AZƏRBAYCAN
RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan
Respublikası
Konstitusiya
Məhkəməsi Plenumunun
Q
Ə R A R I
A.Kərimov
və qeyrilərinin şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
İnzibati-İqtisadi Kollegiyasının 9 iyul 2019-cu il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına
dair
13
may 2020-ci il Bakı
şəhəri
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Südabə Həsənova, Rövşən İsmayılov, Ceyhun
Qaracayev, Rafael Qvaladze, Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən (məruzəçi-hakim)
ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin,
ərizəçi Adil Kərimovun nümayəndələri Mərdan Əhmədov, Tahir
Dəmirçioğlu və vəkili Ramin Sadıqzadənin,
ekspert Bakı Dövlət Universitetinin Konstitusiya hüququ
kafedrasının dosenti, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Sübhan Əliyevin,
mütəxəssislər Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi Həmid
Həmidov və Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin Hüquq proqramının
eksperti Elçin Usubun iştirakı ilə,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin
V hissəsinə müvafiq olaraq konstitusiya məhkəmə icraatı qaydasında açıq məhkəmə
iclasında A.Kərimov və qeyrilərinin şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
İnzibati-İqtisadi Kollegiyasının 9 iyul 2019-cu il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına
dair konstitusiya işinə baxdı.
İş üzrə hakim K.Şəfiyevin məruzəsini, ərizəçinin nümayəndələrinin,
vəkilinin və mütəxəssislərin çıxışlarını, ekspertin rəyini dinləyib, iş
materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN
ETDİ:
Namik Aləmmədzadə və qeyriləri Qəbələ Rayon İcra Hakimiyyətinə,
Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi yanında Daşınmaz
Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin 9 saylı Ərazi İdarəsinə (bundan sonra –
DƏDRX-in 9 saylı Ərazi İdarəsi) və üçüncü şəxslər A.Kərimov və qeyrilərinə
qarşı iddia ərizəsi ilə məhkəməyə müraciət edərək, sonuncuların ümumi mülkiyyətinə
0,03 və 0,07 ha torpaq sahələrinin verilməsinə əsas olmuş Qəbələ Rayon Aqrar
İslahat Komissiyasının 26 fevral 2001-ci il tarixli 3 nömrəli qərarının onlara
aid hissədə ləğv edilməsi, “Torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə”lərin
ləğv edilməsi öhdəliyinin cavabdeh DƏDRX-in 9 saylı Ərazi İdarəsinin üzərinə
qoyulmasına dair qərar qəbul edilməsini xahiş etmişlər.
Şəki İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinin 3 oktyabr 2018-ci il
tarixli qərardadı ilə iddia Qəbələ Rayon İcra Hakimiyyətinə qarşı olan hissədə mümkün sayılmamışdır.
Şəki İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinin 3 oktyabr 2018-ci il
tarixli qərarı ilə iddia təmin edilmiş, DƏDRX-in 9 saylı Ərazi İdarəsinin üzərinə
“Torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə”lərin ləğv edilməsi öhdəliyi
qoyulmuşdur.
Şəki Apellyasiya Məhkəməsinin İnzibati-İqtisadi
Kollegiyasının 27 dekabr 2018-ci il tarixli qərarı ilə üçüncü şəxslər A.Kərimov
və qeyriləri tərəfindən verilmiş apellyasiya şikayəti təmin edilməmiş, birinci
instansiya məhkəməsinin qərarı dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin İnzibati-İqtisadi
Kollegiyasının (bundan sonra – Ali Məhkəmənin İnzibati-İqtisadi Kollegiyası) 9 iyul 2019-cu il tarixli qərarı ilə üçüncü şəxslər
A.Kərimov və qeyrilərinin kassasiya şikayəti təmin edilməmiş, apellyasiya
instansiyası məhkəməsinin qərarı dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
A.Kərimov və qeyriləri Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək
Ali Məhkəmənin İnzibati-İqtisadi
Kollegiyasının 9 iyul 2019-cu
il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına (bundan sonra – Konstitusiya) və qanunlarına
uyğunluğunun yoxlanılmasını xahiş etmişlər.
