AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun
Q Ə R A R I
Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 197.1.3-cü maddəsinin həmin
Məcəllənin 3.11, 13.2.17 və 114.2-ci maddələri ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair
26 iyul 2023-cü il Bakı şəhəri
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Humay Əfəndiyeva, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev (məruzəçi-hakim), Rafael Qvaladze, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və 33-cü maddələrinə və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39-cu maddəsinə müvafiq olaraq, xüsusi konstitusiya icraatının yazılı prosedur qaydasında keçirilən məhkəmə iclasında Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti əsasında Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 197.1.3-cü maddəsinin həmin Məcəllənin 3.11, 13.2.17 və 114.2-ci maddələri ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair konstitusiya işinə baxdı.
İş üzrə hakim C.Qaracayevin məruzəsini, maraqlı subyektlər Bakı Apellyasiya Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının mülahizələrini, Azərbaycan Respublikası Vəkillər Kollegiyasının, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının, Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının, “AccessBank” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin mütəxəssis mülahizələrini, ekspert Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin Mülki proses və kommersiya hüququ kafedrasının dosenti, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru A.Mirzəyevanın rəyini və iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
Bakı Apellyasiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin (bundan sonra – Vergi Məcəlləsi) 197.1.3-cü maddəsinin həmin Məcəllənin 3.11, 13.2.17 və 114.2-ci maddələri ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsini xahiş etmişdir.
Müraciətdə qeyd olunur ki, “AccessBank” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti (bundan sonra – “AccessBank” QSC) Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin Milli Gəlirlər Baş İdarəsinə qarşı məhkəməyə müraciət edərək, sonuncunun 27 sentyabr 2021-ci il və 11 oktyabr 2021-ci il tarixli “Vergilərin, sosial sığorta və işsizlik sığortası haqlarının hesablanması barədə” qərarlarının ləğv olunmasını xahiş etmişdir.
İddiaçının mövqeyi ondan ibarət olmuşdur ki, bank kreditlərinin təminatı olan və hərracların baş tutmaması səbəbindən məcburi mülkiyyətinə keçirmiş olduğu əmlaklara münasibətdə tətbiq olunmuş əmlak vergisinin tutulmasına dair cavabdehin qərarları əsassızdır.
İddiaçı tələbini onunla əsaslandırmışdır ki, baş tutmayan hərracdan sonra məcburən əldə etdikləri əmlakın onların mülkiyyətinə keçməsinə və bankın balansında əks olunmasına baxmayaraq, həmin əmlaklar Vergi Məcəlləsinin 13.2.17-ci maddəsində verilmiş anlayış baxımından əsas vəsait hesab oluna bilməz. Bankın məcburən əldə etdiyi və özgəninkiləşdirilməli olduğu həmin əmlaklara köhnəlmə əmsalı tətbiq olunmur, həmin əmlaklar amortizasiya olunmur, eyni zamanda bank həmin əmlaklardan istifadə etmir.
Bakı İnzibati Məhkəməsinin 2 iyun 2022-ci il tarixli qərarı ilə iddia tələbi təmin edilməmişdir.
İddiaçı tərəfindən həmin qərardan apellyasiya şikayəti verilmişdir.
Müraciətedənin qənaətinə əsasən bank tərəfindən verilmiş kreditin təminatı kimi çıxış edən ipoteka predmeti olan əmlaklara məcburi tutmanın yönəldilməsi zamanı hərracın baş tutmaması halında, borclu tərəfindən ödənilməmiş kredit öhdəliyinin əvəzi olaraq bankın məcburən əldə etdiyi həmin əmlakların vergi qanunvericiliyinə əsasən əmlak vergisinə cəlb edilməli olan əsas vəsait hesab olunub-olunmaması ilə bağlı məsələdə hüquqtətbiqetmə təcrübəsində müxtəlif mövqelərin və yanaşmaların mövcudluğu oxşar məsələlər üzrə fərqli qərarların qəbul edilməsinə səbəb olur ki, bu da hüquqi müəyyənlik prinsipinin pozulması ilə nəticələnir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətlə bağlı aşağıdakıların qeyd edilməsini zəruri hesab edir.
