AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun
Q Ə R A R I
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının 60-cı maddəsinin I və II hissələri və 62-ci maddəsi
baxımından “Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 41 və 76-cı maddələrinin Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 128.1-ci maddəsi ilə əlaqəli şəkildə
şərh edilməsinə dair
16 may 2025-ci il
Bakı şəhəri
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona
Salmanova, Humay Əfəndiyeva, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev (məruzəçi-hakim),
Fikrət Məmmədov, İsa Nəcəfov, Kamran Şəfiyev və Xanlar Vəliyevdən ibarət tərkibdə,
məhkəmə
katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və 33-cü maddələrinə və Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39 və 41-1-ci maddələrinə
müvafiq olaraq, xüsusi konstitusiya icraatının yazılı prosedur qaydasında
keçirilən məhkəmə iclasında Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti əsasında Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsinin I və II hissələri və 62-ci maddəsi
baxımından “Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 41 və 76-cı
maddələrinin Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 128.1-ci
maddəsi ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair konstitusiya işinə baxdı.
İş
üzrə hakim C.Qaracayevin məruzəsini, maraqlı subyektlər Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin
müraciətini və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının mülahizəsini,
Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Vəkillər
Kollegiyası, Hüquqi Ekspertiza və Qanunvericilik Təşəbbüsləri Mərkəzi tərəfindən
təqdim edilmiş mütəxəssis mülahizələrini, ekspertlər Bakı Dövlət
Universitetinin Hüquq fakültəsinin Mülki proses və kommersiya hüququ
kafedrasının müdiri, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Ə.Əliyevanın və həmin
kafedranın müəllimi S.Hüseynovun rəyini və iş materiallarını araşdırıb müzakirə
edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
Bakı
Apellyasiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə
(bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək “Notariat haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun (bundan sonra – “Notariat haqqında” Qanun) 41 və 76-cı
maddələrinin Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin (bundan
sonra – Mülki Prosessual Məcəllə) 128.1-ci maddəsi ilə əlaqəli şəkildə şərh
edilməsini xahiş etmişdir.
Müraciətdən
görünür ki, Y.Mustafayev (borclu) notariusun icra qeydinin ləğvi barədə iddia ilə
məhkəməyə müraciət etmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, icra qeydi 22 iyun 2019-cu
il tarixində verilmiş, iddia isə 5 il sonra 26 dekabr 2024-cü ildə qaldırılmışdır.
Bakı şəhəri Xətai Rayon Məhkəməsinin qətnaməsi ilə iddia təmin edilərək icra
qeydinin ləğv olunması qət edilmişdir.
Həmin
qətnamədən verilmiş apellyasiya şikayəti üzrə işə baxan Bakı Apellyasiya Məhkəməsi
icra qeydindən şikayət verilməsi müddətinə münasibətdə qanunvericilikdə
qeyri-müəyyənliyin olduğu qənaətinə gəlmişdir. Belə ki, “Notariat haqqında”
Qanunun 41-ci maddəsinə görə, aparılmış notariat hərəkətlərindən və ya notariat
hərəkətlərini aparmaqdan imtina edilməsindən maraqlı şəxs bu barədə dövlət
notariat ofisinin, xüsusi notariusun, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının, bu
Qanunun 39-cu maddəsinin birinci hissəsində sadalanan vəzifəli şəxslərin iş və
ya qulluq yerinin, yaxud gəminin qeydiyyat limanının yerləşdiyi yerin məhkəməsinə
şikayət verə bilər. Lakin bu şikayətin hansı müddətdə verilə biləcəyi həmin
Qanunun özündə və ya Mülki Prosessual Məcəllədə nəzərdə tutulmamışdır.
Müraciətdə
qeyd olunur ki, əvvəllər belə şikayətin verilməsi üçün Mülki Prosessual Məcəllənin
342.4-cü maddəsində 10 günlük müddət müəyyən edilmişdi. Lakin həmin maddənin
daxil olduğu "Notariat hərəkətlərindən və ya həmin
hərəkətlərin aparılmasından imtinaya dair şikayətlər" adlı 38-ci fəsil
10 iyun 2011-ci il tarixli Qanunla Mülki Prosessual
Məcəllədən çıxarılmışdır.