Şikayət onunla əsaslandırılmışdır ki, kassasiya
instansiyası məhkəməsi tərəfindən Azərbaycan Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsinin
(bundan sonra – İnzibati Prosessual Məcəllə) 91 və 96-cı maddələri düzgün tətbiq
edilməmiş, nəticədə ərizəçilərin Konstitusiyanın 29-cu maddəsinin I hissəsi və 60-cı
maddəsinin I hissəsində nəzərdə tutulmuş mülkiyyət, hüquq və azadlıqların məhkəmə
təminatı hüquqları pozulmuşdur.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu aşağıdakıları qeyd etməyi
zəruri hesab edir.
Konstitusiyanın 13-cü maddəsinin I hissəsinə əsasən, Azərbaycan
Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur.
Konstitusiyanın 29-cu maddəsinə görə, hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır.
Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən
xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına
və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və
onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. Heç kəs məhkəmənin qərarı
olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz.
Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsinə müvafiq
olaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının inzibati qaydada və məhkəmədə müdafiəsinə
təminat verilir.
İşin məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilmiş hallarından
görünür ki, Qəbələ Rayon Xalq Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin 28 dekabr
1989-cu il tarixli 261 nömrəli qərarı ilə A.Kərimova 0,04 ha həyətyanı torpaq
sahəsi verilmiş, 17 dekabr 1990-cı il tarixli akta əsasən isə Qəbələ şəhərinin
15 nömrəli yaşayış kvartalından 20x20 ölçüdə torpaq sahəsi ona təhkim
edilmişdir.
16 mart 1991-ci il tarixində A.Kərimov ilə Qəbələ rayonunun
baş memarı arasında fərdi yaşayış evinin tikintisi məqsədi ilə müddətsiz
istifadə üçün torpaq sahəsinin verilməsi haqqında nümunəvi müqavilə bağlanmış və
76 kv.m ümumi sahəsi olan fərdi yaşayış evinin tikintisinə icazə verilmişdir.
16 aprel 2002-ci il tarixində A.Kərimov tərəfindən Qəbələ
şəhəri Nizami küçəsi ev 35A ünvanında yerləşən fərdi yaşayış evi Qəbələ Rayon İcra
Hakimiyyəti Başçısının təyin etdiyi komissiyanın sədri tərəfindən istismara qəbul
edilmişdir.
A.Kərimovun fərdi yaşayış evi üzərində mülkiyyət hüququ
22 aprel 2002-ci il tarixində qeydiyyata alınaraq Mülkiyyət Hüquqlarının
Qeydiyyatı İdarəsi tərəfindən qeydiyyat vəsiqəsi və texniki pasport verilmişdir.
Texniki pasportda torpaq sahəsinin sənəd üzrə ölçüsü 400,0 kv.m, faktiki sahəsi
1197,52 kv.m kimi göstərilmişdir.
24 aprel 2002-ci il tarixli alğı-satqı müqaviləsinə əsasən,
A.Kərimov Qəbələ şəhəri Nizami küçəsi 35A ünvanında yerləşən, ümumi sahəsi 52.91
kv.m olan fərdi yaşayış evini N.Aləmmədzadəyə satmışdır.
N.Aləmmədzadənin yaşayış evi üzərində mülkiyyət hüququ 10
may 2002-ci il tarixində qeydiyyata alınaraq Mülkiyyət Hüquqlarının Qeydiyyatı
İdarəsi tərəfindən qeydiyyat vəsiqəsi verilmişdir.
2002-ci ilin oktyabr ayında isə Qəbələ Rayon Aqrar
İslahat Komissiyasının 26 fevral 2001-ci il tarixli 3 nömrəli qərarına əsasən, Adil
Ədilov (A.Kərimov), Xatirə Ədilova, Elvin Kərimov, Elnurə Kərimova və Elnur Kərimovun
mülkiyyətinə 0,03 və 0,07 ha həyətyanı torpaq sahələri verilmişdir.