Konstitusiyanın 73-cü maddəsinə əsasən, qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər bir kəsin borcudur. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergilər və başqa dövlət ödənişləri ödəməyə məcbur edilə bilməz.
Vergiləri qanunvericiliklə müəyyən edilmiş müvafiq vaxtda və miqdarda ödəmək hər bir şəxsin konstitusiya vəzifələrindən biri olmaqla, dövlətin şərtsiz tələbi kimi bütün vergi ödəyicilərinə şamil olunur. Vergi ödəyicisinin bu vəzifəsində cəmiyyətin bütün üzvlərinin ictimai maraqları öz əksini tapmışdır. Buna görə dövlət yalnız vergi ödəyicilərinin deyil, həmçinin cəmiyyətin digər üzvlərinin də hüquq və qanuni mənafelərinin qorunması məqsədilə vergi hüquq münasibətlərini tənzimləmək sahəsində qanuni tədbirlər görmək hüququna və vəzifəsinə malikdir (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 78.3, 85.4, 90.3 və 93.1.1-ci maddələrinin şərh edilməsinə dair” 2011-ci il 12 yanvar tarixli Qərarı).
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun formalaşdırdığı mövqeyə əsasən, vergi münasibətlərini tənzimləmək yolu ilə dövlət özünün və bələdiyyələrin məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsini təmin edir. Büdcə sistemi ilə vergilər arasındakı mövcud əlaqələrin həcmi və möhkəmliyi dövlət və cəmiyyətdəki iqtisadi və sosial proseslərin inkişafına göstərdiyi təsirlə sıx bağlıdır. Dövlət məhz maliyyə resursları (o cümlədən vergi yığımları) hesabına iqtisadi, sosial, ekoloji və s. sahələrdəki funksiyalarının maliyyələşdirilməsi imkanına malik olur (“Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 140.6-cı maddəsinin həmin Məcəllənin 13.2.14.1, 140.2, 164.1.2-ci maddələri və Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 747-1 və 747-5-ci maddələri ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair” 2017-ci il 12 yanvar tarixli Qərar).
Vergi Məcəlləsinin 1.1-ci maddəsinə müvafiq olaraq, bu Məcəllə Azərbaycan Respublikasında vergi sistemini, vergitutmanın ümumi əsaslarını, vergilərin müəyyən edilməsi, ödənilməsi və yığılması qaydalarını, vergi ödəyicilərinin və dövlət vergi orqanlarının, habelə vergi münasibətlərinin digər iştirakçılarının vergitutma məsələləri ilə bağlı hüquq və vəzifələrini, vergi nəzarətinin forma və metodlarını, vergi qanunvericiliyinin pozulmasına görə məsuliyyəti, dövlət vergi orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) şikayət edilməsi qaydalarını müəyyən edir.
Vergi Məcəlləsində təsbit olunmuş və hüquqi şəxslərin ödəməli olduğu dövlət vergilərindən biri də əmlak vergisidir (Vergi Məcəlləsinin 6.1.5-ci maddəsi).
Əmlak vergisinin ödəyiciləri, vergitutma obyektləri, vergi dərəcələri, vergi güzəştləri və azadolmalar, verginin hesablanması və ödənilməsi qaydası və digər məsələlər Vergi Məcəlləsinin XII fəsli ilə tənzimlənmişdir.
Həmin Məcəllənin 197.1.3-cü maddəsinə əsasən, müəssisələrin, habelə fərdi sahibkarların balansında olan əsas vəsaitlər (bu Məcəllənin 197.1.1-ci maddəsində göstərilən aktivlər istisna olmaqla) əmlak vergisinin vergitutma obyekti sayılır.
Maddənin məzmunundan aydın olduğu kimi müəssisələrin əmlak vergisinin vergitutma obyekti onların balansında olan əsas vəsaitlərdən təşkil olunur.