Müraciət
edənin qənaətinə görə icra qeydinin verilməsi ilə əlaqədar notarius ilə müvafiq
şəxslər arasında yaranan münasibət publik-hüquqi xarakter daşıyır. İcra qeydindən
inzibati məhkəməyə şikayət verildikdə şikayətin əsasını yalnız icra qeydinin
verilməsi prosedurunun pozulması təşkil edir.
Müvafiq
şəxs icra qeydinin verilməsinə əsas olmuş maddi-hüquqi tələbi (onun yaranma əsasını,
məbləğini və s.) isə mülki məhkəmə icraatı qaydasında ümumi məhkəmədə mübahisələndirə
bilər. Bu, “Notariat haqqında” Qanunun 76-cı maddəsinin 8-ci hissəsində nəzərdə
tutulmuşdur. Həmin maddədə qeyd olunmuşdur ki, icra qeydi aparılmış tələb
borclu tərəfindən məhkəmə qaydasında mübahisələndirilə bilər. Göründüyü kimi
mübahisələndirmənin predmeti icra qeydi deyil, tələbdir. Belə iddia verildikdə
tələbkar cavabdeh sayılır, notarius isə üçüncü şəxs kimi işə cəlb edilir.
Lakin
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun “İnzibati və mülki hüquq
münasibətlərindən irəli gələn mübahisələrin məhkəmə aidiyyətinə dair” 10 aprel 2015-ci
il tarixli Qərarının 8-ci bəndində qeyd
olunmuşdur ki, Mülki Prosessual Məcəllənin 445.0.6-cı, İnzibati Prosessual Məcəllənin
8.1.3-1-ci, “Notariat haqqında” Qanunun 41-ci maddəsi və Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 28 avqust tarixli 136 nömrəli qərarı
ilə təsdiq edilmiş “İnzibati orqanların Təsnifatı”nda mövcud olan müddəalar
aparılmış notariat hərəkətlərindən və ya notariat hərəkətlərini aparmaqdan
imtina edilməsindən verilmiş şikayətlərin məhkəmə aidiyyətinin dəqiq müəyyənləşdirilməsinə
imkan vermir. Odur ki, müvafiq təkmilləşdirmələr aparılmaqla mümkün olan qısa
müddət ərzində aidiyyətlə bağlı məsələnin qanunvericilik səviyyəsində həll
olunması üçün qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə olunmalı, eyni
zamanda, məhkəmə müdafiəsi hüququnun həyata keçirilməsini təmin etmək üçün
mövcud mübahisələrə müvəqqəti baxılması qaydası ilə bağlı məhkəmələrə izah
verilməlidir. Bu baxımdan, qanunvericilikdə müvafiq tənzimləmələr edilənədək notariat hərəkətlərindən və ya notariat hərəkətlərini
aparmaqdan imtinaya dair şikayətlərə mülki məhkəmə icraatı qaydasında ümumi məhkəmələrdə
baxılması davam etdirilsin.
Göstərilənlərə
əsasən apellyasiya instansiyası məhkəməsi hüquqi müəyyənliyin, məhkəmə aidiyyəti
konstitusion prinsipinin realizəsinin təmin edilməsi, bununla da hüquqların məhkəmə
müdafiəsi təminatının lazımi qaydada həyata keçirilməsinə nail olunması məqsədi
ilə Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmək qərarına gəlmişdir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu müraciətlə əlaqədar aşağıdakıların qeyd edilməsini zəruri
hesab edir.
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının (bundan sonra – Konstitusiya) 60-cı maddəsinin I
və II hissələrinə əsasən, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının inzibati
qaydada və məhkəmədə müdafiəsinə təminat verilir. Hər kəsin hüququ var ki, onun
işinə qərəzsiz yanaşılsın və həmin işə inzibati icraat və məhkəmə prosesində
ağlabatan müddətdə baxılsın.