N.Aləmmədzadə Azərbaycan Respublikası Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə
Komitəsinin Qəbələ Rayon şöbəsinə, A.Kərimova və qeyrilərinə qarşı “Torpağın
mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə”lərin etibarsız hesab edilməsinə dair iddia ərizəsi
ilə məhkəməyə müraciət etmişdir.
Qəbələ Rayon Məhkəməsinin 13 noyabr 2014-cü il tarixli qətnaməsi
ilə iddia təmin edilmişdir. Şəki Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının
5 iyul 2017-ci il tarixli qətnaməsi ilə A.Kərimovun apellyasiya şikayəti təmin
edilmiş, birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsi ləğv edilmişdir. Ali Məhkəmənin
Mülki Kollegiyasının 29 noyabr 2017-ci il tarixli qərarı ilə N.Aləmmədzadənin
kassasiya şikayəti təmin edilməmiş, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi
dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
Birinci instansiya məhkəməsi qətnaməsində “Torpaq
islahatı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 9-cu maddəsinə və
10-cu maddəsinin 1-ci abzasına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1997-ci
il 10 yanvar tarixli 534 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Vətəndaşların
qanuni istifadəsindəki (fərdi yaşayış evlərinin, həyətyanı sahələrin, fərdi,
kollektiv və kooperativ bağların, dövlət bağçılıq təsərrüfatının idarəçiliyindəki
bağların) torpaqların onların mülkiyyətinə verilməsi haqqında” Əsasnamənin 1-ci
bəndinə istinad etmişdir.
Lakin A.Kərimov apellyasiya şikayətində və apellyasiya instansiyası
məhkəməsində verdiyi izahatında göstərmişdir ki, şəhadətnamələr əsasında
verilmiş torpaq sahəsi alğı-satqı müqaviləsinin predmeti olmamış və
satılmamışdır.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi A.Kərimovun apellyasiya
şikayətini təmin edərkən qətnaməsini onunla əsaslandırmışdır ki, Qəbələ şəhəri
Nizami küçəsi 35A ünvanında yerləşən fərdi yaşayış evi A.Kərimovun xüsusi
mülkiyyətində olmuş və o, 24 aprel 2001-ci il tarixli alğı-satqı müqaviləsinə əsasən
məhz həmin evi N.Aləmmədzadəyə satmışdır. Qeyd edilən ev satılarkən mübahisələndirilən
şəhadətnamələrlə A.Kərimova məxsus torpaq sahəsi hələ onun mülkiyyətində
olmamış və alğı-satqı müqaviləsinin predmeti qismində çıxış etməmişdir. Yalnız
alğı-satqı müqaviləsindən 5 ay sonra, yəni 2002-ci ilin oktyabr ayında A.Kərimov
və qeyrilərinə mübahisəli torpaq sahələri barədə “Torpağın mülkiyyətə verilməsinə
dair” şəhadətnamələr verilmişdir.
Mülki icraat qaydasında iddiası təmin olunmadığından N.Aləmmədzadə
və qeyriləri yenidən məhkəməyə müraciət edərək “Torpağın mülkiyyətə verilməsinə
dair şəhadətnamə”lərin ləğv edilməsi öhdəliyinin cavabdeh idarənin üzərinə
qoyulmasına dair inzibati icraat qaydasında qərar qəbul edilməsini xahiş etmiş
və iş üzrə yuxarıda qeyd olunan məhkəmə aktları qəbul olunmuşdur.
Şikayətdə qaldırılan məsələlərlə bağlı Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu aşağıdakıları qeyd etməyi vacib hesab edir.
Prosessual qanunvericilikdə iddianı fərdiləşdirən iki
elementə rast gəlmək olar: iddianın predmeti və onun əsası. Bu elementlər nəinki
iddianı, həmçinin iş üzrə prosesin özünü konkretləşdirməyə, onun həcmini,
xarakterini, məhkəmənin fəaliyyətinin istiqamətini və xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə
imkan verir.