Qeyd olunmalıdır ki, Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən olunan anlayışlar və qaydalar vergitutma məqsədi ilə müəyyən edilir və müstəsna olaraq Vergi Məcəlləsi və onun əsasında qəbul edilmiş digər normativ hüquqi aktlar ilə tənzimlənən vergitutma və vergi nəzarəti ilə bağlı münasibətlər hüdudlarında tətbiq olunur (Vergi Məcəlləsinin 1.3-cü maddəsi). Vergi Məcəlləsinin 13-cü maddəsində bu Məcəllədə istifadə edilən əsas anlayışların izahı verilmişdir. Məcəllənin 13.2.17-ci maddəsinə müvafiq olaraq, əsas vəsaitlər dedikdə istifadə müddəti bir ildən çox olan və dəyəri 500 manatdan çox olan, bu Məcəllənin 114-cü maddəsinə uyğun olaraq amortizasiya edilməli olan maddi aktivlər başa düşülür.
Həmin anlayışa əsasən, qanunverici maddi aktivlərin əsas vəsait hesab edilməsi üçün aşağıdakı şərtlərin hər birinin mövcud olmasını tələb kimi müəyyənləşdirmişdir:
· istifadə müddətinin bir ildən çox olması;
· dəyərinin 500 manatdan çox olması;
· Vergi Məcəlləsinin 114-cü maddəsinə uyğun olaraq amortizasiya edilməli olan maddi aktiv olması.
Vergi Məcəlləsinin 114-cü maddəsi amortizasiya ayırmaları və gəlirdən amortizasiya olunan aktivlər üzrə çıxılan məbləğləri tənzimləyir. Məcəllənin 114.1-ci maddəsinə görə, bu Məcəllənin 99-cu maddəsində müəyyən edilmiş sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edilən əsas vəsaitlər üzrə amortizasiya ayırmaları bu maddənin müddəalarına uyğun olaraq gəlirdən çıxılır.
Göründüyü kimi, maddi aktivin əsas vəsaitə aid edilə bilməsi üçün o, amortizasiya edilə bilən, yəni, sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edilməsi mümkün olan və nəticədə köhnəlməyə məruz qala bilən aktiv olmalıdır.
Vergitutma məqsədləri üçün amortizasiya olunması nəzərdə tutulmayan maddi aktivlərin siyahısı isə Vergi Məcəlləsinin 114.2-ci maddəsi ilə müəyyən olunmuşdur. Həmin maddəyə əsasən torpaq, incəsənət əsərləri, nadir tarixi və memarlıq abidələri olan binalar, qurğular (tikililər) və bu maddə ilə müəyyən edilən köhnəlməyə məruz qalmayan digər aktivlər amortizasiya olunmur.
Vergi qanunvericiliyinə görə, amortizasiya olunması nəzərdə tutulmayan aktivlərin ümumi cəhəti onların köhnəlməyə məruz qalmayan aktivləri təşkil etməsidir.
Amortizasiyaya Vergi Məcəlləsində və digər normativ-hüquqi aktlarda anlayış verilməsə də, maliyyə hüququnda ümumqəbulolunmuş yanaşmaya görə amortizasiya dedikdə, aktivin faydalı xidmət müddəti ərzində dəyərinin müntəzəm sürətdə azalması, iqtisadi, texniki, fiziki və digər keyfiyyətlərini itirməklə, istifadə olunması nəticəsində köhnəlməsi başa düşülür.
Beləliklə, əgər, aktiv amortizasiya oluna bilməyən – yəni, köhnəlməyə məruz qalmayan maddi aktivdirsə, o, vergitutma məqsədləri üçün əsas vəsait hesab olunmur. Lakin vergi ödəyicisi Vergi Məcəlləsi ilə müəyyənləşdirilmiş və yuxarıda qeyd olunan siyahıda göstərilməyən istənilən aktivi amortizasiya ayırmalarına məruz qoya biləcəyindən, yəni həmin aktivlər xarakterinə görə amortizasiya edilməsi mümkün olan aktivlər olduğundan əsas vəsait hesab edilirlər.
Nəzərə alınmalıdır ki, əmlak vergisi büdcənin gəlirlə təmin edilməsinə münasibətdə fiskal funksiya daşımaqla yanaşı, eyni zamanda müəssisələri istifadə olunmayan əmlakın satışına maraq yaratmaq, onların balansında olan əmlakdan səmərəli istifadə etməkdə stimullaşdırmaq məqsədilə tətbiq olunaraq, stimullaşdırıcı və nəzarət funksiyasını da yerinə yetirir.