Məhkəmə
müdafiəsi hüququnun tam həcmdə həyata keçirilməsi və pozulmuş hüquqların ədalət
mühakiməsinin əsas prinsiplərinin tələblərinə cavab verən şəkildə bərpa edilməsi
üçün qanunvericilikdə xüsusi təminatlar nəzərdə tutulmuşdur. Bu təminatlardan
biri də hər hansı bir məhkəmə işinə çevik şəkildə peşəkar hakim tərəfindən
baxılması məqsədi ilə qanunvericiliklə dəqiq müəyyən edilən məhkəmə aidiyyəti
ilə bağlıdır.
Konstitusiyanın
62-ci maddəsinə görə, hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə
baxılması hüququ vardır. Bu normada qeyd edilən “qanunla müəyyən edilmiş məhkəmə”
müddəası işlərin aidiyyət qaydalarını, qanuni məhkəmə tərkibinin mövcudluğunu,
prosessual şərtləri və s. elementləri ehtiva edir. Qanunvericilikdə mübahisələrin
məhkəmə aidiyyəti məsələsinin aydın və dəqiq göstərilməsi insan və vətəndaş
hüquq və azadlıqlarının məhkəmə müdafiəsi baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu “Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin
30-cu maddəsinin şərh edilməsinə dair” 2013-cü il 28 mart tarixli Qərarında
qeyd etmişdir ki, məhkəmə aidiyyəti ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi
zamanı şəxsin hüquqlarının və qanuni maraqlarının əsas prosessual təminatlarından
biri kimi qəbul olunur. Məhkəmə icraatının növündən asılı olaraq məhkəmə
prosesi xüsusi prinsiplər və prosessual qaydalara müvafiq aparılır. Bu prinsip
və prosessual normalara riayət edilməsi mübahisənin ixtisaslaşdırılmış qaydada ədalətli
həll edilməsinə şərait yaradır. Məhz ona görə mübahisəyə müvafiq məhkəmə aidiyyəti
qaydasında baxılması konstitusion baxımdan ciddi əhəmiyyət kəsb edir.
“Məhkəmələr
və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 15-ci maddəsinə əsasən, işlərin Azərbaycan
Respublikası qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsi
və ya əsassız olaraq qanuni hakimin icraatından alınması qadağandır.
Məhkəmə
aidiyyətinin pozulmasının yolverilməzliyi və fərqli mübahisələrə dair işlər üzrə
aidiyyət qaydaları müvafiq sahəvi normativ-hüquqi aktlarla da tənzimlənir. Belə
ki, Mülki Prosessual Məcəllənin 31.1-ci maddəsinə müvafiq olaraq, aidiyyət
qaydalarının pozulmasına yol verilmir. Azərbaycan Respublikası İnzibati
Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – İnzibati Prosessual Məcəllə) 2.1-ci
maddəsinə görə, qanunla başqa aidiyyət qaydası müəyyən edilməmişdirsə, inzibati
mübahisələrə dair işlər üzrə məhkəmə icraatı inzibati məhkəmələr və
inzibati kollegiyalar tərəfindən həyata keçirilir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu qeyd edir ki, istənilən hüquqi təminatın səmərəliliyi onun
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş dəqiq realizə mexanizminin olmasından asılıdır.
Məhkəmə aidiyyəti də ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı şəxsin
hüquqlarının və qanuni maraqlarının müdafiəsinə zəmanət verən təminatlardan
biri olaraq qanunla dəqiq müəyyən edilməlidir. Əks təqdirdə bu və ya digər işin
hansı məhkəmə icraatı qaydasında baxılmasına dair qeyri-müəyyənlik yaranmış ola,
bu isə işə məhkəmə tərəfindən ağlabatan müddətdə və ixtisaslaşmış qaydada
baxılmasına çətinlik yarada, son nəticədə şəxsin pozulmuş hüquqlarının bərpa
edilməsini qeyri-mümkün edə bilər.