Mülki prosesdə iddianın predmeti dedikdə, iddiaçının, barəsində
qərar qəbul olunmasını xahiş etdiyi subyektiv hüququ başa düşülür. İddianın
predmetinə qanunla qorunan maraqları, o cümlədən bütövlükdə hüquq münasibətlərini
aid etmək olar. Təsbit olunmuş mülki hüquqların müdafiə vasitələrini nəzərə
alaraq iddiaçı məhkəmədən:
- cavabdehi hər hansı hərəkəti yerinə yetirməyə məcbur
etməyi və ya belə hərəkəti etməkdən çəkindirməyi xahiş edə bilər;
- hüquq münasibətlərinin,
subyektiv hüquqların və ya öhdəliklərin mövcudluğunu və ya onların olmamasını
etiraf etməyi tələb edə bilər. Bu halda iddianın predmetini hər hansı əşyaya, əqli
fəaliyyət nəticələrinə dair müstəsna hüquqlara aid olan mülkiyyət hüququ, əqdin
etibarsızlığı və s. təşkil edir;
- iddiaçının tələbi əsasında məhkəmə hüquq münasibətlərini
dəyişdirə və ya onlara xitam verə bilər (Mülki Prosessual Məcəllənin 53-cü maddəsi).
Bu zaman iddianın predmetini tərəflər arasında mövcud münasibətlərin dəyişdirilməsinə
və ya onlara xitam verilməsinə dair iddiaçının birtərəfli iradə ifadəsi təşkil
edir.
İddianın predmeti ilə iddianın obyekti fərqləndirilməlidir.
İddianın obyekti - iddiaçının əldə etməyə çalışdığı maddi nemətdir: pul məbləği,
qeyri-yaşayış sahəsi, sair konkret əmlak. İddianın obyekti iddianın predmetinə
daxildir və müstəqil əhəmiyyət kəsb etmir (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun Azərbaycan
Respublikası Mülki Məcəlləsinin 228.2-ci maddəsinin Azərbaycan Respublikası
Mülki Prosessual Məcəlləsinin 53, 149.2.3 və 218-ci maddələri ilə əlaqəli şəkildə
şərh edilməsinə dair 2016-cı il 12 iyul tarixli Qərarı).
Həmçinin o da nəzərə alınmalıdır ki, prosessual
qanunvericiliyin iddia predmetinin dəqiq göstərilməsinə dair tələbi prosessual
qənaət prinsipini qorumağa yönəlmişdir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu əvvəlki qərarlarında
formalaşdırdığı hüquqi mövqeyini təsdiqləyərək qeyd edir ki, qanuni qüvvəyə
minmiş məhkəmə aktı özündə mübahisələndirilən maddi hüququn, yaxud belə hüquqa əsaslanan
faktın mövcud olub-olmamasını qəti surətdə müəyyənləşdirir və səlahiyyətli şəxsin
tələbi ilə hər hansı qeyd-şərt qoyulmadan onların həyata keçirilməsini ehtiva
edir. Məhz bu baxımdan prosessual qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş bütün
müdafiə vasitələri istifadə edildikdən sonra qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə aktı
təkzibolunmazlıq, müstəsnalıq və məcburilik kimi hüquqi xüsusiyyətlərə malikdir
(C.İsmayılzadənin şikayəti üzrə 2014-cü il 6 iyun tarixli Qərar).
Məhkəmə qərarının preyudisiallığı prinsipi də qanuni qüvvəyə
minmiş məhkəmə qərarı ilə müəyyənləşdirilmiş faktların və hüquq münasibətlərinin
işdə iştirak edən şəxslər tərəfindən yenidən mübahisələndirilməsinin, məhkəmə
üçün isə onların başqa prosesdə araşdırılmasının və təkzib edilməsinin
mümkünsüzlüyünü ehtiva edir.
Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin
82.3-cü maddəsinə əsasən, bir mülki iş üzrə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə
qətnaməsi ilə müəyyən edilmiş faktlar həmin işdə iştirak edən şəxslər tərəfindən
başqa məhkəmə prosesində mübahisələndirilmir və yenidən sübut edilmir. Həmçinin,
həmin Məcəllənin 233.3-cü maddəsinə görə, qətnamə qanuni qüvvəyə mindikdən
sonra tərəflər və işdə iştirak edən digər şəxslər, habelə onların hüquq varisləri
məhkəmədə eyni iddia tələblərini, eyni əsas üzrə yenidən irəli sürə bilməzlər,
habelə məhkəmə tərəfindən müəyyən edilmiş faktlara və hüquq münasibətlərinə
qarşı başqa prosesdə mübahisə edə bilməzlər.
