AZƏRBAYCAN
RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan
Respublikası
Konstitusiya
Məhkəməsi Plenumunun
Q Ə R A R
I
L.Ramazanovanın şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyasının 27 aprel 2021-ci il tarixli Qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına dair
1 iyun 2022-ci il Bakı
şəhəri
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Humay
Əfəndiyeva, Rövşən İsmayılov (məruzəçi-hakim), Ceyhun Qaracayev, Rafael
Qvaladze, Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi Fəraid
Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və 34-cü maddələrinə və
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39-cu
maddəsinə müvafiq olaraq, konstitusiya məhkəmə icraatının yazılı prosedur
qaydasında keçirilən məhkəmə iclasında L.Ramazanovanın şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyasının
27 aprel 2021-ci il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına dair konstitusiya
işinə baxdı.
İş üzrə hakim R.İsmayılovun
məruzəsini, ərizəçinin şikayətini, Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin
mülahizəsini, Azərbaycan Respublikası Vəkillər Kollegiyasının rəyini və iş
materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
L.Ramazanova Azərbaycan
Respublikası 3 saylı Bakı “ASAN xidmət” mərkəzində Azərbaycan Respublikası Ədliyyə
Nazirliyinin qeydiyyat şöbəsinə qarşı iddia ərizəsi Bakı İnzibati Məhkəməsinə müraciət edərək
doğulmuş uşağın “Muhammed” adı ilə dövlət qeydiyyatına alınması tələbinin təmin
edilməsinə dair qərar qəbul edilməsini xahiş etmişdir.
Bakı İnzibati Məhkəməsinin 2
oktyabr 2020-ci il tarixli qərarı ilə iddia təmin edilməmişdir.
Bakı Apellyasiya
Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyasının 26 yanvar 2021-ci il tarixli qərarı ilə apellyasiya şikayəti təmin
edilməmiş, birinci instansiya məhkəməsinin qərarı dəyişdirilmədən
saxlanılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Ali
Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyasının (bundan sonra – Ali Məhkəmənin İnzibati
Kollegiyası) 27 aprel 2021-ci il tarixli qərarı ilə iddiaçının kassasiya
şikayəti təmin olunmamış, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qərarı dəyişdirilmədən
saxlanılmışdır.
L.Ramazanova Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi)
şikayətlə müraciət edərək Ali Məhkəmənin İnzibati Kollegiyasının 27 aprel 2021-ci
il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına (bundan sonra
– Konstitusiya) və qanunlarına uyğun olmadığı üçün qüvvədən düşmüş hesab
edilməsini xahiş etmişdir.
Şikayətdə qeyd olunmuşdur
ki, L.Ramazanova yeni doğulmuş oğlunun doğumunun dövlət qeydiyyatına alınması
ilə əlaqədar qeydiyyat şöbəsinə müraciət etmişdir. Lakin həmin qeydiyyat
şöbəsində uşağın doğumunun qeydiyyata alınmasından 21 fevral 2020-ci il tarixli
məktubla imtina edilmişdir. İmtinanın əsası kimi uşaq üçün seçilən “Muhammed”
adının yazılış qaydası olmuşdur. Belə ki, qeydiyyat şöbəsi “Muhammed” adının
yazılış qaydasına aydınlıq gətirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının
Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyası ilə əlaqə saxlamış və
adıçəkilən qurumdan verilən məlumatda həmin adın onomastik adlar sistemində iki
formasının “Məhəmməd” və “Məmməd” adlarının ənənəvi fonetik prinsipə uyğun
olaraq düzgün yazılış forması olduğu, “Moxammed”, “Muhəmməd”, “Mohammad”,
“Muhammed”, “Muhammad” formalarının isə Azərbaycan dilinin ədəbi dil
normalarına uyğun olmadığına görə düzgün yazılış forması kimi qəbul edilmədiyi
bildirilmişdir. Bununla da övladının doğumunun “Muhammed” adı ilə qeydə
alınmasından imtina edilmişdir.