Əgər müəssisə vergi qanunvericiliyinə əsasən amortizasiya olunmayan aktivlərə aid edilməmiş əmlaka malik olmasına baxmayaraq həmin vəsaitlərdən sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində özündən asılı səbəblərə görə istifadə etmirsə və ya etmək niyyətində deyilsə, bu, həmin müəssisənin əmlak vergisindən yayınması ilə nəticələnməməlidir.
Müraciətdə göstərilən və hərracın baş tutmaması səbəbindən ipoteka saxlayan (bank) tərəfindən əldə edilmiş əmlakın əmlak vergisinə cəlb edilməsi məsələsi ilə bağlı qeyd edilməlidir ki, “İpoteka haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun (bundan sonra – “İpoteka haqqında” Qanun) 43.7-1-ci maddəsinə əsasən, təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdə, ipoteka predmetinin ipoteka saxlayan tərəfindən əldə olunması barədə ipoteka saxlayan və hərracın təşkilatçısı 30 təqvim günü ərzində protokol imzalayırlar və bu protokol müqavilə qüvvəsinə malikdir.
Həmin Qanunun 43.8-ci maddəsinə müvafiq olaraq, ipoteka saxlayan təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdən sonra 30 təqvim günü ərzində ipoteka predmetini əldə etməzsə, ipotekaya xitam verilir.
Eyni zamanda “İpoteka haqqında” Qanunun 43.9-cu maddəsinin tələblərinə əsasən, ipoteka saxlayan xarakterinə və təyinatına görə ona məxsus ola bilməyən ipoteka predmetini özündə saxlamışsa, o, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada bir il ərzində həmin əşyanı özgəninkiləşdirməlidir.
“Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 33.1-ci maddəsinə görə, həmin Qanunun 32-ci maddəsində icazə verilmiş fəaliyyət növləri istisna olmaqla, heç bir bank topdansatış və ya pərakəndə ticarət, istehsal, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, yataqların işlənilməsi, tikinti və sığorta fəaliyyəti ilə məşğul ola və ya sığorta təşkilatları istisna olmaqla tərəfdaş, şərik və ya payçı kimi bunlarda iştirak edə bilməz.
Həmçinin Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının 22 iyul 2022-ci il tarixli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Aktivlərin təsnifləşdirilməsi və mümkün zərərlərin ödənilməsi üçün xüsusi ehtiyatların yaradılması” Qaydasının 9.2-ci maddəsinə əsasən, ödənilməmiş borclar müqabilində bankın balansına götürülmüş daşınmaz əmlak, habelə əvvəllər istifadə etdiyi əsas vəsaitlər istifadə olunmadığı andan 2 ildən artıq balansda saxlanıla bilməz. Müddət başa çatdıqdan sonra həmin daşınmaz əmlak balansdan silinir və balansdankənar hesabda uçota alınır.
Nəzərə alınmalıdır ki, ipoteka predmetinin banklar tərəfindən əldə edilməməsi öhdəliyin təminatının itirilməsi ilə nəticələnəcəyindən banklar bir qayda olaraq, hərracın baş tutmaması halında kredit müqaviləsi üzrə borclunun banka qaytarmalı olduğu pul vəsaitinin əvəzinə ipoteka predmeti olan əmlakı əldə edir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu “Azərbaycan Respublikası Mülki və Vergi Məcəllələrinin, “İpoteka haqqında” və “İcra haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunlarının bəzi müddəalarının əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair” 2020-ci il 23 iyul tarixli Qərarında da bildirmişdir ki, ipoteka saxlayanın, bir çox hallarda məcburiyyət qarşısında qalaraq ipoteka predmetini alması, “İpoteka haqqında” Qanunun 43.9-cu maddəsinə uyğun olaraq, xarakterinə və təyinatına görə ona məxsus ola bilməyən ipoteka predmetini qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada bir il ərzində özgəninkiləşdirməli olması kimi hallar diqqəti cəlb edir.
