AZƏRBAYCAN
RESPUBLİKASI ADINDAN
Azərbaycan
Respublikası
Konstitusiya
Məhkəməsi Plenumunun
Q
Ə R A R I
Azərbaycan
Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsi və “Azərbaycan Respublikasının rezidentlərinin
xarici valyutada, habelə qeyri-rezidentlərin milli və xarici valyutada əməliyyatlarının
aparılması Qaydaları”nın 4.3.1.3-cü yarımbəndinə dair
28
fevral 2020-ci il Bakı şəhəri
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona
Salmanova, Südabə Həsənova, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev, Rafael Qvaladze
(məruzəçi-hakim), Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,
məhkəmə
katibi Fəraid Əliyevin,
maraqlı
subyektlərin nümayəndələri Bakı şəhəri Binəqədi Rayon Məhkəməsinin hakimi Elçin
Ağayev və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının baş məsləhətçisi Fərid
Hacıyevin,
mütəxəssislər
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının Baş direktoru Rəşad Orucov və Bakı
Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi Elmar Rəhimovun iştirakı ilə,
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə müvafiq olaraq
xüsusi konstitusiya icraatı qaydasında açıq məhkəmə iclasında Azərbaycan
Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsi və “Azərbaycan Respublikasının rezidentlərinin
xarici valyutada, habelə qeyri-rezidentlərin milli və xarici valyutada əməliyyatlarının
aparılması Qaydaları”nın 4.3.1.3-cü yarımbəndinə dair Bakı şəhəri Binəqədi
Rayon Məhkəməsinin müraciəti əsasında konstitusiya işinə baxdı.
İş
üzrə hakim R.Qvaladzenin məruzəsini, maraqlı subyektlərin nümayəndələrinin və
mütəxəssislərin çıxışlarını dinləyib, iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN
ETDİ:
Bakı
şəhəri Binəqədi Rayon Məhkəməsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə
(bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək Azərbaycan Respublikası
İnzibati Xətalar Məcəlləsinin (bundan sonra – İnzibati Xətalar Məcəlləsi)
430.4-cü maddəsinin və Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının (bundan sonra –
Mərkəzi Bank) 28 noyabr 2016-cı il tarixli 45/1 nömrəli Qərarı ilə təsdiq
edilmiş “Azərbaycan Respublikasının rezidentlərinin xarici valyutada, habelə
qeyri-rezidentlərin milli və xarici valyutada əməliyyatlarının aparılması
Qaydaları”nın (bundan sonra – Qaydalar) 4.3.1.3-cü yarımbəndinin Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının (bundan sonra – Konstitusiya) 59 və 79-cu maddələri
ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsini xahiş etmişdir.
Müraciətdə qeyd olunur ki, məhkəmənin icraatında olan iş
üzrə “Kristal-1 LTD” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti (bundan sonra – “Kristal-1
LTD” MMC) ilə “Планета” Məhdud Məsuliyyətli
Cəmiyyəti (bundan sonra – “Планета” MMC)
(Rusiya Federasiyası) arasında 13 noyabr 2018-ci il tarixində 31 dekabr 2019-cu
il tarixinədək qüvvədə olmaq şərtilə müxtəlif növ mal və materialların hissə-hissə
alğı-satqısına dair müqavilə bağlanmışdır.
Qeyd
olunan müqaviləyə uyğun olaraq “Kristal-1 LTD” MMC 21 noyabr 2018-ci il tarixli
ödəniş tapşırığına əsasən, 22 noyabr 2018-ci il tarixində xarici valyutada olan
vəsaiti “Kapital Bank” Açıq Səhmdar Cəmiyyətində (bundan sonra – “Kapital Bank” ASC ) olan hesabından qabaqcadan
ödəniş etməklə Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara xarici cəmiyyətin
hesabına köçürmüşdür.