Şikayət onunla
əsaslandırılmışdır ki, məhkəmə qərarlarında iddiaçının şikayətini
əsaslandırdığı sübutlara qiymət verilməyərək iddiası rədd edilməklə, onun
ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ
pozulmuşdur.
Belə ki, iddiaçının övladına seçdiyi “Muhammed” adı 2015-ci ildə
26, 2016-cı ildə 15, 2017-ci ildə 2, 2018-ci ildə 3 və 2019-cu ildə 4, 2020-ci
ildə isə 6 Azərbaycan vətəndaşına verilmiş və cavabdeh inzibati orqan
tərəfindən qeydə alınmışdır. Buna baxmayaraq, hər üç instansiya məhkəməsi
bu faktla bağlı hüquqi mövqeyini bildirməmişdir.
Ərizəçi hesab edir ki, kassasiya
instansiyası məhkəməsi tərəfindən onun övladının adının Azərbaycan dilinin
ədəbi dil normalarına uyğun olmadığına görə düzgün yazılış forması kimi qəbul
edilməməsinin, həmin adın Azərbaycan linqvistikası baxımından fonetik və
semantik əlamətlərinə aid olmadığı nəticəsinə gəlinməsinin hüquqi əsası yoxdur.
Ərizəçinin qənaətinə görə, kassasiya
instansiyası məhkəməsi onun apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən sübutların
maddi və prosessual hüquq normalarına uyğun qiymətləndirilməməsi, Azərbaycan
Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – İnzibati
Prosessual Məcəllə) və digər qanunvericilik aktlarının müddəalarının səhv
tətbiq edilməsi barədə dəlillərini araşdırmamaqla, Konstitusiyanın 60 və 71-ci
maddələri ilə təmin olunan hüquqlarını, habelə “İnsan hüquqlarının və əsas
azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın (bundan sonra – Konvensiya) 6 və
13-cü maddələri ilə nəzərdə tutulmuş ədalətli məhkəmə araşdırılması və səmərəli
hüquqi müdafiə vasitələri hüquqlarını pozmuşdur.
Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu şikayətlə bağlı aşağıdakıları qeyd edir.
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində ad
hüququ birbaşa olaraq bir sıra qanunlarda təsbit olunmuşdur. Belə ki, Azərbaycan
Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Məcəllə) 26.1-ci maddəsində
müəyyən olunur ki, hər bir fiziki şəxsin addan, ata adından və soyaddan ibarət
adı olmaq hüququ vardır. Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 53.1-ci
maddəsinə əsasən uşaq ad, ata adı və soyad daşımaq hüququna malikdir. “Uşaq
hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 10-cu maddəsi uşağın ad
almaq hüququnun həyata keçirilməsi qaydasını tənzimləyir.
Uşağın ad almaq hüququ, həmçinin bilavasitə Azərbaycan
Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq-hüquqi aktlarda ifadə olunmuşdur.
Belə ki, “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 24-cü maddəsinə
əsasən, hər bir uşaq doğulduqdan sonra dərhal qeydə alınmalı və ada malik
olmalıdır. “Uşaq hüquqları haqqında” Konvensiyanın 7-ci maddəsinə müvafiq olaraq,
uşaq doğulduqdan sonra dərhal qeydə alınır və doğulduğu andan ad və vətəndaşlıq
əldə etmək hüququna, habelə mümkün olduğu dərəcədə öz valideynlərini tanımaq və
onlardan qayğı görmək hüququna malikdir.
Ad hüququnun Konstitusiyanın mətnində birbaşa təsbit
edilməməsinə baxmayaraq, bu hüquq Əsas Qanunun müddəalarının məzmunundan irəli
gəlir. Belə ki, Konstitusiyanın 34-cü maddəsinin IV hissəsinin ikinci cümləsinə
uyğun olaraq, uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm
hüququ, həm də borcudur. Həmin konstitusion müddəa valideynlər və uşaqlar
arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsinə yönələrək valideynlərin öz uşaqlarına
qayğı göstərmək və onları tərbiyə etmək hüququnu təmin edir. Göstərilən
konstitusion hüquq, ilk növbədə, uşağın rifahına xidmət etməlidir.