Hər
hansı mübahisə üzrə şikayətin mülki və ya inzibati icraat qaydasında baxılmalı
olması, yəni bu işlərin məhkəmə aidiyyəti, ilk növbədə, tərəflərin hüquqi statusunun,
xüsusən mübahisə predmetinin mülki yaxud inzibati hüquqi xarakter daşımasının,
tərəflər arasında mübahisəyə səbəb olan hüquq münasibətlərinin ümumi (publik)
yaxud xüsusi hüququn normaları ilə tənzimləndiyinin müəyyən edilməsi əsasında təyin
olunur.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, müraciətdə qaldırılan məsələ ilə əlaqədar inzibati
hüquq münasibətləri, inzibati orqan, o cümlədən inzibati aktla
bağlı əvvəlki Qərarlarında formalaşdırdığı hüquqi mövqelərə diqqət
yetirilməli, həmçinin notariat fəaliyyətinin və aktlarının hüquqi mahiyyəti və təyinatı
aydınlaşdırılmalıdır.
“İcra
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 87.2-ci və Azərbaycan Respublikası
İnzibati-Prosessual Məcəlləsinin 2.1-ci maddələrinin şərh edilməsinə dair” 2012-ci
il 4 aprel tarixli Qərarında Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd etmişdir
ki, inzibati hüquq münasibətləri (idarəçilik
sahəsində ümumi (publik) hüquq münasibətləri) dövlət idarəçiliyi və ya yerli
özünüidarəetmə sahəsində yaranır və bilavasitə dövlət idarəetmə fəaliyyətinin həyata
keçirilməsi prosesində inzibati orqanların vəzifə və səlahiyyətlərinin yerinə
yetirilməsi ilə bağlıdır. Göründüyü kimi, belə hüquq münasibətlərində tərəflərdən
biri kimi mütləq qaydada inzibati orqan çıxış edir.
“İnzibati
icraat haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun (bundan sonra – “İnzibati
icraat haqqında” Qanun) 2.0.1-ci maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının
müvafiq icra hakimiyyəti orqanları, onların yerli (struktur) və digər
qurumları, bələdiyyələr, habelə qanuna əsasən inzibati akt qəbul etmək səlahiyyəti
verilmiş hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxs inzibati orqan hesab edilir.
“İnzibati
orqanların Təsnifatı”nın təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 28 avqust tarixli Qərarında inzibati orqanların
siyahısı verilmişdir. Dövlət notariat ofisləri də həmin siyaha daxil
edilmişdir.
İnzibati
orqanlar İnzibati Prosessual Məcəllə, habelə Azərbaycan Respublikasının İnzibati
Xətalar Məcəlləsi ilə tənzimlənən ictimai münasibətlərin əsas subyektləridir.
Bu subyektlər Qanunla onların səlahiyyətlərinə aid edilmiş işlər üzrə inzibati
icraatı həyata keçirirlər. İnzibati icraat inzibati aktın qəbul edilməsi, icra
olunması, dəyişdirilməsi və ləğv edilməsi, habelə inzibati şikayətlərə
baxılması üzrə müvafiq inzibati orqanlar tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyətdir.
“İnzibati
icraat haqqında” Qanunun 2.0.2-ci maddəsi ilə inzibati akta inzibati orqan tərəfindən
ümumi (publik) hüquq sahəsinə aid olan müəyyən (konkret) məsələni nizama salmaq
və ya həll etmək məqsədilə qəbul edilmiş və ünvanlandığı hüquqi və ya fiziki şəxs
(şəxslər) üçün müəyyən hüquqi nəticələr yaradan qərar, sərəncam və ya digər növ
hakimiyyət tədbiri kimi anlayış verilmişdir.
Göstərilən maddənin
mahiyyətini təhlil edərək belə nəticəyə gəlmək olar ki, inzibati akt aşağıdakı əlamətləri
ilə səciyyələnir:
·inzibati
orqan tərəfindən qəbul edilməli;
·ümumi
(publik) hüquq sahəsinə aid olan müəyyən (konkret) məsələləri nizama salmalı;
·ünvanlandığı
hüquqi və ya fiziki şəxs (şəxslər) üçün müəyyən hüquqi nəticələr yaratmalı;
·hakimiyyət
tədbiri olmalıdır.