O da qeyd olunmalıdır ki, ipoteka saxlayan müəssisə tərəfindən əldə edilmiş ipoteka predmeti olan əmlakların istifadə edilə bildiyi hallar da mövcuddur. Müəssisə həmin əmlakı xidmət sahəsi, ofis binası kimi və qanunvericiliklə məhdudiyyət qoyulmayan digər formalarda istifadə edə bilər.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, mövcud qanunvericiliyə görə ipoteka saxlayanın məhkəmə qaydasında təmin olunmuş tələbi əsasında keçirilmiş təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdə, ipoteka saxlayan tərəfindən əldə edilmiş və Vergi Məcəlləsinin 114.2-ci maddəsində göstərilən amortizasiya olunmayan maddi aktivlərə daxil edilməyən əmlaklar həmin Məcəllənin 13.2.17-ci maddəsi ilə müəyyən edilən əsas vəsait anlayışının təsir dairəsinə aiddir. Bu səbəbdən həmin əmlaklar Vergi Məcəlləsinin 197.1.3-cü maddəsi ilə müəyyən edilən əmlak vergisinin vergitutma obyekti hesab olunurlar.
Göstərilənlərlə yanaşı Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu onu da vurğulamağı vacib hesab edir ki, Vergi Məcəlləsinin 114.2-ci maddəsində göstərilən və amortizasiya olunmayan aktivlər sırasında “konservasiya edilmiş əsas vəsaitlər”, “istismara verilməmiş anbarda olan əsas vəsaitlər” kimi anlayışlara diqqət edilməlidir.
Qanunverici müəyyən səbəblərə görə məsələn, sahibkarlıq fəaliyyətinin və ya digər vergi tutulan əməliyyatların müvəqqəti dayandırılması ilə bağlı olaraq müəssisənin maddi aktivləri istifadə edə bilmədiyini (konservasiya edildiyini) nəzərə alaraq, göstərilənləri amortizasiya olunmayan aktivlərə aid etmişdir. Bu kimi hallarda vergi ödəyicisi əmlakdan faktiki istifadə edə bilmədiyindən əmlaka amortizasiya ayırmaları hesablanmır, yəni amortizasiya olunmur və nəticədə həmin əmlak əsas vəsait anlayışı xaricində qalaraq əmlak sahibini vergi ödəmək öhdəliyindən azad edir.
Müvafiq qanunvericilik normalarına nəzər yetirildikdə müəyyən olunur ki, təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdən sonra ipoteka saxlayan tərəfindən əldə edilmiş, lakin sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edilə bilinməyən əmlaklara münasibətdə əmlak vergisinin tətbiqi şərtləri və qaydaları tənzimlənməmişdir.
Qeyd olunmalıdır ki, vergitutma elementlərinin müəyyən edilməsi zamanı qanunverici kifayət qədər geniş mülahizə sərbəstliyinə malikdir. Bununla bağlı İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin (bundan sonra – Avropa Məhkəməsi) Qərarlarında formalaşmış hüquqi mövqelərə də rast gəlmək mümkündür. Avropa Məhkəməsi dəfələrlə bildirmişdir ki, tutulacaq verginin növü və məbləği ilə bağlı, nəyin vergi tutulan gəlir kimi təsnif edilə biləcəyini qiymətləndirmək və müəyyən etməkdə daxili qanunverici orqanlar Konvensiya orqanlarından daha yaxşı mövqedədirlər (Guıso and Consıglıo İtaliyaya qarşı iş üzrə §44 və Cacciato İtaliyaya qarşı iş üzrə §25, 2018-ci il 8 fevral tarixli Qərarlar).
Avropa Məhkəməsi öz qərarlarında qeyd etmişdir ki, müdaxilə halları, o cümlədən vergilərin ödənilməsini təmin edən tədbir nəticəsində yaranan müdaxilə halları cəmiyyətin ümumi maraqları ilə fərdin fundamental hüquqlarının müdafiəsi tələbləri arasında “ədalətli tarazlıq” yaratmalıdır (“BULVES” AD Boqarıstana qarşı iş üzrə 2009-cu il 22 yanvar tarixli Qərar §62).