Valideynlərin övladına qayğı göstərmək hüququnun məzmununa valideynlərin
övladına ad qoymaq (vermək) hüququ da daxildir.
Qeyd olunmalıdır ki, analoji hüquqi mövqeyə Almaniya Federal
Konstitusiya Məhkəməsinin təcrübəsində də rast gəlinir (2008-ci il 5 dekabr tarixli
qərar, 1 BvR 576/07).
Lakin ümumi yurisdiksiya
məhkəmələrində L.Ramazanovanın iddiası üzrə baxılan məsələ onun Konstitusiya
ilə təminat verilən şəxsi və ailə həyatı hüququ ilə bağlı olduğundan, Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki, ərizəçinin mübahisə etdiyi məhkəmə aktının
Konstitusiyaya uyğunluğu Əsas Qanunun 32-ci maddəsinin II hissəsinin müddəaları
nəzərə alınmaqla yoxlanılmalıdır.
Konstitusiyanın 32-ci
maddəsinin II hissəsinə əsasən, qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi
və ailə həyatına müdaxilə etmək qadağandır.
Həmin müddəadan göründüyü
kimi, bu hüququn əsas məqsədi şəxsi və ailə həyatı hüququnun həyata
keçirilməsinə qanunsuz (özbaşına) müdaxilənin qarşısını almaqdan ibarətdir.
Beləliklə, o, ilk növbədə dövlətin neqativ öhdəliyi kimi ifadə olunur. Lakin
burada dövlətin pozitiv öhdəliklərinin mövcudluğu da istisna edilmir.
Şəxsi ad fərdin
özünümüəyyənetməsinin fundamental amillərindən biridir, onun başqalarından
fərqləndirilməsi məqsədlərinə xidmət edir. Ad, şəxsiyyətin fərdiləşdirilməsinin
əsas təzahürlərindən biri olaraq şəxsi həyat sahəsinə daxildir.
Ad hüququ həm də ona görə
əhəmiyyətlidir ki, insan öz adı ilə ictimai münasibətlərdə iştirak edir və onun
olmaması şəxsiyyəti hüquq və vəzifələri əldə etmək və həyata keçirmək
imkanından məhrum edə bilər. Belə ki, Mülki Məcəllənin 26.2-ci maddəsinə
əsasən, fiziki şəxs hüquq və vəzifələri öz adı ilə əldə edir və həyata keçirir.
Digər tərəfdən ad hüququnun
təzahürü kimi ad almaq hüququ mütləq deyil və məhdudlaşdırıla bilər.
Konstitusiyada hüquqlara dair məhdudiyyətlərin hədləri dəqiq müəyyən olunmuşdur
(Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin II hissəsi və “Azərbaycan Respublikasında
insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında”
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Qanununun 3-cü maddəsi). Belə ki, hüquqların
məhdudlaşdırılması qanunçuluğun tələbinə cavab verməli, başqa şəxslərin hüquq
və azadlıqlarının müdafiəsi məqsədilə tətbiq edilməli, mütənasib olmalı və bu
konstitusiya hüquqlarının mahiyyətini dəyişməməlidir.
Ad almaq hüququnun
məhdudlaşdırılması üçün məqbul sayılan əsas kimi uşağın mənafeyinin qorunması
çıxış edə bilər. Bu mənada qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 12 may tarixli 79 nömrəli qərarı ilə təsdiq
edilmiş “Adın, ata adının və soyadın verilməsi və dəyişdirilməsi Qaydaları”nın 1.4-cü
bəndinə müvafiq olaraq uşağın mənafeyinə xələl gətirə biləcək, habelə şəxsin
cinsinə uyğun gəlməyən və ya gülünc adın verilməsinə yol verilmir.
Eyni zamanda ad almaq
hüququ dövlət dilinin işlənməsinə və qorunmasına dair ümumi maraqların təmin
olunması üçün də məhdudlaşdırıla bilər.