Preyudisiallıq məhkəmə aktının qanuni qüvvəsinin təkzibedilməzliyi,
müstəsnalığı və məcburiliyi kimi keyfiyyət göstəricilərini özündə ehtiva edir.
Preyudisiya institutu məhkəmə aktlarına yenidən baxılmasının qarşısının
alınmasına, məhkəmə təcrübəsində eyniliyin, sabitliyin və hüquqi müəyyənliyin təmin
edilməsinə yönəlmişdir (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 82.3-cü maddəsinin şərh edilməsinə
dair” 2016-cı il 23 fevral tarixli Qərarı).
Hüquqi müəyyənlik prinsipi baxımından eyni predmet üzrə
qanuni qüvvəyə minmiş fərqli məhkəmə qərarlarının olması nəticədə məhkəmə
aktlarının icrası prosesini mümkünsüz və səmərəsiz edir (Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun “Biləcəri Təmir Quraşdırma” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin şikayəti
üzrə 2020-ci il 14 fevral tarixli Qərarı).
Hazırki iş üzrə isə N.Aləmmədzadə və qeyrilərinin Şəki
İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinə ünvanladığı iddianın predmeti ilə onların A.Kərimov
və qeyrilərinə qarşı “Torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə”lərin etibarsız
hesab edilməsi tələbi üzrə mülki icraat qaydasında baxılan və qanuni qüvvəyə
minmiş məhkəmə qərarı ilə rədd edilmiş iddianın predmetinin (obyekti daxil
olmaqla) faktiki olaraq eynilik təşkil etməsi işə baxan məhkəmələr tərəfindən nəzərə
alınmamışdır. Bu isə mübahisənin həllinin əsassız uzadılması kimi qiymətləndirilməlidir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, Ali Məhkəmənin
Mülki Kollegiyasının 29 noyabr 2017-ci il tarixli qərarının hüquqi nəticələrinin
inzibati məhkəmə icraatı qaydasında Ali Məhkəmənin İnzibati-İqtisadi
Kollegiyasının 9 iyul 2019-cu il tarixli qərarı ilə faktiki olaraq qüvvədən
salınması məhkəmələrin fəaliyyətində prosessual qanunvericiliyin tələblərinə
zidd təcrübənin formalaşmasının əsasını qoyur.
Belə ki, işlərə eyni tərəflər arasında, eyni mübahisə
predmeti üzrə fərqli məhkəmə icraatında baxılması mahiyyət etibarı ilə fərqli nəticələrə
və sonda hüquqi müəyyənlik prinsipinin pozulmasına səbəb ola bilər
(Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun G.İsmayılzadənin şikayəti üzrə 2016-cı il 29
noyabr tarixli Qərarı).
Ali Məhkəmənin Plenumunun “İnzibati məhkəmə icraatında
iddianın mümkünlüyünə dair” 2015-ci il 10 aprel tarixli Qərarının 15.5, 15.6 və
17-ci bəndlərində də göstərilmişdir ki, İnzibati Prosessual Məcəllənin 78-ci
maddəsinə əsasən, mübahisə predmeti barədə qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarı
proses iştirakçıları və onların hüquqi varisləri üçün məcburidir. Qeyd olunan
maddədə təsbit olunmuş halları müəyyən etdikdə məhkəmələr verilmiş iddianı
mümkün saymamalıdırlar. Mülki və ya cinayət məhkəmə icraatı qaydasında, habelə
inzibati xətalara dair işlər üzrə icraat qaydasında baxılmalı olan mübahisələrə
dair iddialar mümkün sayılmamalıdır.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu onu da vurğulamağı
vacib hesab edir ki, daşınmaz əmlakın alğı-satqısı və dövlət qeydiyyatı ilə
bağlı mübahisələrin məhkəmə aidiyyəti məsələsinin həlli yalnız qaldırılmış
iddia tələbinin hüquqi təbiətindən, onun mülki-hüquqi və ya inzibati-hüquqi tələb
olmasından asılıdır.