“Kapital
Bank” ASC-nin 26 avqust 2019-cu il tarixli məktubuna əsasən, “Kristal-1 LTD”
MMC tərəfindən həmin vəsait Azərbaycan Respublikasından kənara qabaqcadan ödəniş
etməklə köçürülsə də, ödənişin aparıldığı vaxtdan 270 gündən artıq müddət keçməsinə
baxmayaraq həmin pul məbləğində vəsait hesabına alınan malların ölkəyə idxalını
təsdiq edən gömrük bəyannaməsi və ya idxal olunan xidmətlərin göstərilməsini təsdiq
edən sənəd banka təqdim edilməmiş, eyni zamanda qabaqcadan ödənilmiş valyuta vəsaiti
xaricdən geri qaytarılmamışdır.
Qaydaların
4.3.1.3-cü yarımbəndinin 20 fevral 2020-ci il tarixli dəyişikliyə qədər qüvvədə
olan redaksiyasına müvafiq olaraq, qabaqcadan ödəniş aparıldıqda banka ödənişin
təyinatını, şərtlərini və məbləğini əks etdirən sənəd təqdim edilir. Bu zaman
ödənişin aparıldığı gündən 270 (iki yüz yetmiş) gün müddətində
malların ölkəyə idxalını təsdiq edən gömrük bəyannaməsi və ya idxal olunan xidmətlərin
göstərilməsini təsdiq edən sənəd banka təqdim olunmalıdır. Həmin müddət ərzində
mallar idxal edilmədikdə, xidmətlər göstərilmədikdə və ya qabaqcadan ödənilmiş
məbləğ geri qaytarılmadıqda (xeyrinə qabaqcadan ödənişin edildiyi şəxs
və ya üçüncü şəxs tərəfindən) bank qabaqcadan ödəniş əməliyyatına
dair bütün sənədləri İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsində nəzərdə
tutulmuş məsuliyyət tədbirlərinin həyata keçirilməsi üçün 5 (beş) iş günü ərzində
Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasına təqdim edir.
İnzibati
Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsinə əsasən isə avans
yolu ilə ödənilmiş valyuta vəsaitinin müqabilində müəyyən edilmiş müddətlərdə
müvafiq mallar idxal edilmədikdə, işlər görülmədikdə və ya xidmətlər göstərilmədikdə
ödənilmiş valyuta vəsaitinin xaricdən geri qaytarılmamasına görə – vəzifəli
şəxslər inzibati xətanın bilavasitə obyekti olmuş valyuta vəsaiti məbləğinin on
faizindən iyirmi faizinədək məbləğdə, hüquqi şəxslər inzibati xətanın obyekti
olmuş valyuta vəsaiti məbləğinin iyirmi faizindən otuz faizinədək məbləğdə cərimə
edilir.
Müraciətedənin
qənaətinə görə, qeyd edilən normalar Konstitusiyada təsbit edilmiş azad
sahibkarlıq hüququnun pozulmasına səbəb olur. Müraciətdə Azərbaycan
Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Məcəllə) 13, 390.1, 425.1
və 427.1-ci maddələrinə əsaslanaraq qeyd edilir ki, əgər öhdəliyin icrası müddəti
təyin edilibsə, kreditor müddət başa çatanadək onun icrasını tələb edə bilməz,
lakin borclu onu vaxtından əvvəl icra edə bilər.
Müraciətedənin
fikrincə, mövcud halda Qaydaların 4.3.1.3-cü yarımbəndi “Kristal-1 LTD” MMC ilə
“Планета” MMC arasında bağlanmış 13 noyabr 2018-ci il tarixli müqaviləyə tətbiq
edildikdə hüquqi şəxs “Kristal-1 LTD” MMC-nin Konstitusiyada təsbit edilmiş
azad sahibkarlıq hüququ pozulmuş olur.
Müraciətlə
bağlı Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu aşağıdakıların qeyd edilməsini zəruri
hesab edir.