Konstitusiyanın 21-ci
maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir.
Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir.
Konstitusiyada dövlət
dilinin statusunun müəyyən edilməsi Azərbaycan dilinin konstitusion dəyərə malik
olduğunu göstərir. Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan Respublikası
Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 26 və 96-cı maddələrinin şərh edilməsinə dair” 2011-ci
il 15 iyul tarixli Qərarında göstərildiyi kimi, dövlət dili Azərbaycan
Respublikasının rəmzi olaraq, onun müstəqilliyinin əsas əlamətlərindən biridir.
Azərbaycan xalqının dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca
amillərdəndir.
Dövlət dilinin statusunun Konstitusiyada
təsbiti həm də o deməkdir ki, qanunverici dilin ictimai həyatda istifadəsinə
şərait yaratmağa və onu müdafiə vasitələri ilə təmin etməyə borcludur.
Qeyd etmək lazımdır ki, ad
təkcə şəxsin fərdiləşdirilməsi və eyniləşdirilməsi məqsədlərinə xidmət etmir, eyni
zamanda onun sosiallaşmasına, yəni cəmiyyətə inteqrasiya olunmasına
istiqamətlənmişdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, müvafiq şəxsi addan təkcə onun
sahibi tərəfindən deyil, həm də yaşadığı ictimai mühitdə digərləri tərəfindən geniş
istifadə olunur. Buna görə də, şəxs adları ilə bağlı məsələlər, cəmiyyətin
maraqları və digər şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi baxımından da
nizamlanmalıdır.
“Azərbaycan Respublikasında
dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 1.2-ci maddəsinə
əsasən, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili kimi Azərbaycan dili ölkənin
siyasi, ictimai, iqtisadi, elmi və mədəni həyatının bütün sahələrində
işlədilir. Qanunun 8-ci maddəsinə müvafiq olaraq, Azərbaycan Respublikası
vətəndaşlarının adları, atalarının adları və soyadları dövlət dilində yazılır,
13-cü maddəsində isə müəyyən olunur ki, dövlət dilinin normaları özündə
Azərbaycan ədəbi dilinin orfoqrafiya və orfoepiya normalarını ehtiva edir.
Azərbaycan dilinin orfoqrafiya və orfoepiya normalarını müvafiq icra
hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) təsdiq edir. Hüquqi, fiziki
və vəzifəli şəxslər bu normalara əməl etməlidirlər. Müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı 5 ildə bir dəfədən az olmayaraq yazı dili normalarını təsbit edən lüğətin
(orfoqrafiya lüğətinin) nəşr olunmasını təmin edir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan
Respublikasında dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq
edilməsi barədə 2 yanvar 2003-cü il tarixli Fərmanının 2.4-cü bəndinə əsasən, “Azərbaycan
Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanunun 13.1-ci maddəsinin ikinci
cümləsində “orqan (qurum)” dedikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti
(Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası ilə razılaşdırmaqla) nəzərdə
tutulur.
Baxılan məsələ ilə bağlı İnsan Hüquqları üzrə Avropa
Məhkəməsinin (bundan sonra - Avropa Məhkəməsi) təcrübəsi də çox əhəmiyyətlidir.
Belə ki, Konstitusiyanın həm də məhkəmələrə yönələn 12-ci maddəsinin II
hissəsində təsbit olunmuş tələbə əsasən, Konstitusiyada sadalanan insan və
vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir.
Avropa Məhkəməsi baxdığı bir sıra işlərdə müəyyən etmişdir ki, adın verilməsi və dəyişdirilməsi
ilə əlaqədar məsələlər Konvensiyanın 8-ci maddəsində təsbit edilmiş şəxsi və
ailə həyatına hörmət hüququnun təsir dairəsinə düşür (Güzel Erdagöz Türkiyəyə
qarşı iş üzrə 2008-ci il 21 oktyabr tarixli Qərar, §43 və Macalin Moxamed Sed
Dahir İsveçrəyə qarşı iş üzrə 2015-ci il 15 sentyabr tarixli Qərar, §21).
