AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun
Q Ə R A R I
Azərbaycan Respublikası
Mülki Prosessual Məcəlləsinin 408.5-ci maddəsinin şərh edilməsinə dair
27 fevral
2024-cü il Bakı
şəhəri
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona
Salmanova,
Humay Əfəndiyeva, Ceyhun Qaracayev, Rafael Qvaladze, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən (məruzəçi-hakim)
ibarət tərkibdə,
məhkəmə
katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
130-cu maddəsinin V hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun 27.2 və 34-cü maddələrinə və Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39-cu maddəsinə müvafiq olaraq,
xüsusi konstitusiya icraatının yazılı prosedur qaydasında keçirilən məhkəmə
iclasında “Azəri-K” Şirkətinin şikayəti ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 408.5-ci maddəsinin şərh edilməsinə
dair konstitusiya işinə baxdı.
İş
üzrə hakim K.Şəfiyevin məruzəsini, ərizəçinin şikayətini və iş materiallarını
araşdırıb
müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
Bakı Kommersiya Məhkəməsinin 3 fevral 2022-ci
il tarixli qətnaməsi ilə iddia təmin edilməmişdir.
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Kommersiya
Kollegiyasının 4 iyul 2022-ci il tarixli qətnaməsi ilə apellyasiya
şikayəti təmin edilməmiş, birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsi dəyişdirilmədən
saxlanılmışdır.
“Azəri-K” Şirkətinin həmin qətnamədən verdiyi
kassasiya şikayəti Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Kommersiya Kollegiyasının 3
oktyabr 2022-ci il tarixli qərardadı ilə geri qaytarılmışdır.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi mövqeyini
onunla əsaslandırmışdır ki, kassasiya şikayəti Azərbaycan Respublikası Mülki
Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Prosessual Məcəllə) 407.3-cü
maddəsinin tələbinə (vəkil tərəfindən imzalanmaması) və həmin Məcəllənin “Kassasiya
şikayətinin forması” adlı 3 saylı Əlavəsi ilə müəyyən olunan forma və məzmuna
uyğun tərtib edilməmişdir.
İddiaçının həmin qərardaddan verdiyi kassasiya
şikayəti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Kommersiya Kollegiyasının
(bundan sonra – Ali Məhkəmənin Kommersiya
Kollegiyası) 22 noyabr 2022-ci il tarixli qərarı ilə təmin edilməmiş,
apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qərardadı dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
“Azəri-K” Şirkəti Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) şikayətlə müraciət edərək Ali Məhkəmənin
Kommersiya Kollegiyasının 22 noyabr 2022-ci il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına (bundan sonra – Konstitusiya) uyğunluğunun yoxlanılmasını
xahiş etmişdir.
Ərizəçinin qənaətinə görə, məhkəmələrin işin
hallarına formal yanaşması onun Konstitusiyanın
60-cı maddəsinin I hissəsindən irəli gələn hüquq və azadlıqlarının məhkəmə təminatı
hüququnun pozulması ilə nəticələnmişdir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki,
şikayətdə qaldırılmış məsələ Mülki Prosessual Məcəllənin məhkəmə qərarlarından
şikayət verilməsi qaydalarını müəyyən edən bir sıra normalarının, o cümlədən
həmin Məcəllənin 408.5-ci maddəsinin hüquqi mahiyyətinin və təyinatının
Konstitusiyanın 60-cı maddəsi və məhkəmə müdafiəsi hüququ ilə bağlı
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun əvvəlki qərarlarında formalaşdırdığı hüquqi
mövqeləri baxımından açıqlanması zərurətini yaradır. Bu səbəbdən Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu Mülki Prosessual Məcəllənin 408.5-ci maddəsinin xüsusi
konstitusiya icraatı qaydasında şərh edilməsi qərarına gəlmişdir.
Belə ki, bir sıra hallarda kassasiya şikayətinin
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş forma və məzmunda tərtib edilməməsi əsası ilə
geri qaytarılması ərizəçinin təqsiri olmadan, obyektiv səbəblərdən kassasiya
şikayətinin verilməsi müddətinin ötürülməsi ilə nəticələnir. Bu isə şəxsin
şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan çatışmazlıqları aradan qaldırdıqdan sonra
təkrarən məhkəməyə müraciət etmək hüququndan bir qayda olaraq məhrum olmasına
səbəb olur.
Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsinə müvafiq
olaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının inzibati qaydada və məhkəmədə
müdafiəsinə təminat verilir. Hüquq və
azadlıqların inzibati və məhkəmə təminatı hüququ hər kəsin məhkəməyə müraciət
etmək hüququ ilə yanaşı, işinin ədalətli araşdırılmasını, eləcə də hüquq və
azadlıqları pozulduğu halda məhkəmə aktlarından qanunvericiliklə müəyyən
edilmiş qaydada yuxarı instansiya məhkəmələrinə şikayət vermək hüququnu da
ehtiva edir.
Konstitusiyanın 60-cı maddəsində nəzərdə tutulan
məhkəmə müdafiəsi təminatı ilə bağlı rəhbər müddəa yalnız birinci instansiyada
məhkəmə müdafiəsinin təmin olunmasını deyil, onun həmçinin apellyasiya və
kassasiya instansiyalarında həyata keçirilməsini ehtiva edir. Hər hansı
məhkəmə instansiyasına şikayət etmək hüququ məhkəmə müdafiəsi hüququndan irəli
gəlir. Bu hüquq demokratik cəmiyyətdə mövcud olmaqla dövlətin konstitusiyası və
qanunlarında öz əksini tapır. Sözügedən hüququn pozulması bütövlükdə məhkəmə müdafiəsi
hüququnun həyata keçirilməsini əhəmiyyətsiz edir (Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 359-cu
maddəsinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsinin I
hissəsinə, 26-cı maddəsinə, 60-cı maddəsinin I hissəsinə və 71-ci maddəsinin I
və II hissələrinə uyğunluğunun yoxlanılmasına dair” 2003-cü il 25 fevral və
“Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 231.1-ci maddəsinin bəzi
müddəalarının şərh edilməsinə dair” 2015-ci il 22 may tarixli Qərarları).
Məhkəməyə müraciət etmək hüququnun əsassız
məhdudlaşdırılması və ya nəzərdə tutulmaması son nəticədə Konstitusiyada
müdafiəsinə təminat verilən hüquqların bəyanedici xarakter daşıdığına dəlalət
etmiş olur (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Cinayət
Məcəlləsinin 71.1-ci maddəsinin şərh edilməsi haqqında” 2010-cu il 13 dekabr
tarixli Qərarı).
İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi (bundan sonra –
Avropa Məhkəməsi) də məsələyə dair oxşar mövqelər ifadə etmişdir. Belə ki, Golder
Birləşmiş Krallığa qarşı iş üzrə 1975-ci il 21 fevral tarixli Qərarda qeyd
olunmuşdur ki, məhkəmə araşdırması hüququnun bir aspektini təşkil edən
məhkəməyə müraciət etmək hüququ “İnsan hüquqlarının və əsas
azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın (bundan
sonra – Konvensiya) 6-cı maddəsinin 1-ci bəndində nəzərdə tutulan hüququn
ayrılmaz elementidir (§36). Məhkəməyə müraciət etmək hüququ mütləq deyil və
məhdudiyyətlərə məruz qala bilər, çünki müraciət etmək hüququ öz təbiətinə görə
dövlət tərəfindən tənzimləməni tələb edir və həmin tənzimləmə cəmiyyətin və
fərdlərin ehtiyaclarına uyğun olaraq müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif yerlərdə
dəyişə bilər (Ashingdane Birləşmiş Krallığa qarşı iş üzrə 1985-ci il 28
may tarixli Qərar §57). Lakin qoyulan məhdudiyyətlər bu hüququn mahiyyətinə xələl
gətirəcək dərəcədə şəxsin məhkəməyə müraciət etmək hüququnu
məhdudlaşdırmamalıdır. Onlar legitim məqsəd güdməli və istifadə olunan
vasitələr və güdülən məqsəd arasında ağlabatan mütənasiblik əlaqəsi olmalıdır (Fayed
Birləşmiş Krallığa qarşı iş üzrə 1994-cü il 21 sentyabr §65; Bellet
Fransaya qarşı iş üzrə 1995-ci il 4 dekabr tarixli §31 Qərarlar).
Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu “E.Axundovun məhkəməyə müraciət hüququnun pozulması barədə şikayətinə
dair” 2023-cü il 6 oktyabr tarixli Qərarında göstərmişdir ki, məhkəməyə əlçatanlıq
müdafiəyə ehtiyacı olan şəxs üçün ədalət mühakiməsinin təmin edilməsinin zəruriliyini
nəzərdə tutmaqla, həmin şəxsin yaranmış vəziyyətlə bağlı məhkəmənin simasında
dövlətin mövqeyini bilmək hüququnu da ehtiva edir. Konstitusiyada təsbit
edilmiş insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı digər qanunvericilik aktlarında əks
olunmuş tənzimləyici normalar müvafiq konstitusiya normalarının tətbiqini
mümkünsüz etməməli, əksinə məhkəmə tərəfindən konstitusion hüquqların realizəsinə,
təməl prinsiplərin rəhbər tutulmasına imkan yaratmalıdır.
Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu vurğulayır ki, məhkəməyə müraciət hüququnun həyata keçirilməsinin
qanunvericiliklə müəyyən olunmuş prosessual tələblərlə şərtləndirilməsi qəbuledilən
olsa da, həmin normalar şəxsi məhkəməyə müraciət etmək hüququndan məhrum edəcək
dərəcədə hədsiz formallıqdan uzaq olmalıdır.
Məhkəmə müdafiəsi hüququnun realizəsi
qaydalarını müəyyən edən Mülki Prosesual Məcəllənin 10-1.1 və 10-1.2-ci maddələrinə
əsasən, elektron qaydada mülki işlər və kommersiya mübahisələri üzrə
məhkəmə icraatı bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş ümumi prosessual qaydalara uyğun
olaraq “Elektron məhkəmə” informasiya sistemi vasitəsilə aparılır. Məhkəmə və
proses iştirakçıları tərəfindən ərizə, şikayət və digər sənədlərin elektron
formada tərtib edilməsi, göndərilməsi, qəbulu, sənədlərin elektron qeydiyyatı və
elektron dövriyyəsi “Elektron məhkəmə” informasiya sistemindən istifadə
qaydalarına uyğun olaraq həyata keçirilir.
Qeyd edilməlidir ki, Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin “Məhkəmə-hüquq sistemində
islahatların dərinləşdirilməsi haqqında” 2019-cu il 3 aprel
tarixli Fərmanı ilə ədalət mühakiməsinin əlçatanlığını və şəffaflığını daha da
artırmaq məqsədilə “elektron məhkəmə” informasiya sisteminin tətbiqinin təmin
edilməsi, fiziki və hüquqi şəxslərin “elektron məhkəmə” informasiya sistemindən
istifadəsinin təşviq edilməsi üçün tədbirlərin görülməsi müəyyən olunmuşdur. Nəzərə
alınmalıdır ki, “Elektron məhkəmə” informasiya sisteminin tətbiqi vətəndaşların
məhkəməyə müraciət imkanlarının daha da genişləndirilməsi, icraatın
effektivliyinin yüksəldilməsi məqsədini daşıyır ki, bu da yeni, elektron müraciət
vasitələrinin şəxslərin məhkəməyə müraciətinə maneə yaratmaq, məhkəmə əlçatanlığını
çətinləşdirmək vasitəsi kimi nəzərdən keçirilməsini istisna edir.
Mülki Prosessual Məcəllənin 405 və 406-cı maddələrinin
tələblərinə görə, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsindən kassasiya
şikayəti işdə iştirak edən şəxslərə rəsmi qaydada verildiyi gündən 2 ay müddətində, qərardadından kassasiya şikayəti isə işdə
iştirak edən şəxslərə rəsmi qaydada verildiyi gündən 10 gün müddətində verilir.