Bu məsələlərlə bağlı məhkəmə aidiyyəti həll edilərkən, ilk
növbədə, iddiaçı tərəfindən təqdim edilən iddia tələbi əsas götürülməlidir.
İddia tələbi konkret mübahisə ilə bağlı olduqda, həmin mübahisənin mahiyyəti təhlil
edilərək məhkəmə aidiyyəti həll edilməlidir.
“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında“ Azərbaycan
Respublikası Qanununun 2.1 və 12-ci maddələrinin, habelə Azərbaycan
Respublikası Mülki Məcəlləsinin 140-cı maddəsinin tələblərinə görə, daşınmaz əmlakın
reyestrdə qeydiyyatı mülkiyyətçinin həmin əmlaka mülkiyyət hüququ
prezumpsiyasını yaradır. Belə ki, müvafiq inzibati orqan mülki-hüquqi münasibəti,
yəni mülki-hüquqi hərəkətin nəticəsini təsdiq edir. Bu isə Azərbaycan
Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət
Reyestri Xidmətində qeydiyyata alınan daşınmaz əmlakın mülkiyyətçisinin mülkiyyət
hüququ prezumpsiyasını yaradır.
Beləliklə, daşınmaz əmlakın alğı-satqısı nəticəsində daşınmaz
əmlakın dövlət reyestrində aparılan qeydiyyat inzibati orqanın fəaliyyətinin
ümumi (publik) hüquqa aid olan hərəkəti hesab edilsə də, mülki müqavilədən
yarandığından təbiətinə görə daha çox mülki xarakterli münasibətlərin nəticəsi
kimi ifadə olunur.
Bu məsələ ilə əlaqədar olaraq Ali Məhkəmənin Plenumunun “İnzibati
və mülki hüquq münasibətlərindən irəli gələn mübahisələrin məhkəmə aidiyyətinə
dair” 2015-ci il 10 aprel tarixli Qərarının 6.2-ci bəndində göstərilir ki,
torpaqla bağlı müqavilələrdən (alğı-satqı, o cümlədən, torpağın hərrac vasitəsi
ilə satılması, icarəyə verilməsi və s.) irəli gələn mübahisələrə, bu müqavilələrin
iştirakçılarının statusundan asılı olmayaraq, mülki məhkəmə icraatı qaydasında
baxılır.
Qanunverici tərəfindən müəyyən edilmiş məhkəmə aidiyyətinə
riayət olunmaması ədalətli məhkəmə araşdırılmasına dair konstitusion göstərişin,
bununla da məhkəmə müdafiəsi hüququnun pozulmasına səbəb olur. Hər kəsin məhkəmə
müdafiəsi hüququ yalnız qanuni, müstəqil və qərəzsiz məhkəmə tərəfindən təmin
edildiyindən aidiyyət qaydalarının pozulması ilə qəbul olunmuş məhkəmə qərarı
qanuni hesab oluna bilməz, çünki bu qərar işə baxmağa qanun üzrə səlahiyyətli
olmayan məhkəmə tərəfindən qəbul edilir ki, bu, işin həllinə təsir edən və ədalət
mühakiməsinin mahiyyətini təhrif edən əsaslı pozuntu kimi qəbul edilməlidir.
İnzibati Prosessual Məcəllənin 91-ci maddəsinə müvafiq
olaraq, Ali Məhkəmə mübahisə ilə bağlı işə şikayət həddində baxır və yalnız
apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən maddi və prosessual hüquq
normalarının düzgün tətbiq edilməsini yoxlayır.