Məhkəmə qeyd etmişdir ki, dövlətlər adların tənzimlənməsi sahəsində geniş
mülahizə sərbəstliyinə malik olsalar belə, onlar adların fərdlərin şəxsi həyatındakı
rolunu inkar edə bilməzlər. Adlar özünüfərdiləşdirmənin və özünümüəyyənetmənin
mərkəzi elementidirlər. Əsaslandırılmış müvafiq səbəb olmadan şəxsin ada malik
olmaq və ya adını dəyişmək hüququna məhdudiyyətin qoyulması Konvensiyanın 8-ci
maddəsinin məqsədləri ilə uzlaşmır. Başqa şəxslərin hüquqlarına vurulmuş hər
hansı faktiki zərər olmadan formal olaraq qanuni məqsədə istinad etmək bu
hüququn məhdudlaşdırılmasına haqq qazandıra bilməz (Daróczy Macarıstana qarşı
iş üzrə 2008-ci il 1 oktyabr tarixli Qərar, §32).
Məhkəmənin qənaətinə
görə, milli dövlət orqanlarına Konvensiyada təsbit olunmuş hüququn həyata
keçirilməsinə müdaxiləyə gətirib çıxaracaq mülahizə sərbəstliyi verilibsə, o
zaman şəxsin malik olduğu prosessual təminatlar cavabdeh dövlətin mülahizə hədlərini
aşıb-aşmadığını müəyyən etməkdə xüsusilə əhəmiyyətli olacaqlar. Xüsusilə artıq
formalaşmış presedent təcrübəyə əsasən, 8-ci maddə birbaşa prosedur tələblər nəzərdə
tutmasa belə, nəticəsində müdaxilə tədbirləri nəzərdə tutan qərarın qəbul edilməsi
prosesi ədalətli olmalı və bu şəxsin 8-ci maddə ilə mühafizə olunan maraqlarına
lazımi hörməti təmin etməlidir (Bukley Birləşmiş Krallığa qarşı iş üzrə 1996-cı
il 25 sentyabr tarixli Qərar, §76). Məhkəmə hesab etmişdir ki, bunun üçün milli
məhkəmələrin çəkişən maraqların mütənasibliyini qiymətləndirməsi və 8-ci maddə
ilə təminat verilən müvafiq hüquqları nəzərə alması olduqca əhəmiyyətlidir
(Libşer Avstriyaya qarşı iş üzrə 2021-ci il 6 iyul tarixli Qərar, §64-69).
Avropa Məhkəməsi
baxdığı işlərin birində milli hakimiyyət orqanlarının iki şəxsin familiyalarını
dəyişmələrinə imtina etmələrini (icazə verməmələrini) 8-ci maddənin pozuntusu
kimi qiymətləndirmişdir, çünki məhkəmələr ərizəçilərin dəlillərini nəzərə
almadan və ya çəkişən ictimai maraqları və ərizəçilərin maraqlarını
tarazlaşdırmadan qanunvericiliyin və normativ aktların sırf formal olaraq tətbiqini
həyata keçirmişlər (Aktaş və Aslaniskender Türkiyəyə qarşı iş üzrə 2019-cu il 25
iyun tarixli Qərar, § 47).
Digər bir işdə isə ölkənin
dövlət orqanları yazılışı fin ad vermə təcrübəsinə müvafiq olmadığından “Aksl
Mik” adının qeydiyyatından imtina etmişlər. Avropa Məhkəməsi etiraf etmişdir
ki, uşağın ən yaxşı maraqlarının nəzərə alınması vacibdir, həmçinin adların
verilməsi üzrə milli təcrübənin qorunması da ictimai maraqlara cavab verir.
