AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN 

Azərbaycan Respublikası

Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun

Q Ə R A R D A D I  

Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 4.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş “qanunla qorunan maraq'’ anlayışının şərh edilməsinə dair

23 may 2025-ci il                                                                                          Bakı  şəhəri

Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Humay Əfəndiyeva, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev, Fikrət Məmmədov (məruzəçi-hakim), İsa Nəcəfov, Kamran Şəfiyev və Xanlar Vəliyevdən ibarət tərkibdə,

məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və  33-cü maddələrinə və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39-cu maddəsinə müvafiq olaraq, xüsusi konstitusiya icraatının yazılı prosedur qaydasında keçirilən məhkəmə iclasında Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti əsasında Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 4.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş “qanunla qorunan maraq'’ anlayışının şərh edilməsinə dair konstitusiya işinə baxdı.

İş üzrə hakim F.Məmmədovun məruzəsini, maraqlı subyektlər Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciətini və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının mülahizəsini, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyası,  Hüquqi Ekspertiza və Qanunvericilik Təşəbbüsləri Mərkəzi tərəfindən təqdim edilmiş mütəxəssis mülahizələrini, ekspertlər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Hüquq kafedrasının dosenti, hüquq elmləri doktoru A.Qədirovun və həmin kafedranın müəllimi, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru S.Aslanovun rəylərini və iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu

MÜƏYYƏN  ETDİ:

Bakı Apellyasiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Prosessual Məcəllə) 4.1-ci maddəsində müəyyən edilmiş “qanunla qorunan maraq'’ anlayışının şərh edilməsini xahiş etmişdir.

Müraciətdə göstərilmişdir ki, Ş.Əsgərov sahibliyində olan özbaşına tikinti obyektindən (evdən) keçmiş arvadının istifadə hüququna xitam verilməsi və onun evdən çıxarılması barədə məhkəmədə iddia qaldırmış və iddianı belə əsaslandırmışdır ki, cavabdeh məhkəmə qətnaməsinə əsasən evə köçürülmüş, bundan sonra qarşılıqlı razılıq əsasında evdən çıxmaq üçün iddiaçıdan 5 000 manat kompensasiya alaraq 10 gün müddətində evi boşaldacağına dair vəd vermiş, lakin pul məbləğini aldıqdan sonra evdən çıxmaqdan imtina etmişdir.

Bakı şəhəri Sabunçu Rayon Məhkəməsinin qətnaməsi ilə iddia rədd olunmuşdur. Qətnamə onunla əsaslandırılmışdır ki, mülki mübahisənin qanuni həlli üçün işə baxan məhkəmə ilk növbədə iddia qaldırmış şəxsin müvafiq subyektiv hüquqa malik olub-olmamasını araşdırmalıdır. Mübahisə predmeti olan ev özbaşına tikili olduğuna görə iddiaçı hazırkı iddianı qaldırmaq üçün subyektiv hüquqa malik deyil.

Qətnamədən verilmiş apellyasiya şikayətində qeyd olunmuşdur ki,  iddianın rədd edilməsinin iddiaçının subyektiv hüququnun olmaması ilə əlaqələndirilməsi qanunsuz və əsassızdır. Cavabdeh məhkəmə qətnaməsinə əsasən evə köçürüldüyündən, iddiaçı da məhkəmə müdafiəsi hüququna malikdir.

Bakı Apellyasiya Məhkəməsi müraciətində qeyd etmişdir ki, Mülki Prosessual Məcəllənin 4.1-ci maddəsinə görə, hüquq və azadlıqlar ilə yanaşı, qanunla qorunan maraqlar da məhkəmə müdafiəsinin obyektidir. Lakin Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində “qanunla qorunan maraq” anlayışının mənasını izah edən definitiv norma olmadığından məhkəmələr belə maraqların məzmununu müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkir və bu hal həmin maraqların müdafiəsiz qalması ilə nəticələnə bilir. Odur ki, mövcud vəziyyət normativ hüquqi aktın məzmununda qeyri-müəyyənliyin olması kimi qiymətləndirilməlidir.

Göstərilənlərlə əlaqədar Bakı Apellyasiya Məhkəməsi “qanunla qorunan maraqlar”ın məhkəmə müdafiəsinin təminatı baxımından həmin anlayışın şərh olunması məqsədi ilə Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edilməsini zəruri hesab etmişdir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətlə bağlı aşağıdakıları qeyd edir.

“Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Qanununun 90-cı maddəsinin tələblərinə əsasən, normativ hüquqi aktların məzmununda qeyri-müəyyənliklərin və fərqlərin, habelə tətbiqi təcrübəsində ziddiyyətlərin aşkar edilməsi həmin aktların müvafiq normalarının rəsmi şərh edilməsi üçün əsas təşkil edir.

İlk növbədə qeyd olunmalıdır ki, qanunvericilik aktının bu və ya digər normasında istifadə edilən bəzi anlayışlara izahın verilməməsi özü-özlüyündə həmin normanın qeyri-müəyyən kimi qiymətləndirilməsinə əsas vermir.

Belə ki, normayaratma texnikası baxımından bir sıra anlayışların tərifinin müəyyən edilməməsi onların həddən artıq konkretləşdirilməsi nəticəsində tətbiq dairəsinin məhdudlaşdırılmasının qarşısının alınmasına yönəlmişdir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Klark Qordon Morrisin şikayəti üzrə 2017-ci il 26 may tarixli Qərarında da göstərmişdir ki, qanunun aydın və proqnozlaşdırıla bilən olması hüquqi dövlətin vacib təzahürlərindən biri olan qanunun ümumiliyini təmin etmək zərurəti ilə uzlaşmalıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, qanunun mətninin mütləq aydınlığı (qanunvericinin bütün mümkün ola biləcək həyati halları qanunda nəzərdə tutması) qeyri-realdır. Bu səbəbdən qanunda ümumi anlayışlardan istifadə edilməsi qaçılmazdır.

Göstərilənlərə əsasən Mülki Prosessual Məcəllənin 4.1-ci maddəsində qeyri-müəyyənliyin olmadığı, bununla belə həmin normanın tətbiqi ilə bağlı müəyyən fikir ayrılıqlarının mövcud olduğu nəzərə alınaraq aşağıdakılar qeyd edilməlidir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının (bundan sonra – Konstitusiya) 60-cı maddəsinin I hissəsinə əsasən, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının inzibati qaydada və məhkəmədə müdafiəsinə təminat verilir.

Məhkəmə müdafiəsi hüququ əsas insan hüquqları və azadlıqları sırasında olmaqla yanaşı, eyni zamanda bütün digər hüquq və azadlıqların təminatı kimi çıxış edir. Bu hüquq yalnız məhkəməyə müraciət etmək imkanını deyil, həmçinin pozulmuş hüquq və azadlıqların qanunvericilikdə müəyyən edilən hədlər çərçivəsində səmərəli müdafiəsini ehtiva edən ədalət mühakiməsini də nəzərdə tutur.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu əvvəlki Qərarlarında da qeyd etmişdir ki, həm milli, həm də beynəlxalq-hüquqi aktlarda hüquq və azadlıqları, eləcə də qanunla qorunan maraqları pozulmuş şəxslərin məhkəmə müdafiəsi hüququ hüquq və azadlıqların ən mühüm müdafiə vasitəsi kimi təsbit edilmişdir. Həmin hüquq yaranmış mübahisəyə məhkəmədə baxılması və həll olunması ilə realizə edilmiş olur. Bu baxımdan məhkəmələrin  birbaşa təyinatını da ədalət mühakiməsini həyata keçirməklə pozulmuş hüquq və azadlıqları bərpa etmək təşkil edir (“Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsi baxımından Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 1243-cü maddəsinin və Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 307.2.9-cu maddəsinin əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair” 2020-ci il 16 oktyabr tarixli Qərar).

Konstitusiya ilə təminat verilən məhkəmə müdafiəsi hüququnun həyata keçirilməsi prosedurunun tənzimləndiyi mülki prosessual qanunvericilikdə mülki işlər və kommersiya mübahisələri üzrə məhkəmə icraatının qaydası müəyyən edilmişdir.

Mülki Prosessual Məcəllənin 4.1-ci maddəsində göstərilmişdir ki, bütün fiziki və hüquqi şəxslər özlərinin qanunla qorunan hüquq və azadlıqlarını, eləcə də maraqlarını qorumaq və təmin etmək məqsədi ilə qanunla müəyyən edilmiş qaydada məhkəmə müdafiəsindən istifadə etmək hüququna malikdirlər.