Konstitusiyanın
59-cu maddəsinə görə, hər kəs öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından
sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq
fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul
ola bilər. Dövlət sahibkarlıq sahəsində yalnız dövlət maraqlarının, insan həyatının
və sağlamlığının müdafiəsi ilə bağlı tənzimləməni həyata keçirir.
Konstitusiyanın
79-cu maddəsinə əsasən, heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və
ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz.
Konstitusiyanın
59-cu maddəsi hər bir fərdin sahibkarlıq fəaliyyətini onun şəxsi azadlığının iqtisadi
sahədə təzahürü kimi qəbul edir və iqtisadi fəaliyyət azadlığı prinsipini
inkişaf etdirir. Azad sahibkarlıq fəaliyyətinin təminatı olaraq Azərbaycan
Respublikasında hər bir fiziki və hüquqi
şəxs ona məxsus daşınar və daşınmaz əmlakı, o cümlədən milli valyutanı, xarici valyuta sərvətlərini və
s. sahibkarlıq fəaliyyəti və qanunvericliklə qadağan edilməyən digər iqtisadi fəaliyyət
sahələrinə sərbəst yönəldə bilər, habelə bunlardan öz mülahizələrinə görə
istifadə edə bilər.
Qeyd
etmək lazımdır ki, son dövrlər ölkədə sahibkarlığa dövlət himayəsinin sistemli
şəkildə həyata keçirilməsi, sahibkarlığın inkişafı məqsədi ilə biznes
mühitinin daim yaxşılaşdırılması, sahibkarlıq sahəsində dövlət maliyyələşmə
mexanizminin daha da təkmilləşdirilməsi, yerli və xarici investisiyaların,
müasir texnologiyaların, idarəetmə təcrübəsinin cəlb edilməsi və bu yolla yüksək
keyfiyyətli, rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsal edilməsi, sahibkarlığın
inkişafı sahəsində normativ-hüquqi sənədlərin qəbulu və qanunvericilik
bazasının təkmilləşdirilməsi dövlətin iqtisadi inkişaf strategiyasının
prioritetlərindəndir.
Sahibkarlıq
fəaliyyəti mahiyyət etibarı ilə əmlakdan istifadə olunması, malların satılması,
işlərin görülməsi və ya xidmətlər göstərilməsi ilə gəlir əldə olunmasına yönəlmiş,
qanunla qadağan edilməyən sahələr üzrə
sahibkarın həyata keçirdiyi müstəqil bir
iqtisadi fəaliyyət növüdür.
Mülki
Məcəllənin 13-cü maddəsinə uyğun olaraq, sahibkarlıq fəaliyyəti şəxsin müstəqil
surətdə həyata keçirdiyi, əsas məqsədi əmlak istifadəsindən, əmtəə satışından,
işlər görülməsindən və ya xidmətlər göstərilməsindən mənfəət (fərdi sahibkarlar
tərəfindən gəlir) götürülməsi olan fəaliyyətdir.
Lakin
digər konstitusiya hüquqları kimi azad sahibkarlıq hüququ da mütləq hüquq deyil.
Dövlətin və cəmiyyətin ümumi maraqlarına müvafiq olaraq qanunvericilik
normaları əsasında vergilərin və ya digər rüsum və ya cərimələrin ödənilməsini
təmin etmək və s. üçün azad sahibkarlıq hüququnun məhdudlaşdırılmasına yol
verilir.
“Sahibkarlıq
fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun sahibkarlıq hüdudlarının
nizamlanması əsaslarını müəyyən edən 5-ci maddəsinə əsasən yalnız qanunla nəzərdə
tutulmuş hallarda sahibkarlıq fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasına yol verilir. Dövlət
hakimiyyəti və dövlət idarəetmə orqanlarına mülkiyyət və təşkilati-hüquqi
formasından asılı olaraq bu və ya digər sahibkarlıq növünə imtiyazlar verən qərarlar
çıxarmaq qadağan olunur. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə
tutulan hallar istisna edilməklə dövlət orqanlarının, həmkarlar təşkilatlarının
sahibkarlıq fəaliyyətinə müdaxiləsi qadağandır.