Lakin “Aksl” adı Finlandiyada digər hallarda rəsmi olaraq qeydiyyata alınmışdır
və bu səbəbdən uşaq üçün uyğun olmayan ad kimi qəbul edilə bilməz. Belə ki, bu
ad Finlandiyada artıq qoyulub və adın dövlətin milli və dil özəlliklərinə hər
hansı mənfi təsir göstərdiyi bildirilməmişdir. Avropa Məhkəməsi belə qənaətə gəlmişdir
ki, ictimai maraq anlayışı uşağın seçilmiş ad ilə qeydiyyata alınması marağını
üstələmədiyindən, Konvensiyanın 8-ci maddəsinin pozuntusu baş vermişdir
(Johansson Finlandiyaya qarşı iş üzrə 2007-ci il 6 sentyabr tarixli Qərar, §
38-39).
Hazırkı işdə məhkəmələr Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 2012-ci il 26 noyabr tarixli 277 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş Azərbaycan
Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyası haqqında
Əsasnamənin 1.1, 1.2, 2.1.10 və 2.1.11-ci bəndlərini tətbiq etməklə belə
qənaətə gəlmişlər ki, iddiaçı L.Ramazanovanın iddiası əsassızdır və rədd
edilməlidir.
Belə ki, məhkəmələr Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabineti yanında Terminologiya Komissiyasının rəyini nəzərə alaraq hesab
etmişlər ki, cavabdehin imtinası əsaslıdır. Həmin rəydə qeyd olunmuşdur ki, “2013-cü
ildə nəşr olunmuş “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”ndə orfoqrafiya
qaydalarına uyğun olaraq “Muhammed” adının “Məhəmməd” və “Məmməd” formaları
düzgün yazılış forması kimi göstərilmişdir. Bununla da orfoqrafiya qaydalarına
uyğun olaraq bu adın “Məhəmməd” formasında yazılışı düzgün hesab edilir”.
Bununla əlaqədar qeyd olunmalıdır ki, həmin Lüğətin
“Lüğətin quruluşu” adlanan hissəsində coğrafi adlar, şəxs adları, müasir ədəbi
dildə işlənməyən qəliz ərəb və fars sözləri, yalnız bir məhəllə və məhdud
peşəkarlar dairəsində işlənən sözlərin (arqotizmlərin), əsasən Lüğətə daxil
edilmədiyi bildirilir.
Eyni zamanda, burada göstərilmişdir ki, Lüğəti çap
etmiş nəşriyyat tərəfindən hazırlanmış şəxs adları (Əlavə 3-4) siyahıları
orfoqrafiya lüğətinə ilk dəfə əlavə olunmuşdur.
İnzibati Prosessual Məcəllənin 12.1-ci maddəsinə əsasən,
məhkəmə proses iştirakçılarının izahatları, ərizə və təklifləri ilə, onların
təqdim etdikləri sübutlarla və işdə olan digər materiallarla kifayətlənməyərək,
mübahisənin düzgün həlli üçün əhəmiyyət kəsb edən bütün faktiki halları xidməti
vəzifəsinə görə araşdırmağa borcludur.
Sübutlar məhkəmə tərəfindən tam və hərtərəfli
araşdırıldıqdan sonra qiymətləndirilir. Məhkəmə qərarının əsaslandırma
hissəsində qərar qəbul edərkən məhkəmənin əsaslandığı faktiki hallar və
sübutlar, istinad etdiyi normativ hüquqi aktlar və onların qiymətləndirilməsi
göstərilməlidir (İnzibati Prosessual Məcəllənin 58.7 və 69.4-cü maddələri).
Beləliklə, digər sübut növləri kimi ekspert rəyinin də
məhkəmə üçün qabaqcadan müəyyən edilmiş qüvvəsi mövcud deyildir. Bu isə o
deməkdir ki, məhkəmə hər bir halda ekspert rəyini məhkəmə prosesi zamanı tədqiq
etməli və digər sübutlarla yanaşı qiymətləndirməlidir (Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun B.Mürsəlovun şikayəti üzrə 2020-ci il 12 mart tarixli Qərarı).
Lakin məhkəmələr heç bir araşdırma aparmadan, yalnız
ekspert rəyinə istinad edərək, işin digər hallarına, o cümlədən ərizəçinin
dəlillərinə lazımi hüquqi qiymət vermədən və gəldikləri nəticəni kifayət qədər əsaslandırmadan
L.Ramazanovanın iddiasını rədd etmişlər.