Həmçinin həmin Məcəllənin 5.1 və 439.1-ci maddələrinə görə, hər hansı fiziki və yaxud hüquqi şəxs öz hüququnun və ya qanunla qorunan mənafeyinin müdafiəsi və yaxud təsdiqi üçün məhkəməyə müraciət etdiyi hallarda məhkəmədə iş başlanılır. Eynilə əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin və beynəlxalq təşkilatların pozulmuş və ya mübahisə edilən hüquqlarının və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiəsi üçün Azərbaycan Respublikasının məhkəmələrinə müraciət etmək hüququ vardır.

Mülki Prosessual Məcəllənin bir sıra digər maddələrində də (49.3, 49.4, 49.5, 50.5, 59.1 və s.) “hüquq, azadlıq və qanunla qorunan mənafe”lərin məhkəmədə müdafiəsi ilə bağlı müddəalar öz əksini tapmışdır.

Qeyd olunan normalardan belə nəticəyə gəlmək olar ki qanunverici Mülki Prosessual Məcəllənin tənzimlədiyi münasibətlər baxımından “qanunla qorunan mənafə” və “qanunla qorunan maraq” anlayışları arasında fərq qoymamışdır.

Odur ki, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətdə qeyd olunan məsələyə aydınlıq gətirilməsi məqsədilə obyektiv və subyektiv hüquq, maraq və qanunla qorunan maraq (mənafe) anlayışlarının əlaqəli şəkildə təhlil edilməsini vacib hesab edir.

Hüquq elmində hüquq anlayışı obyektiv hüquq (və ya obyektiv mənada hüquq) və subyektiv hüquq (və ya subyektiv mənada hüquq) olmaqla iki mənada istifadə olunur.

Obyektiv mənada hüquq dedikdə, ictimai münasibətləri tənzimləyən, məcburi xarakter daşıyan qaydaların məcmusu başa düşülür. Obyektiv mənada hüquq tənzim edilən ictimai münasibətlərin xarakteri, tənzimləmə metodu kimi meyarlar baxımından mülki, cinayət, inzibati və s. hüquq sahələrinə bölünür.

Subyektiv hüquq isə şəxsin öz maraqlarını təmin edə bilməsi üçün ona verilmiş mümkün hüquqi davranış həddidir. Subyektiv hüquq fiziki və ya hüquqi şəxslərin obyektiv hüquq normasına əsaslanaraq öz davranış növünü və həddini seçmək, həmçinin başqalarından müəyyən hərəkətləri tələb etmək imkanını ifadə edir. Yəni subyektiv hüquq obyektiv hüquq vasitəsilə tanınan və qorunan şəxsi (subyektiv) mənafedir.

Qeyd edilən hüquq üç elementin məcmusu kimi qiymətləndirilə bilər:

·  öz iradəsinə uyğun hərəkət etmək;

·  digər şəxslərdən müəyyən davranışı tələb etmək;

·  hüquq pozuntusu halında müdafiə olunmaq.

Oxşar hüquqi mövqe Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun M.Bağırovun şikayəti üzrə 2008-ci il 30 iyun və İ.Şabanovanın şikayəti üzrə 2012-ci il 27 avqust tarixli Qərarlarında da ifadə olunmuşdur.

Qeyd olunmalıdır ki, subyektiv hüquq obyektiv hüquqa daxil olan konkret qanunvericilik normasına əsaslandığından, subyektiv hüququn sərhədləri, yəni mümkün davranışın çərçivəsi dəqiq şəkildə müəyyən olunur. Digər tərəfdən, hüquq və vəzifələrin qarşılıqlı olması prinsipindən irəli gələrək hər bir subyektiv hüquq müəyyən subyektiv vəzifə ilə, digər şəxs(lər)in müvafiq öhdəlikləri ilə təmin edilir.

Maraq anlayışı ilə bağlı qeyd edilməlidir ki, sosiologiya, psixologiya, iqtisadiyyat və digər sahələrin araşdırma predmeti olan, həmçinin bir sıra normativ hüquqi aktlarda öz əksini tapmış bu anlayış hüquq elmində geniş və dar mənalarda nəzərdən keçirilən hüquqi kateqoriyadır.

Nəzərə alınmalıdır ki, cəmiyyətdə nizam-intizamın, düzənin yaradılmasına, onun üzvlərinin müxtəlif maraqlarının təmin edilməsinə ictimai ehtiyac hüququn yaranma səbəbidir. Bu məqsədlə müəyyən davranış qaydaları dövlət tərəfindən məcburi hüquqi qüvvə verilməklə qanunvericilik aktlarına daxil edilir. Nəticədə hər bir subyektiv hüquq müəyyən bir marağın ödənilməsinə xidmət edir. Başqa sözlə, subyektiv hüquqlar da özündə qanuni maraqları əks etdirir.