Kassasiya şikayəti yazılı formada apellyasiya instansiyası məhkəməsi vasitəsi
ilə verilir.
Kassasiya şikayətinin forması və məzmunu
ilə bağlı tələblər həmin Məcəllənin 407.1-ci maddəsi ilə tənzimlənir. Kassasiya
şikayəti Mülki Prosessual Məcəllənin 402 və 407.1-ci maddələrinin tələblərinə
cavab vermirsə, imzalanmamışsa, yaxud onu imzalamağa hüququ olmayan və
ya vəzifəsi göstərilməyən şəxs tərəfindən imzalanmışsa, habelə kassasiya şikayəti
vermək hüququ olmayan şəxs tərəfindən verilmişdirsə kassasiya şikayəti
apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən qaytarılır (Mülki Prosessual Məcəllənin
408.1.1-ci maddəsi).
Mülki Prosessual Məcəllənin 408.5-ci maddəsi ilə
müəyyən edilmişdir ki, bu Məcəllənin 408.1.1–408.1.5 və 408.1.7-ci maddələrində
göstərilən nöqsanlar aradan qaldırıldıqdan sonra, şikayəti verən şəxs yenidən
ümumi qaydada kassasiya şikayəti ilə müraciət edə bilər.
Normaların məzmunundan göründüyü kimi,
apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsindən verilən kassasiya şikayəti
qanunvericiliklə müəyyən edilən tələblərə cavab vermədiyi halda, şikayət verən
şəxsin nöqsanların aradan qaldırılmasından sonra yenidən ümumi qaydada
kassasiya şikayəti vermək hüququ təsbit edilmişdir. Lakin hər bir halda
nöqsanların aradan qaldırılması üçün geri qaytarılmış şikayətin yenidən verilməsi
də Mülki Prosessual Məcəllənin 405 və 406-cı maddələrində nəzərdə tutulmuş müddətlərlə
məhdudlaşır.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd etməyi zəruri
hesab edir ki, kassasiya şikayətinin Mülki Prosessual Məcəllənin 405-ci maddəsi
ilə nəzərdə tutulmuş müddət (2 ay) keçdikdən sonra və ya bu müddətin keçməsinə
az vaxt qala geri qaytarıldığı halda, şikayətdəki nöqsanların aradan
qaldırılmasından sonra yenidən məhkəməyə müraciət edilə biləcəyi prosessual
müddət qanunvericiliklə müəyyən edilməmişdir. Bu isə bəzən şəxsin təqsiri
olmadan, obyektiv səbəblərdən məhkəməyə şikayət verməklə bağlı qanunvericiliklə
müəyyənləşdirilmiş müddətlərin ötürülməsi ilə nəticələnir, lakin belə hallar məhkəmələr
tərəfindən üzürlü səbəb olaraq qiymətləndirilmir. Nəzərə alınmalıdır ki, Mülki
Prosessual Məcəllənin 133.1-ci maddəsinə uyğun olaraq məhkəmə qanunla müəyyən edilmiş müddətin
buraxılmasının səbəbini üzürlü hesab edərsə, işdə iştirak edən şəxsin ərizəsinə
əsasən buraxılmış müddəti bərpa edir. Nəticədə şəxs şikayətin qaytarılmasına səbəb
olan çatışmazlıqları aradan qaldırdıqdan sonra təkrarən məhkəməyə müraciət etmək
hüququndan məhrum olur ki, bu da məhkəmə
müdafiəsi hüququnun konstitusion mahiyyəti və təyinatı ilə uzlaşmır.
Göstərilənlər
baxımından Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, məhkəmələr tərəfindən
şikayət verən şəxsin kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan nöqsanları
aradan qaldıraraq yenidən məhkəməyə müraciət etməsi üçün müvafiq müddətin
qanunvericilik qaydasında müəyyən edilməsi məqsədəmüvafiq olar. Bu, şəxslərin Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsində
və Konvensiyanın 6-cı maddəsində nəzərdə tutulan məhkəməyə müraciət etmək
hüququnun təmin edilməsi baxımından zəruridir.
Kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan nöqsanların
aradan qaldırılması üçün müddətin müəyyən edilməsi bir sıra ölkələrin qanunvericiliyində də nəzərdə
tutulmuşdur. Məsələn, Rusiya Federasiyası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 378.2-ci maddəsinə
əsasən, kassasiya şikayətinin və ya təqdimatın hərəkətsiz saxlanılması haqqında
qərardadda hakim şikayətin hərəkətsiz saxlanılmasının əsaslarını göstərməklə
onların aradan qaldırılması üçün ağlabatan müddət müəyyən edir.
Beləliklə, Mülki Prosessual Məcəllənin kassasiya
şikayətinin qaytarılmasını tənzimləyən 408.5-ci maddəsinin hazırkı redaksiyası
kassasiya şikayəti verən şəxsin məhkəmə müdafiəsi hüququnun səmərəli həyata
keçirilməsinə tam təminat verə bilmir.
Nəzərə alınmalıdır ki, qanunvericilikdə boşluq hüquqi
məsələni tənzimləyən normativ mətnin olmamasını və ya natamam olmasını özündə
ehtiva etməklə, Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hüquq və azadlıqların həyata
keçirilməsində məhdudiyyətlər yarada bilər.
Qeyd edilməldir ki, qanunvericilikdə boşluğun aradan
qaldırılması ümumi qaydada məhz normanın qanunverici orqan tərəfindən
təkmilləşdirilməsi yolu ilə mümkündür.
Bununla yanaşı Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab
edir ki, qanunvericilik qaydasında müvafiq tənzimlənmə həyata keçirilənədək
Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsində və Konvensiyanın 6-cı maddəsində
nəzərdə tutulan məhkəməyə müraciət hüququnun təmin edilməsi üçün şikayət verən
şəxsin kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan nöqsanları aradan
qaldıraraq yenidən məhkəməyə müraciət etməsi üçün ağlabatan müddətin hakim
tərəfindən müvafiq qərardad ilə müəyyən edilməsi məqsədəmüvafiqdir.
Oxşar hüquqi mövqe
Avropa Məhkəməsinin Sovtransavto Holding Ukraynaya qarşı iş üzrə 2006-cı
il 26 may tarixli
Qərarında da sərgilənmişdir. Belə ki, həmin Qərara əsasən, Ukrayna Ali İqtisad
Məhkəməsi 2 aprel 2002-ci il tarixli qərardadı ilə şikayətə baxılması üçün
dövlət rüsumunun ödənilməsini təsdiq edən sənədi təqdim etmədiyi üçün
ərizəçinin kassasiya şikayətini mahiyyəti üzrə baxmadan rədd etmiş, 26 aprel
2002-ci il tarixli qərardadı ilə isə ərizəçinin şikayətini onun verilməsi üçün
müəyyən edilmiş bir aylıq müddət keçdiyinə görə rədd etmişdir. Avropa Məhkəməsi
qeyd etmişdir ki, Ali İqtisad Məhkəməsi formal çatışmazlıqları aradan
qaldırdıqdan sonra ərizəçinin yenidən kassasiya şikayəti verə biləcəyini
bildirsə də, şikayətin verilməsi üçün müəyyən edilmiş bir aylıq müddətin
buraxılacağından xəbərsiz ola bilməzdi. Lakin o, nə 2 aprel 2002-ci il tarixli
qərardadında bu məsələyə toxunmuş, nə də ərizəçiyə kassasiya şikayətinə düzəliş
etmək üçün dəqiq müddət müəyyən etmişdir (§ 81).
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu onu da qeyd
edir ki, məhkəməyə şikayət verilməsi üçün müddətlərin axımının müvafiq məhkəməyə
müraciətin edilməsi ilə dayanması qaydası da istisna edilmir. Belə bir tənzimetmənin
də qanunverici orqan tərəfindən müəyyən edilməsi fiziki və hüquqi şəxslərin məhkəmə
müdafiəsi hüququnun real təmin edilməsi baxımından məqbul hesab oluna bilər.