Beləliklə, inzibati
akt qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada publik idarəetmənin səlahiyyətli
subyektləri tərəfindən qəbul edilir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu “Dini etiqad azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 22-ci maddəsinin II hissəsində nəzərdə tutulmuş “müvafiq icra
hakimiyyəti orqanının razılığı” müddəasının şərh edilməsinə dair” 2013-cü il 13
iyun tarixli Qərarında inzibati aktın geniş şərhini verərək qeyd etmişdir ki, inzibati
hüquqi akt dedikdə, inzibati münasibətləri tənzimləyən və ya konkret inzibati məsələni
(mübahisəni) həll edən, hüquq subyektlərinin yeni hüquqi statusunu müəyyənləşdirən,
səlahiyyətli orqan və ya vəzifəli şəxslər tərəfindən inzibati qaydada qəbul
edilən (idarəetmə prosesi çərçivələrində), idarəçilik funksiyalarının həyata
keçirilməsi və onun məqsədlərinə nail olmaq üçün qəbul edilən akt başa düşülür.
İnzibati
hüquqi akt bir tərəfdən qeyri-müəyyən hüquq münasibətlərini tənzimləyir, yəni
fiziki və ya hüquqi şəxslərin qeyri-məhdud dairəsi üçün məcburi davranış
qaydalarını müəyyən edir, digər tərəfdən isə fərdi hüquqi tənzimləməni həyata
keçirir, yəni publik hüquq müstəvisində yaranan konkret məsələləri və mübahisələri
həll edir.
Notariat fəaliyyətinə gəldikdə isə “Notariat
haqqında” Qanunun 1-ci maddəsinə əsasən, bu Qanunla nəzərdə tutulmuş notariat hərəkətləri
aparmağa müvəkkil edilmiş şəxslər birlikdə notariat hesab olunur. Azərbaycan
Respublikasında rəsmi və doğru sənədlərin tərtibi üçün hüquqların, hüquqi əhəmiyyətli
faktların təsdiqi və digər notariat hərəkətlərinin aparılması notariat fəaliyyətinə
məxsusdur və belə fəaliyyət yalnız “Notariat haqqında” Qanunla müəyyən edilmiş
qaydada və nəzərdə tutulmuş şəxslər tərəfindən həyata keçirilə bilər.
Qeyd
edilməlidir ki, notariat ölkənin ədliyyə hüquq sistemində yer almaqla dövlət
hakimiyyətinin verdiyi səlahiyyətlər çərçivəsində ictimai münasibətlərdə hüquqi
etimadın təmin edilməsinə, hüquqi mübahisələrin önlənməsinə yönəlmiş fəaliyyət
olub əsas məqsədi fiziki və hüquqi şəxslərin hüquqlarının və qanuni mənafelərinin
qorunmasıdır. Bu fəaliyyət hüquq münasibətlərində sabitliyi və etibarlılığı
artırmaqla yanaşı, həm də bir sıra hüquqi prosesləri sadələşdirməyə xidmət edir.
Borcların
mübahisəsiz qaydada alınmasını təmin edən notariusun icra qeydi də kreditorun
xeyrinə pul məbləğinin tutulması və ya əmlakın tələb edilib alınmasına dair
notarius tərəfindən verilən sərəncam olmaqla hüquqların müdafiəsinin sadələşdirilmiş
üsullarından biri kimi məhkəmələrin iş yükünün azaldılmasında, mülki dövriyyənin
inkişafında xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
“Notariat
haqqında” Qanunun 76-cı maddəsinə uyğun olaraq, borcludan pul məbləğlərini
tutmaq və ya əmlakı tələb edib almaq üçün borclunun olduğu yer üzrə notarius
borcu müəyyən edən sənədlərdə icra qeydləri aparmalıdır. İcra qeydləri yalnız təqdim
olunan sənədlər borcun mübahisəsiz olduğunu təsdiq etdiyi və bu maddənin üçüncü
hissəsində nəzərdə tutulan müddət keçmədiyi halda aparılır. Barəsində icra
qeydi aparılan tələb üçün qanunla başqa müddət müəyyən edilməmişdirsə, icra
qeydi tələb etmək hüququnun yarandığı gündən Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin
373-cü maddəsi ilə müəyyən edilmiş müvafiq iddia müddətləri keçənədək aparılır.