Bu baxımdan “qanunla qorunan maraqlar” ifadəsi geniş mənada həm subyektiv hüquqla əhatə olunan, həm də əhatə olunmayan maraqları, dar mənada isə bilavasitə subyektiv hüquqlar vasitəsilə təminat altına alınmayan maraqları özündə ehtiva edir.

Mülki Prosessual Məcəllənin 4.1-ci maddəsində qanunla qorunan hüquq, azadlıq və maraq anlayışlarının hər biri məhkəmə müdafiəsi hüququnun ayrılıqda və müstəqil obyekti kimi müəyyən edildiyindən, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki,  həmin normanın məqsəd və təyinatı baxımından məhz dar mənada “qanunla qorunan maraq” anlayışına aydınlıq gətirilməlidir.

Qanunvericinin maraq anlayışı ilə faktiki olaraq eyni mənada istifadə etdiyi “mənafe” anlayışı “mənfəət, fayda”, “bir kəsin rifahını təşkil edən, onun xeyrinə olan, ehtiyac və tələblərinə xidmət edən” mənasını daşıyır.

Nəzərə alınmalıdır ki, subyektiv hüququn mövcudluğu müəyyən bir marağın təmin olunmasına xidmət etsə də, hər bir maraq subyektiv hüquqla qorunmur.

Belə ki, ictimai münasibətlər sosial, iqtisadi, texnoloji və digər sahələrdə baş verən inkişafa uyğun daim dəyişən xarakterə malik olmaqla hüquqdan daha dinamikdir. İctimai münasibətlər çoxşaxəli olduğundan bütün mümkün situasiyaları qanunvericilikdə əvvəlcədən nəzərdə tutmaq mümkün deyil. Yəni, hüquqi müdafiəni tələb edən maraqların dairəsi ictimai münasibətlərin tənzimlənməsinin hüquqi əsasını təşkil edən normalardan xeyli genişdir.

Qeyd edilən səbəblərdən həmişə müəyyən davranış qaydalarının (hüquq normalarının) sərhədlərindən kənarda qalan və subyektiv hüquq və vəzifələrdə ifadə olunmayan hallar mövcuddur. 

Digər tərəfdən isə bəzi qanunla qorunmalı maraqları konkretləşdirmək, yəni onları konkret çərçivə ilə məhdudlaşdırmaq həm hüququn həddən artıq normativləşməsinə səbəb ola, həm də həmin maraqların daima inkişaf edən və dəyişən ictimai münasibətlərə uyğunlaşmasına və onların müdafiəsinə mane ola bilər.

Beləliklə, hər bir qanuni marağın konkret subyektiv hüquqda ifadə olunması mümkün olmadığından müəyyən maraqlar dövlət orqanları, o cümlədən məhkəmələr tərəfindən birbaşa müdafiə ilə təmin edilir və məhkəmə müdafiəsinin obyektinə çevrilir.

Lakin nəzərə alınmalıdır ki, burada hüquqi müdafiə ictimai münasibətlərin subyektlərinin istənilən maraqlarına deyil, məhz qanuni, yəni qanunla qorunması əhəmiyyətli olan maraqlarına şamil olunur. Belə ki ictimai münasibətlərin iştirakçılarının çoxsaylı və müxtəlif maraqlarının bəziləri hüququn mahiyyətinə uyğun gəlmədiyindən onların həyata keçirilməsi mövcud qanunvericiliyə zidd ola bilər.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd etməyi zəruri hesab edir ki, maraqlar o halda qanuni müdafiəyə malik ola bilər ki, onlar Konstitusiya və qanunvericiliyə, dövlətin və cəmiyyətin mənafeyinə, ədalət, vicdanlılıq və hüququn digər ümumi prinsiplərinə zidd olmasın, başqa şəxslərin hüquq, azadlıq və qanunla qorunan maraqlarını pozmasın.

Göründüyü kimi qanunla qorunan maraqlar subyektiv hüquqlarla bilavasitə əlaqəlidir. Odur ki, normativ aktlarda hüquqi müdafiənin obyekti kimi  qanunla qorunan maraq (mənafe) və hüquq anlayışlarından bir qayda olaraq birlikdə istifadə olunur.