Belə ki, ərizəçinin şikayətinin dəlillərinin inzibati
işin məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilmiş halları ilə birlikdə araşdırılması
zamanı müəyyən olunmuşdur ki, iddiaçının övladına
seçdiyi “Muhammed” adı 2015-ci ildə 26, 2016-cı ildə 15, 2017-ci ildə 2,
2018-ci ildə 3 və 2019-cu ildə 4, 2020-ci ildə isə 6 Azərbaycan vətəndaşına
verilmiş və cavabdeh inzibati orqan tərəfindən qeydə alınmışdır. Lakin
məhkəmələr ərizəçinin bu dəlilinə heç
bir hüquqi qiymət verməmişlər.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu bir daha vurğulayır
ki, sübutların lazımi qiymətləndirilməsi, iş üzrə bütün faktiki halların
araşdırılması əsaslı qətnamə çıxarılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Məhkəmə qərarlarında sübutların qiymətləndirilməsinin nəticələri geniş şəkildə
əks olunmalı, sübutların qəbul edilməsinin və ya rədd olunmasının səbəbləri və
əsasları göstərilməli, əldə edilən nəticə bilavasitəlik prinsipinin tələblərinə
cavab verməlidir (X.Mirzəliyevin şikayəti üzrə 2021-ci il 17 sentyabr
tarixli Qərar).
Yuxarıda qeyd olunanlardan da göründüyü kimi, məhkəmələr
müvafiq prosessual hüquq normalarının məzmununa uyğun olaraq hazırkı iş üzrə
sübutları tam və hərtərəfli araşdırmayaraq və onları qiymətləndirməyərək
mübahisənin qanuni və ədalətli həll edilməsinə nail olmamışlar.
Konstitusiyanın
60-cı maddəsinin I hissəsinə görə, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə
müdafiəsinə təminat verilir.
Məhkəmə müdafiəsi
hüququ əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları sırasında olmaqla
yanaşı, Konstitusiyada təsbit edilmiş digər hüquq və azadlıqların təminatı
qismində də çıxış edir. Sözügedən hüquq yalnız məhkəməyə müraciətlə məhdudlaşmır,
habelə pozulmuş hüquqları və azadlıqları səmərəli bərpa etmək iqtidarında olan ədalət
mühakiməsini də nəzərdə tutur (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun T.Mənsurovun şikayəti üzrə 2011-ci il 5 dekabr
tarixli Qərarı).
Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun Qərarlarında dəfələrlə qeyd olunmuşdur ki, məhkəmə müdafiəsi
hüququnun məzmunu, o cümlədən ədalətli məhkəmə qərarının qəbul edilməsini nəzərdə
tutur (V.Ozerovun şikayəti üzrə 2011-ci il 15 aprel tarixli, “Azərbaycan
Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 231.1-ci maddəsinin bəzi müddəalarının
şərh edilməsinə dair” 2015-ci il 22 may tarixli və s. Qərarlar). Qərarın ədalətliliyi
isə onun əsaslandırılma dərəcəsindən asılı ola bilər.
Avropa Məhkəməsinin
presedent hüququna müvafiq olaraq, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci bəndində
təsbit edilən təminatlara məhkəmələrin öz qərarlarını yetərli dərəcədə əsaslandırmaq
öhdəliyi daxildir. Əsaslandırılmış qərar, tərəflərə işlərinə həqiqətən
baxıldığını göstərir. Milli məhkəmə tərəflərin təqdim etdiyi arqumentləri seçərkən
və sübutları qəbul edərkən müəyyən mülahizə sərbəstliyinə malik olmasına
baxmayaraq, qərarlarını əsaslandırmaqla öz hərəkətlərinə haqq qazandırmalıdır (H.Belçikaya
qarşı iş üzrə 1987-ci il 30 noyabr tarixli Qərar, § 53; Suominen Finlandiyaya
qarşı iş üzrə 2003-cü il 1 iyul tarixli Qərar, § 36-37). Tərəflərdən birinin təqdim
etdiyi sübut prosesin nəticəsi üçün həlledici olduqda, məhkəmə ona xüsusi və
aydın şəkildə ifadə edilmiş cavab verməlidir. Buna müvafiq olaraq, məhkəmələr tərəflərin
əsas arqumentlərini diqqətlə araşdırmalıdırlar (Ruiz Torija İspaniyaya qarşı iş
üzrə 1994-cü il 9 dekabr tarixli Qərar, § 30; Buzescu Rumıniyaya qarşı iş üzrə
2005-ci il 24 may tarixli Qərar, § 67).