Göründüyü kimi notariusun apardığı icra qeydi publik münasibətləri deyil,
xüsusi hüquqi münasibətlərin nizama salınmasına yönəlmişdir.
Göstərildiyi
kimi, “Notariat haqqında” Qanunun 41-ci maddəsində aparılmış
notariat hərəkətlərindən və ya notariat hərəkətlərini aparmaqdan imtina edilməsindən
şikayət verilməsi imkanı nəzərdə tutulsa da, belə mübahisələr üzrə icraat
qaydası və məhkəmə aidiyyəti məsələsi qanunvericilikdə qeyri-müəyyən qalmışdır.
Oxşar hüquqi mövqe Ali Məhkəmənin Plenumunun “İnzibati
və mülki hüquq münasibətlərindən irəli gələn mübahisələrin məhkəmə aidiyyətinə
dair” 10 aprel 2015-ci il tarixli Qərarında da əks olunmuşdur.
Bununla
yanaşı Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
qeyd etməyi vacib bilir ki, notariat fəaliyyətinin tabe olduğu hüquqi rejim
baxımından notariusun vəzifə səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydaların pozulması ilə əlaqədar yaranan
mübahisələr mahiyyət etibarı ilə mülki-hüquqi xarakterli olmayıb, mülki-hüquq
normalarının tətbiq dairəsindən kənardır. Müraciətdən, müraciət ilə əlaqədar
toplanmış rəylərdən, o cümlədən Ali Məhkəmənin
Plenumunun yuxarıda qeyd olunan Qərarının 8-ci bəndindən aydın olduğu kimi aparılmış
notariat hərəkətlərindən və ya notariat hərəkətlərini aparmaqdan imtina edilməsindən
şikayətlər üzrə işlərin aidiyyət məsələsi ilə əlaqədar qanunvericilikdə qeyri-müəyyənlik
2011-ci il 10 iyun tarixli Qanunla Mülki Prosessual Məcəllədən 38-ci fəslin
çıxarılmasından sonra yaranmışdır. Qanunverici tərəfindən belə biri dəyişiklik
edilməsində hüquqi niyyətin notariusun hərəkət və qərarlarından şikayətlərə
inzibati icraat qaydasında həmin dövrdə yeni yaradılmış inzibati məhkəmələr tərəfindən
baxılmalı olduğu qənaətini yaratsa da, qanunvericilikdə saxlanılmış bir sıra
normaların yaratmış olduğu qeyri-müəyyənlik, habelə Ali Məhkəmənin Plenumunun
10 aprel 2015-ci il tarixli Qərarı ilə əlaqədar məhkəmə təcrübəsi fərqli məzmunda
formalaşmış oldu.
Lakin
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu məhkəmə təcrübəsinin sabitliyini və
davamlılığını təmin etmək məqsədilə, habelə mübahisələrin sırf notariusun hərəkətinin
və ya qərarının özü ilə deyil, bir qayda olaraq, həmin hərəkət və ya qərarın əsasını
təşkil edən mülki hüquq münasibətləri (mülki hüquq və öhdəliklərlə) ilə bağlı
olduğunu, tam və ədalətli tədqiq ediləcəyini nəzərə alaraq notariat hərəkətlərindən
və ya notariat hərəkətlərini aparmaqdan imtinaya dair şikayətlərə ümumi məhkəmələrdə
baxılması təcrübəsinin davam etdirilməsini məqsədəmüvafiq hesab edir.