Oxşar hüquqi mövqeyi ifadə edən Latviya Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi də 30 dekabr 2020-ci il tarixli Qərarında göstərmişdir ki, şəxsin konstitusiya ilə müdafiəsi nəzərdə tutulan qanuni marağı yalnız onun subyektiv hüquqları ilə ayrılmaz şəkildə bağlı olan maraqlarını özündə ehtiva edir.

Qeyd olunmalıdır ki, belə maraqların qorunmasına dair müddəalar ya birbaşa obyektiv hüquq normalarında əks olunur, ya da obyektiv hüququn, yəni qanunvericilik aktlarının ümumi mənasından və ya hüququn prinsiplərindən irəli gəlir.

Mülki Prosessual Məcəllədə də hər bir fiziki və yaxud hüquqi şəxsin Konstitusiyadan, qanunlardan və digər normativ hüquqi aktlarından irəli gələn hüquq və mənafelərinin məhkəmədə təsdiq olunması mülki işlər və kommersiya mübahisələri üzrə məhkəmə icraatının vəzifəsi kimi müəyyən edilmişdir (Mülki Prosessual Məcəllənin 2.1-ci maddəsi).

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu həmin Məcəllənin 2.1 və 4.1-ci maddələrinin tələblərini nəzərə almaqla göstərmişdir ki, bu maddələrdə fiziki və hüquqi şəxslərin hər cür mənafe və maraqlarının müdafiəsindən deyil, qanunlardan və digər normativ-hüquqi aktlardan irəli gələn, başqa sözlə, qanunla qorunan mənafe və maraqlardan bəhs olunur (“Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 403.2-ci maddəsinin şərh edilməsinə dair” 2020-ci il 24 iyul tarixli Qərar).

Qanunla qorunan maraqları subyektiv hüquqlardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlər ondan ibarətdir ki, subyektiv hüquq obyektiv hüququn müvafiq normasına əsaslandığından konkret xarakter daşıyır, yəni davranışın ölçüsü, növü, subyektləri və s. məlumdur. Qanunla qorunan maraqlara münasibətdə isə icazə verilən davranış üçün dəqiq sərhədlər qanunvericiliklə müəyyən olunmadığından, belə maraqlara uyğun konkret vəzifələr də birbaşa obyektiv hüquq normalarında öz əksini tapmır.

Bununla yanaşı, qanunla qorunan maraqlar onların bilavasitə əlaqədə olduğu subyektiv hüquqlarla bir sıra ortaq xüsusiyyətlərə malikdir. Belə xüsusiyyətlərə aşağıdakılar aid edilə bilər:

·          hüquq münasibətləri subyektlərinin müəyyən ehtiyaclarının təmin edilməsinə xidmət edir;

·          hüquqazidd elementləri ehtiva etməsi istisna edilir;

·          dispozitiv xarakter daşıyır, yəni heç kəs hüququndan istifadəyə və ya qanuni marağını həyata keçirməyə məcbur edilmir;

·          hüquqi müdafiənin obyektidir.

Beləliklə, maraqların qanunla qorunması, həyata keçirilməsi mövcud qanunvericiliyə və digər şəxslərin hüquq, azadlıq və qanuni mənafelərinə zidd olmayan, obyektiv hüquq normalarının mahiyyətindən irəli gələn maraqların hüquqi müdafiə ilə təmin olunmasına imkan yaradır və belə maraqlar Konstitusiyanın 60-cı maddəsi ilə bəyan edilən məhkəmə müdafiəsi hüququnun obyektini təşkil edir.

Təsadüfi deyildir ki, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu A.Kərimov və qeyrilərinin şikayəti üzrə qəbul etdiyi 2020-ci il 13 may tarixli Qərarında da göstərmişdir ki, prosesdə iddianın predmeti dedikdə, iddiaçının barəsində qərar qəbul olunmasını xahiş etdiyi subyektiv hüquq başa düşülür. İddianın predmetinə qanunla qorunan maraqları, o cümlədən bütövlükdə hüquq münasibətlərini aid etmək olar.