Qaydaların
4.3.1.3-cü yarımbəndi və İnzibati Xətalar Məcəlləsinin müvafiq valyuta tənzimi
qaydasının pozulmasına görə məsuliyyəti müəyyən edən 430.4-cü maddəsi sahibkarlıq
fəaliyyəti ilə bağlı müəyyən edilmiş məhdudiyyətlərdəndir.
Göstərilən
normalar ilə Konstitusiyada təsbit olunmuş azad sahibkarlıq hüququnun pozulub-pozulmamasına
aydınlıq gətirilməsi üçün aşağıdakıların nəzərə alınması vacibdir.
Azad
sahibkarlığın əsasını mülkiyyət təşkil edir. Bununla əlaqədar qeyd edilməlidir
ki, Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən
müdafiə olunur. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla
qorunur (Konstitusiyanın 13-cü maddəsinin I hissəsi və 29-cu maddəsinin II hissəsi).
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu bir çox qərarlarında xüsusilə vurğulamışdır ki, Əsas Qanun
hüquq və azadlıqlarla yanaşı, onlardan irəli gələn vəzifələri də müəyyən edir və
hüquqların həyata keçirilməsinə mümkün qanuni və əsaslı müdaxilələri istisna
etmir. Lakin hər hansı hüquqa, o, cümlədən mülkiyyət hüququna qanuni müdaxilə
mütənasib olmalı, cəmiyyətin və ya dövlətin ümumi maraqları ilə fərdin
konstitusiya hüquqlarının qorunması arasında ədalətli tarazlığa nail olunmaqla
həyata keçirilməlidir (“Sosial sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 21-ci maddəsinin birinci hissəsinin yeddinci abzasının şərh edilməsinə
dair” 2010-cu il 29 oktyabr tarixli, “Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin
107-2.1 və 107-5.1-ci maddələrinin şərh edilməsinə dair” 2011-ci 16 dekabr il
tarixli Qərarlar və s.).
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu bir daha qeyd etməyi lazım bilir ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin
əsasını təşkil edən mülkiyyət hüququ mütləq hüquq deyil və “İnsan hüquqlarının
və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın 1 saylı Protokolunun
(bundan sonra – Konvensiyanın 1 saylı Protokolu) 1-ci maddəsində dəqiq müəyyən
edilmiş məhdudiyyətlərə məruz qala bilər. Həmin maddəyə görə mülkiyyət hüququna
müdaxiləyə yalnız aşağıdakı hallarda yol verilir:
- qanunla
müəyyən edilmişdirsə;
- ictimai
maraq kəsb edirsə;
Göründüyü
kimi, mülkiyyət hüququna müdaxilə ilk növbədə qanunauyğunluq tələbini ödəməlidir.
Konvensiyaya
görə ”qanun” ifadəsi müstəqil məna daşıyaraq yalnız formal mənada “qanun” demək
deyil. Bura Konstitusiya, aidiyyəti dövlətin tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələr, habelə qanun qüvvəli
normativ aktlar da aid edilə bilər.
Şəxsin
mülkiyyət hüququna qanuni müdaxilə yalnız ümumi (ictimai) maraqlar üçün legitim
məqsəd güdüldüyü halda əsaslandırıla bilər. Bu öhdəlik Konvensiyanın qeyd edilən
maddəsində əmlakdan məhrumetmə və əmlakdan
istifadəyə münasibətdə açıq şəkildə ifadə edilmişdir.