Həmin Məcəllənin 96.5.1-ci maddəsinə görə, Ali Məhkəmə
apellyasiya instansiyası məhkəməsində icraat zamanı yol verilmiş ciddi
prosessual pozuntular səbəbindən əhəmiyyətli sayda və ya geniş həcmdə
sübutların araşdırılması tələb olunduqda mübahisə edilən qərarı ləğv etməyə və
işi təkrar baxılması üçün müvafiq apellyasiya instansiyası məhkəməsinə göndərməyə
haqlıdır.
Beləliklə, A.Kərimov və qeyrilərinin kassasiya şikayəti əsasında
inzibati işə baxmış Ali Məhkəmənin İnzibati-İqtisadi Kollegiyası apellyasiya
instansiyası məhkəməsi tərəfindən prosessual hüquq normalarının pozulmasına lazımi
diqqət yetirməmiş, nəticədə İnzibati Prosessual Məcəllənin 91 və
96.5.1-ci maddələrinin tələblərinə cavab verməyən 9 iyul 2019-cu il tarixli qərar
qəbul etmişdir. Bu isə öz növbəsində ərizəçilərin Konstitusiyanın 29-cu maddəsində
və 60-cı maddəsinin I hissəsində təsbit olunmuş hüquqlarının pozulmasına gətirib
çıxarmışdır.
Yuxarıda göstərilənlərə əsasən, Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu belə nəticəyə gəlir ki, N.Aləmmədzadə və qeyrilərinin DƏDRX-in 9 saylı
Ərazi İdarəsinə və üçüncü şəxslər A.Kərimov və qeyrilərinə qarşı sonuncuların ümumi
mülkiyyətinə 0,03 və 0,07 ha torpaq sahələrinin verilməsinə əsas olmuş Qəbələ Rayon
Aqrar İslahat Komissiyasının 26 fevral 2001-ci il tarixli 3 nömrəli qərarının
onlara aid hissədə ləğv edilməsi, “Torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə”lərin
ləğv edilməsi öhdəliyinin cavabdeh idarənin üzərinə qoyulmasına dair inzibati iş
üzrə Ali Məhkəmənin İnzibati-İqtisadi Kollegiyasının 9 iyul 2019-cu il tarixli
qərarı Konstitusiyanın 29-cu maddəsinə və 60-cı maddəsinin I hissəsinə, İnzibati
Prosessual Məcəllənin 91 və 96.5.1-ci maddələrinə uyğun olmadığından qüvvədən
düşmüş hesab edilməlidir. İşə bu Qərarda göstərilən hüquqi mövqelərə uyğun
olaraq Azərbaycan Respublikasının inzibati və mülki prosessual qanunvericiliyi
ilə müəyyən edilmiş qaydada və müddətdə yenidən baxılmalıdır.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin
V və IX hissələrini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 52, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu
QƏRARA
ALDI:
1. N.Aləmmədzadə və qeyrilərinin Azərbaycan Respublikası
Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin
9 saylı Ərazi İdarəsinə və üçüncü şəxslər A.Kərimov və qeyrilərinə qarşı sonuncuların
mülkiyyətinə 0,03 və 0,07 ha torpaq sahələrinin verilməsinə əsas olmuş Qəbələ Rayon
Aqrar İslahat Komissiyasının 26 fevral 2001-ci il tarixli 3 nömrəli qərarının
onlara aid hissədə ləğv edilməsi, “Torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə”lərin
ləğv edilməsi öhdəliyinin cavabdeh idarənin üzərinə qoyulmasına dair inzibati
iş üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin İnzibati-İqtisadi
Kollegiyasının 9 iyul 2019-cu il tarixli qərarı Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının 29-cu maddəsinə və 60-cı maddəsinin I hissəsinə, Azərbaycan
Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsinin 91 və 96.5.1-ci maddələrinə uyğun
olmadığından qüvvədən düşmüş hesab edilsin. İşə bu Qərarda göstərilən
hüquqi mövqelərə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının inzibati və mülki
prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada və müddətdə yenidən
baxılsın.
2. Qərar dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir.
3. Qərar “Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”,
“Bakinski raboçi” qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Məlumatı”nda dərc edilsin.
4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv
edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir oluna bilməz.
Sədr Fərhad Abdullayev