Məlum
olduğu kimi, Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun əvvəlki Qərarlarında ifadə
etdiyi hüquqi mövqelərə əsasən qanunvericilikdə hər hansı hüquqi məsələni tənzimləyən
normativ mətnin olmaması və ya natamam olması tənzimetmədə boşluğa səbəb ola
bilər ki, bu da özlüyündə, Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hüquq və
azadlıqların həyata keçirilməsində müəyyən çətinliklər yarada bilər.
Bu
baxımdan Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, notariat hərəkətlərindən
və ya notariat hərəkətlərini aparmaqdan imtina edilməsindən şikayət verilməsi
üzrə aidiyyət məsələsi və müvafiq olaraq şikayət vermə müddəti ilə bağlı qanunvericilikdə
mövcud boşluğun aradan qaldırılması üçün təkmilləşmənin aparılması Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə olunmalıdır.
Bununla yanaşı qeyd olunmalıdır ki, qanunvericilikdəki
boşluq mahiyyətcə qeyri-konstitusion norma ilə eyni hüquqi nəticəyə malik
olduğundan onun aradan qaldırılması ümumi qaydada qanunvericinin səlahiyyətinə
aid olsa da, bu boşluğun aradan qaldırılması konstitusiya məhkəmə icraatı vasitəsi
ilə də mümkündür (Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun E.Axundovun şikayətinə dair 2023-cü il 6 oktyabr, “Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 408.5-ci maddəsinin şərh edilməsinə
dair” 2024-cü il 27 fevral və “Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 7-ci
maddəsinin 2-3.3-cü hissəsinin Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 49,
91, 91-2.1 və 91-2.3-cü maddələri ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair” 2025-ci
il 19 fevral tarixli Qərarları).
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu müraciətdə göstərilən məsələnin həll edilməsi məqsədilə prosessual
qanunvericilikdə təkmilləşdirilmə həyata keçirilənədək mövcud boşluğun qanunun
analogiyasından istifadə etməklə aradan qaldırılmasını mümkün hesab edir.
Odur
ki, notariusun apardığı icra qeydi ilə Mülki Prosessual Məcəllədə nəzərdə
tutulmuş əmr icraatı qaydasında baxılan məhkəmə əmri də müəyyən pul məbləğinin
ödənilməsi tələbləri və ya əmlakın tələb edilməsi üzrə işlərə baxılmasının sadələşdirilmiş
qaydası olaraq oxşar münasibətləri tənzimlədiyindən Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu hesab edir ki, müraciətdə qaldırılan məsələnin həlli məqsədilə
notariusun icra qeydinin mübahisələndirilməsinə münasibətdə qanunun analogiyası
üzrə Mülki Prosessual Məcəllənin 282-ci maddəsinin tətbiqi məqsədəmüvafiqdir.
Qeyd
olunanlara əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu aşağıdakı nəticələrə gəlir:
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsini və “Konstitusiya
Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 60, 62, 63, 65–67 və
69-cu maddələrini, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin
41-1-ci maddəsini rəhbər tutaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu
QƏRARA ALDI:
1.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsinin I və II hissələrinə,
62-ci maddəsinə və bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks olunmuş
hüquqi mövqelərə uyğun olaraq notariusun apardığı icra qeydindən verilən şikayətlərə
dair işlər üzrə məhkəmə aidiyyətinin müəyyən edilməsi məsələsinə yenidən
baxılması Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təklif edilsin.
2.
Göstərilən məsələ qanunvericilik qaydasında həll edilənədək notariusun apardığı
icra qeydindən verilən şikayətlərə mülki məhkəmə icraatı qaydasında ümumi məhkəmələrdə
baxılması təcrübəsi davam etdirilsin.
3.
Qanunverici orqan tərəfindən “Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun
41-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş notariusun icra qeydinin mübahisələndirilməsi
müddəti dəqiq müəyyən edilənədək məsələyə qanunun analogiyası üzrə Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 282-ci maddəsində nəzərə tutulmuş 10
günlük müddət tətbiq edilsin.
4.
Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
5.
Qərar Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət qəzetlərində və “Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin, habelə Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəsmi internet saytında yerləşdirilsin.
6.
Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və
ya rəsmi təfsir edilə bilməz.
Sədr Fərhad Abdullayev