İnzibati Prosessual Məcəllənin 91-ci maddəsinə müvafiq
olaraq, Ali Məhkəmə mübahisə ilə bağlı işə şikayət həddində baxır və yalnız
apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən maddi və prosessual hüquq
normalarının düzgün tətbiq edilməsini yoxlayır.
Həmin Məcəllənin 96.5.1-ci maddəsinə görə, kassasiya
instansiyası məhkəməsi apellyasiya instansiyası məhkəməsində icraat zamanı yol
verilmiş ciddi prosessual pozuntular səbəbindən əhəmiyyətli sayda və ya geniş
həcmdə sübutların araşdırılması tələb olunduqda, mübahisə edilən qərarı ləğv
etməyə və işi təkrar baxılması üçün müvafiq apellyasiya instansiyası
məhkəməsinə göndərməyə haqlıdır.
L.Ramazanovanın kassasiya şikayəti əsasında inzibati
işə baxmış Ali Məhkəmənin İnzibati Kollegiyası apellyasiya instansiyası məhkəməsi
tərəfindən prosessual hüquq normalarının pozulmasına lazımi diqqət
yetirməmiş, İnzibati Prosessual Məcəllənin 91 və 96.5.1-ci maddələrinin
tələblərinə cavab verməyən qərar qəbul etmişdir. Bu isə öz növbəsində
ərizəçinin Konstitusiyanın 32-ci maddəsinin I hissəsində və 60-cı maddəsinin I
hissəsində təsbit olunmuş hüquqlarının pozulmasına gətirib çıxarmışdır.
Göstərilənlərə əsasən, Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu belə nəticəyə gəlir ki, L.Ramazanovanın uşağa
ad qoyulması tələbi barədə iş üzrə Ali Məhkəmənin İnzibati Kollegiyasının 27
aprel 2021-ci il tarixli qərarı Konstitusiyanın 32-ci maddəsinin I hissəsinə və
60-cı maddəsinin I hissəsinə, İnzibati Prosessual Məcəllənin 91 və 96.5.1-ci
maddələrinə uyğun olmayan hesab edilməli, müvafiq məhkəmə aktı icra edilməməli və işə bu Qərarda
əks olunmuş hüquqi mövqelərə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının prosessual
qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada yenidən baxılmalıdır.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin
V və IX hissələrini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 52, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA ALDI:
1. L.Ramazanovanın
uşağa ad qoyulması tələbi barədə iş üzrə
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyasının 27 aprel 2021-ci
il tarixli qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 32-ci
maddəsinin I hissəsinə və 60-cı
maddəsinin I hissəsinə, Azərbaycan Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsinin
91 və 96.5.1-ci maddələrinə uyğun olmayan hesab edilsin, müvafiq məhkəmə aktı icra edilməsin
və işə bu Qərarda əks olunmuş hüquqi mövqelərə uyğun olaraq Azərbaycan
Respublikasının prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada yenidən
baxılsın.
2. Qərar
dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir.
3. Qərar rəsmi
dövlət qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Məlumatı”nda dərc edilsin, habelə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya
Məhkəməsinin rəsmi internet saytında yerləşdirilsin.
4. Qərar
qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi
təfsir oluna bilməz.
Sədr Fərhad
Abdullayev
