcəllənin 948.1-ci maddəsinə əsasən, bank əmanətçiyə əmanətin məbləği
üçün bank əmanəti müqaviləsi ilə müəyyənləşdirilmiş miqdarda faizlər ödəyir.
Bank əmanəti müqaviləsi üzrə bankın əsas vəzifələrindən
biri əmanətlərin qaytarılmasının təmin edilməsidir. Mülki Məcəllənin 950.1-ci
maddəsinə görə, banklar fiziki şəxslərin əmanətlərinin qaytarılmasını icbari
sığorta yolu ilə, qanunda nəzərdə tutulan hallarda isə başqa üsullarla təmin
etməlidirlər.
Qeyd edilən normalarının mənasından göründüyü kimi,
əmanət müqaviləsinin bağlanması üçün, həmin müqaviləni fiziki şəxslə bankın səlahiyyətli
şəxsi (əgər bankın filialıdırsa, o zaman bankın verdiyi etibarnamə əsasında
filial müdiri) tərəfindən imzalanması tələb olunur. Bankın səlahiyyətli şəxsləri
tərəfindən əmanətin fiziki şəxsdən qəbul edilməsi barədə mədaxil qəbzinin tərtib
edilərək, bankın müvafiq möhürü ilə təsdiq edildiyi andan bankın Mülki Məcəllənin
947.2-ci maddəsinə əsasən əmanəti qaytarmaq öhdəliyi yaranmış olur.
Eyni zamanda qeyd edilməlidir
ki, müqavilə münasibətlərində tərəflər bərabər hüquq və vəzifələrə malik
olmaqla balanslaşdırılmış ortaq maraqdan
çıxış edir. Müqavilə
qüvvəyə mindiyi andan tərəflər üçün məcburi xarakterə malik olur və onun şərtləri,
bir qayda olaraq, dəyişdirilmir. Bu, mülki dövriyyənin sabitliyini, möhkəmliyini
və dayanıqlığını təmin edir. Eyni zamanda, mülki qanunvericilik müqavilənin
qüvvədə olduğu müddət ərzində dəyişdirilməsinin və ləğv edilməsinin
mümkünlüyünü nəzərdə tutur. Müqavilənin dəyişdirilməsi
və ləğv edilməsi əsasları Mülki Məcəllənin 421-424-cü maddələrinin normaları
ilə tənzimlənir. Həmin Məcəllənin 421.1-ci maddəsinə əsasən, müqavilənin
dəyişdirilməsi və ləğv edilməsi, əgər bu Məcəllədə və ya müqavilədə ayrı qayda
nəzərdə tutulmayıbsa, tərəflərin razılaşması ilə mümkündür.
Fiziki şəxslərin banklara və ya bankın filialına təqdim
etdiyi əmanətləri fiziki şəxsin adına açılmış hesaba yerləşdirmək, bankın
avtomatlaşdırılmış bank informasiya sisteminə və bankın balansına salmaq fiziki
şəxslərin deyil, bankın vəzifəsi olmuş, bankın öz vəzifəsini yerinə yetirməməsinə
görə məsuliyyətin fiziki şəxslərin üzərinə qoyulması və əmanəti qaytarmaqdan
imtina edilməsi əsassızdır.
Bankın və ya bank filialının vəzifəli şəxslərinin əmanəti
qəbul edərkən bank qaydalarını pozması və öz səlahiyyətlərindən sui-istifadə
etməsi nəticəsində ilk əmanət müqaviləsinin tarixi əvəzinə miqrasiya (bank və
ya başqa bank filialına köçürmə) tarixinin əsas götürülməsi, əmanətin bankın
balansına mədaxil edilməməsi, əmanət müqaviləsində fiziki şəxsin bank hesabının
qeyd edilməməsi, mədaxil qəbzində qeyd edilən bank hesabının başqa şəxsə aid
olması kimi hallar isə bankın və ya bank filialının vəzifəli şəxslərinin öz vəzifələrini
lazımi qaydada yerinə yetirmədiyini təsdiq edir və bu vəzifələrin icra edilməməsinə
görə “Banklar haqqında” Qanunun 1.0.1-ci maddəsinin tələbinə uyğun olaraq bank
məsuliyyət daşıyır.
Mülki Məcəllənin 945.2-ci maddəsinə əsasən, hüququ
çatmayan şəxs tərəfindən və ya qanunla müəyyənləşdirilmiş qayda, yaxud qanuna
uyğun qəbul edilmiş bank qaydaları pozulmaqla fiziki şəxsdən əmanət qəbul
olunduqda əmanətçi əmanət məbləğinin dərhal qaytarılmasını, habelə onun üçün
faizlər ödənilməsini və bundan əlavə, əmanətçiyə vurulmuş bütün zərərin əvəzinin
verilməsini tələb edə bilər.
Göstərilənləri nəzərə alaraq Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu hesab edir ki, mülki qanunvericiliyin yuxarıda qeyd olunan normalarına əsasən
əmanət müqaviləsinin bağlanması anı əmanətin miqrasiya olunduğu tarix hesab
edilməməlidır.
Qeyd olunanlara əsasən, Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu aşağıdakı nəticələrə gəlir:
- Konstitusiyanın 12-ci maddəsini nəzərə alaraq, “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Qanunun
2.1.2.6-cı maddəsinə, “Banklar haqqında” Qanunun 47 və 48-ci maddələrinə əsasən təshih tədbirinin tətbiqindən sonra qəbul edilmiş, həcmi artırılmış və şərtləri dəyişdirilmiş
əmanətlər qorunan əmanətlər hesab edilməlidir;
- Mülki Məcəllənin 944.1-ci maddəsinə uyğun olaraq, bank əmanəti müqaviləsi əmanətçinin
əmanəti banka verdiyi andan bağlanmış sayılır və ilkin (əsas) müqavilə kimi qəbul
olunmalıdır. Əmanət müqavilələsinin miqrasiya olunduğu tarix əmanət müqaviləsinin
bağlanma vaxtı hesab edilməməlidir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu
maddəsinin IV hissəsini və “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun 60, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA ALDI:
1.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 12-ci
maddəsini nəzərə alaraq, “Əmanətlərin
sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.1.2.6-cı maddəsinə,
“Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 47 və 48-ci maddələrinə əsasən
təshih tədbirinin tətbiqindən sonra qəbul edilmiş, həcmi artırılmış və şərtləri dəyişdirilmiş
əmanətlər qorunan əmanətlər hesab edilir.
2. Azərbaycan Respublikası Mülki
Məcəlləsinin 944.1-ci maddəsinə uyğun olaraq, bank əmanəti müqaviləsi əmanətçinin əmanəti
banka verdiyi andan bağlanmış sayılır və ilkin (əsas) müqavilə kimi qəbul olunmalıdır.
Əmanət müqavilələsinin miqrasiya olunduğu tarix əmanət müqaviləsinin bağlanma
vaxtı hesab edilə bilməz.
3. Qərar
dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
4. Qərar “Azərbaycan”,
“Respublika”, “Xalq qəzeti”, “Bakinski raboçi” qəzetlərində və “Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin.
5. Qərar
qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi
təfsir edilə bilməz.
Sədr Fərhad Abdullayev