Qanunvericiliyin tələbi ondan ibarətdir ki, vergi sistemi sahibkarlıq və investisiya fəaliyyətini təşviq etməlidir (Vergi Məcəlləsinin 3.10-cu maddəsi). Vergilərin müəyyən edilməsi zamanı rəhbər tutulmalı olan tarazlıq prinsipi dövlətin və vergi ödəyicisinin maraqlarını bərabərləşdirməyə xidmət edir. Müəyyən edilmiş vergi sistemi vasitəsi ilə büdcə gəlirlərinin təmin olunmasıyla yanaşı, vergi ödəyicilərinin iqtisadi vəziyyətinin ağırlaşmasına yol verməməlidir.
Qeyd olunanlara əsasən Konstitusiya Məhkəməsi Plenumu hesab edir ki, vergi ödəyiciləri arasında bərabərlik və ədalətlilik prinsiplərinin təmin edilməsi məqsədilə qanunverici orqan tərəfindən ipoteka saxlayan müəssisənin məhkəmə qaydasında təmin olunmuş tələbi əsasında keçirilmiş təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdə ipoteka saxlayan tərəfindən əldə edilmiş, lakin sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edə bilmədiyi, qanunvericiliklə özgəninkiləşdirilməli olan əmlaklara münasibətdə əmlak vergisinin tətbiqi şərtləri və qaydalarının Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin II hissəsində əks olunmuş mütənasiblik prinsipi əsasında tənzimlənməsi məqsədəmüvafiq olardı.
Qanunverici müvafiq hüquqi tənzimləməni həyata keçirərkən, Konstitusiyanın 13 və 29-cu maddələrinin, habelə 71-ci maddəsinin II hissəsinin mənasına görə, təkcə dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi ilə bağlı olan publik maraqlarından deyil, mülki hüquq münasibətlərinin iştirakçısı olan fiziki və hüquqi şəxslərin maraqlarından da çıxış etməlidir. Nəticədə cəmiyyətin maraqlarının qorunması ilə şəxsiyyətin əsas hüquqları arasındakı nisbətin qorunması və Konstitusiyanın müdafiə etdiyi dəyərlər arasında ədalətli tarazlığın yaradılması mümkün olar (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Mülki və Vergi Məcəllələrinin, “İpoteka haqqında” və “İcra haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunlarının bəzi müddəalarının əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair” 2020-ci il 23 iyul tarixli Qərarı).
Göstərilənlərə əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu aşağıdakı nəticələrə gəlir:
- Vergi Məcəlləsinin 13.2.17 və 114.2-ci maddələrinin mənasına görə, ipoteka saxlayanın məhkəmə qaydasında təmin olunmuş tələbi əsasında keçirilmiş təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdə, ipoteka saxlayan tərəfindən əldə edilmiş və həmin Məcəllənin 114.2-ci maddəsində göstərilən amortizasiya olunmayan maddi aktivlərə daxil edilməyən ipoteka predmeti olan əmlak bu Məcəllənin 197.1.3-cü maddəsi ilə müəyyən edilən əmlak vergisinin vergitutma obyektinə aiddir.
- Bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks olunan hüquqi mövqelər nəzərə alınmaqla ipoteka saxlayan müəssisənin məhkəmə qaydasında təmin olunmuş tələbi əsasında keçirilmiş təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdə, ipoteka saxlayan tərəfindən əldə edilmiş, lakin sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edə bilmədiyi, qanunvericiliklə özgəninkiləşdirilməli olan əmlaklara münasibətdə əmlak vergisinin tətbiqi şərtləri və qaydalarının tənzimlənməsi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə olunsun.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 60, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA ALDI:
2. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun bu Qərarının təsviri-əsaslandırıcı hissəsində əks olunan hüquqi mövqeləri nəzərə alınmaqla ipoteka saxlayan müəssisənin məhkəmə qaydasında təmin olunmuş tələbi əsasında keçirilmiş təkrar hərrac baş tutmamış elan edildikdə, ipoteka saxlayan tərəfindən əldə edilmiş, lakin sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edə bilmədiyi, qanunvericiliklə özgəninkiləşdirilməli olan əmlaklara münasibətdə əmlak vergisinin tətbiqi şərtləri və qaydalarının tənzimlənməsi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə olunsun.
3. Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
4. Qərar Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin, habelə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəsmi internet saytında yerləşdirilsin.
5. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.
Sədr Fərhad Abdullayev