İş materiallarından görünür ki, ərizəçinin kassasiya
şikayətini geri qaytaran apellyasiya instansiyası məhkəməsi və sonuncunun
bununla bağlı qərardadını qüvvədə saxlayan Ali Məhkəmənin Kommersiya
Kollegiyası Mülki Prosessual Məcəllənin 407.3-cü maddəsinə istinadən kassasiya
şikayətini vəkil tərəfindən imzalanmaması və həmin Məcəllənin “Kassasiya
şikayətinin forması” adlı 3 saylı Əlavəsinə uyğun forma və məzmunda tərtib
edilməməsi səbəbindən geri qaytarmışlar.
Ərizəçi qanunvericiliyin tələbinə uyğun olaraq
kassasiya şikayətində olan nöqsanları aradan qaldıraraq yenidən ümumi qaydada
kassasiya şikayəti vermədən, Konstitusiya Məhkəməsinə şikayət ünvanlayaraq Ali
Məhkəmənin Kommersiya Kollegiyasının mübahisələndirilən qərarı ilə Konstitusiya
ilə təminat verilən məhkəməyə müraciət hüququnun pozulduğunu iddia etmişdir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd edir ki, “Azəri-K”
Şirkəti Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Kommersiya
Kollegiyasının 3 oktyabr 2022-ci il tarixli qərardadında göstərilmiş nöqsanları
aradan qaldırmaqla, habelə kassasiya şikayətinin verilmə müddətinin ötürülməsi
halında bu müddətin bərpası barədə müvafiq ərizə əlavə olunmaqla yenidən
kassasiya şikayəti ilə məhkəməyə müraciət etməkdə haqlıdır.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hazırkı iş
üzrə məhkəmələrin diqqətini ona cəlb etməyi vacib bilir ki, prosessual
qaydalara riayət edilməsi məsələsinə formal yanaşılmamalı və bu Qərarda ifadə
edilmiş hüquqi mövqelər nəzərə alınmaqla “Azəri-K” Şirkətinin kassasiya şikayətinə
yenidən baxılması məsələsi nəzərdən keçirilməlidir.
Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətinin hüquqi
əsasları Konstitusiya və “Konstitusiya
Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu (bundan sonra –
“Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Qanun) ilə müəyyən edilmişdir.
Konstitusiyanın 130-cu maddəsinin V hissəsinə əsasən,
hər kəs onun hüquq və azadlıqlarını pozan qanunvericilik və icra hakimiyyəti
orqanlarının normativ aktlarından, bələdiyyə və məhkəmə aktlarından qanunla
müəyyən edilmiş qaydada bu maddənin III hissəsinin 1-7-ci bəndlərində
göstərilən məsələlərin Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən həll edilməsi üçün
Konstitusiya Məhkəməsinə pozulmuş insan hüquq və azadlıqlarının bərpa edilməsi
məqsədi ilə şikayət verə bilər.
Əsas Qanunda təsbit edilmiş bu məsələlərlə əlaqədar
konstitusiya nəzarətinin həyata keçirilməsinin müəyyən xüsusiyyətləri vardır.
Belə ki, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Qanunun
34.2 və 34.3-cü maddələrinə görə, Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin III hissəsinin 4-cü bəndində
nəzərdə tutulmuş məsələyə dair şikayətə Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən
baxılmasına barəsində şikayət edilən Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına uyğun
olmayan normativ hüquqi akta əsaslandığı hallarda yol verilir. Bu qanunun
34.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hallarda Ali Məhkəmə tərəfindən baxılmış
işin faktiki hallarının yoxlanılmasına yol verilmir.
Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu hazırkı iş üzrə xüsusi konstitusiya
icraatının gedişində ərizəçinin şikayətini və ona əlavə edilmiş
sənədləri ətraflı təhlil edərək belə qənaətə gəlir ki, mübahisələndirilən
məhkəmə aktında “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Qanunun 34.2-ci maddəsi ilə
nəzərdə tutulmuş kassasiya instansiyası məhkəməsinin qərarının Konstitusiyaya
və ya qanunlara, habelə onların konstitusiya hüquqi mənasına uyğun olmayan
normativ hüquqi akta əsaslanma halı mövcud deyildir.