Bu baxımdan qanunla qorunan maraq anlayışının qiymətləndirmə tələb edən kateqoriya olduğunu və belə maraqların konkret dairəsini əvvəlcədən müəyyənləşdirməyin mümkün olmadığını nəzərə alaraq Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd etməyi zəruri hesab edir ki, məhkəmələr şəxsin marağının nədə ifadə olunduğunu, bu marağın qanunla qorunub-qorunmadığını, belə marağın bu və ya digər subyektiv hüququn icrası vasitəsilə müdafiəsinin mümkünlüyünü hər bir işin hallarından asılı olaraq müəyyən etməlidir.

Həmçinin qanunla qorunan maraqların məhkəmə müdafiəsi hüququndan sui-istifadəyə yol verilməməli, real hüquqi əsaslar olmadan tələblərin irəli sürülməsi qanunsuz və əsassız üstünlüklərin əldə olunmasına gətirib çıxarmamalıdır.

O da qeyd edilməlidir ki, qanunla qorunan maraqlar sərhədsiz olmamaqla digərlərinin hüquq, azadlıq və qanuni mənafeləri ilə məhdudlaşır. Bu baxımdan maraqların özlüyündə qanunvericiliyə zidd olmaması həmin maraqların həyata keçirilməsində məhdudiyyətlərin tətbiqini istisna etmir.

Belə ki, hüquq münasibətləri subyektlərinin maraqları bir-biri ilə toqquşa bilər. Məsələn, birgə nikah dövründə əldə edilmiş ümumi əmlakın naturada bölünməsi ilə bağlı maraqların toqquşması, işçilərin bir çoxunun əmək məzuniyyətinin yay aylarında verilməsinə maraqlı olması və s.

Odur ki, hər bir mübahisəyə hüquqi qiymət verilərkən maraqların ziddiyyəti,  müvafiq hüquq münasibətlərinin iştirakçılarının maraqlarının ədalətli və ağlabatan tarazlaşdırılması vasitəsilə, qanunvericilik normaları və hüququn ümumi və sahəvi prinsipləri nəzərə alınmaqla məhkəmələr tərəfindən həll olunmalıdır.

Müraciətə səbəb olan mübahisəyə münasibətdə qeyd olunmalıdır ki, özbaşına tikili fiziki obyekt olaraq müəyyən maddi dəyərə malikdir və belə tikintini aparan şəxsin həmin maddi dəyərlə bağlı maraqları mövcuddur.

Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Plenumu da “Ər-arvadın ümumi əmlakının bölünməsi ilə bağlı mübahisələrdə qanunvericiliyin tətbiqi təcrübəsi haqqında” 2024-cü il 12 mart tarixli Qərarının 4.11-ci bəndində göstərmişdir ki, mübahisə olduğu halda, məhkəmə obyektiv səbəblərdən özbaşına tikintinin faydalı xassələrindən istifadə etmək imkanlarından məhrum olan ərin (arvadın) iddiası əsasında onların ümumi əmlakı hesabına inşa edilməsinə və ya faktiki əldə olunmasına sərf olunmuş ümumi vəsaitin əmlakdakı payına mütənasib olan hissəsini arvaddan (ərdən) tutmaqda haqlıdır.

Göstərilənlərə əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu belə nəticəyə gəlir ki,  Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciətində qaldırılan hüquqi məsələlərin həll edilməsinə dair Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun hüquqi mövqelərinin mövcud olması, eləcə də bu Qərardadla bəzi məsələlərə aydınlıq gətirilməsi nəzərə alınaraq, hazırkı vəziyyətdə müraciət üzrə Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun ayrıca Qərarının qəbul edilməsinə ehtiyac yoxdur.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 49, 60, 62, 68 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu 

QƏRARA  ALDI:

1.    Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun bu Qərardadında göstərilən hüquqi mövqelər nəzərə alınsın.

2.   Qanunla qorunan maraq anlayışının qiymətləndirmə tələb edən kateqoriya olduğu nəzərə alınaraq məhkəmələr tərəfindən şəxsin marağının nədə ifadə olunduğu, qanunla qorunub-qorunmadığı hər bir işin hallarından asılı olaraq müəyyən edilməlidir.

3.   Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun bu Qərardadının təsviri-əsaslandırıcı hissəsində göstərilən əsaslara görə, Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti üzrə ayrıca Qərar qəbul edilməsinə ehtiyac olmadığından konstitusiya işinin icraatına xitam verilsin.

4.    Qərardadın surəti 7 gün müddətində Bakı Apellyasiya Məhkəməsinə göndərilsin.

5.   Qərardad “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin, habelə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəsmi internet saytında yerləşdirilsin.

Sədr                                                                                          Fərhad Abdullayev