Göstərilənlərə əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
aşağıdakı nəticələrə gəlir:
- Mülki Prosessual Məcəllənin 408.5-ci maddəsində
şikayət
verən şəxsin kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan nöqsanları aradan qaldıraraq yenidən müraciət edə bilməsi üçün müvafiq
müddətin müəyyən olunmaması Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsinin tələblərinə
cavab verməyən, şəxslərin hüquq və azadlıqlarını və məhkəmə əlçatanlığını məhdudlaşdıran
hal kimi qiymətləndirilməlidir.
Bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks
olunan hüquqi mövqelər nəzərə alınmaqla, şəxsin kassasiya şikayətinin
qaytarılması barədə qərardadda göstərilən nöqsanları aradan qaldırdıqdan sonra
yenidən kassasiya şikayəti ilə müraciət edə biləcəyi müddətin müəyyən edilməsinə
dair Mülki Prosessual Məcəlləyə müvafiq dəyişikliklərin həyata keçirilməsi Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə olunmalıdır;
- Konstitusiyanın
60-cı maddəsinin I hissəsinə və bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks
olunan hüquqi mövqelərə əsasən, məsələ qanunvericilik qaydasında həll
edilənədək şəxsin kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan nöqsanları
aradan qaldıraraq yenidən məhkəməyə müraciət edə biləcəyi ağlabatan müddət
hakim tərəfindən müəyyən edilməlidir;
- Ali Məhkəmənin Kommersiya Kollegiyasının 22
noyabr 2022-ci il tarixli qərarında Konstitusiyaya və ya
qanunlara uyğun olmayan normativ hüquqi akta əsaslanma halı aşkar olunmadığına
görə həmin qərar
Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsinə uyğun hesab edilməlidir.
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V və IX hissələrini,
“Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 34, 52, 60,
62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu
QƏRARA ALDI:
1.
Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin
408.5-ci maddəsində şikayət verən şəxsin kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb
olan nöqsanları aradan qaldıraraq yenidən
müraciət edə bilməsi üçün müvafiq müddətin müəyyən olunmaması Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsinin I hissəsinin tələblərinə cavab
verməyən, şəxslərin hüquq və azadlıqlarını və məhkəmə əlçatanlığını məhdudlaşdıran
hal kimi qiymətləndirilməlidir.
Bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks
olunan hüquqi mövqelər nəzərə alınmaqla, şəxsin kassasiya şikayətinin
qaytarılması barədə qərardadda göstərilən nöqsanları aradan qaldırdıqdan sonra
yenidən kassasiya şikayəti ilə müraciət edə biləcəyi müddətin müəyyən edilməsinə
dair Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsinə müvafiq dəyişikliklərin
həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə olunsun.
2.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasinın 60-cı
maddəsinin I hissəsinə və bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks
olunan hüquqi mövqelərə əsasən, məsələ qanunvericilik qaydasında həll
edilənədək şəxsin kassasiya şikayətinin qaytarılmasına səbəb olan nöqsanları
aradan qaldıraraq yenidən məhkəməyə müraciət edə biləcəyi ağlabatan müddət
hakim tərəfindən müəyyən edilməlidir.
3.
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
Kommersiya Kollegiyasının 22 noyabr 2022-ci il tarixli qərarında Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına uyğun olmayan
normativ hüquqi akta əsaslanma halı aşkar olunmadığına görə həmin qərar Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsinin I hissəsinə uyğun hesab edilsin.
Ərizəçi “Azəri-K” Şirkətinə izah edilsin ki,
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Kommersiya Kollegiyasının 3 oktyabr 2022-ci il
tarixli qərardadında göstərilmiş nöqsanları aradan qaldırmaqla, habelə
kassasiya şikayətinin verilmə müddətinin ötürülməsi halında bu müddətin bərpası
barədə müvafiq ərizə əlavə olunmaqla yenidən kassasiya şikayəti ilə məhkəməyə
müraciət etməkdə haqlıdır.
4.
Qərar dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir.
5.
Qərar Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət qəzetlərində
və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc
edilsin, habelə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəsmi
internet saytında yerləşdirilsin.
6.
Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən
ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.
Sədr Fərhad Abdullayev