Konvensiyanın
1 saylı Protokolunun 1-ci maddəsi hər hansı müdaxilənin qarşıya qoyulmuş məqsədə
ağlabatan şəkildə mütənasib olmasını tələb edir. Müvafiq olaraq, hüquq və
azadlıqlara istənilən müdaxilə cəmiyyətin ümumi maraqları ilə fərdi şəxsin
fundamental hüquqlarının müdafiəsi tələbləri arasında “ədalətli tarazlığa”
cavab verməlidir. Tələb edilən ədalətli tarazlığa nail olmaq üçün müvafiq şəxs
fərdi və həddən artıq yükə məruz qalmamalıdır (“Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin
14-cü və Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 390-cı maddələrinin şərh
edilməsinə dair” Konstitusiya Məkəməsi Plenumunun 2012-ci il 12 mart tarixli Qərarı).
Yuxarıda
göstərilən tələblər baxımından İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsi və
Qaydaların 4.3.1.3-cü yarımbəndi ilə azad sahibkarlıq konstitusiya hüququnun
pozulub-pozulmaması ilə bağlı həmçinin nəzərə almaq lazımdır ki, “Valyuta tənzimi haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun (bundan sonra – “Valyuta tənzimi haqqında” Qanun) 13-cü
maddəsinə müvafiq olaraq, Mərkəzi Bank Azərbaycan Respublikasında valyuta tənzimini
həyata keçirən əsas orqan olaraq Azərbaycan Respublikasında xarici valyutanın və
xarici valyutada qiymətli kağızların tədavülü sahəsinin və qaydasının müəyyən
edilməsi, valyuta əməliyyatlarının tənzimlənməsinə dair normativ aktların qəbul
edilməsi və s. kimi mühüm funksiyaları həyata keçirir. Valyuta nəzarətinin məqsədi
isə valyuta əməliyyatları aparılarkən valyuta qanunvericiliyinə əməl olunmasını
təmin etməkdir (“Valyuta tənzimi haqqında” Qanunun 14-cü maddəsi).
Həmin
Qanunun 7-ci maddəsinin 4-cü hissəsi və 10-cu maddəsi ilə rezidentlərin və
qeyri-rezidentlərin Azərbaycan Respublikasında
müvəkkil banklarda xarici valyuta hesabları üzrə əməliyyatların
aparılması qaydasının müəyyənləşdirilməsi Mərkəzi Bankın səlahiyyətlərinə aid
edilmişdir.
Qeyd
olunan Qanunun 8-ci maddəsinə əsasən, hüquqi şəxs olan rezidentlər valyuta sərvətlərini
köçürmə yolu ilə Azərbaycan Respublikasına gətirmək və Azərbaycan
Respublikasından çıxarmaq, habelə gömrük prosedurlarına əməl etməklə nağd şəkildə
ölkəyə gətirmək və ölkədən çıxarmaq hüququna malikdirlər.
Hüquqi
şəxs olan rezidentlər tərəfindən valyuta sərvətlərinin Azərbaycan
Respublikasına köçürülməsi və nağd şəkildə gətirilməsi, habelə Azərbaycan
Respublikasından köçürülməsi və nağd şəkildə çıxarılması qaydalarını Azərbaycan
Respublikasının Mərkəzi Bankı müəyyən edir.
Göstərilənlərlə
əlaqədar olaraq, ölkənin tədiyə balansında valyuta kəsirinin azaldılması və
valyuta nəzarətinin effektivliyinin artırılması məqsədi ilə ölkədə maliyyə
sabitliyinin təmin edilməsinə yönəlmiş kompleks tədbirlərdən biri kimi Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin 2016-cı
il 28 noyabr tarixli Qərarı ilə Qaydalar qəbul edilmiş və həmin Qaydaların
4.3.1.3-cü yarımbəndi ilə Azərbaycan Respublikasına idxal olunan malların və
xidmətlərin ödənilməsi üzrə rezidentlər və qeyri-rezidentlər tərəfindən köçürülən,
o cümlədən qabaqcadan ödənilən vəsaitlər (avans) üzrə əməliyyatlar zamanı malların
ölkəyə idxalını (xidmətlərin göstərilməsini) təsdiq edən gömrük bəyannaməsinin
(xidmətlərin göstərilməsini təsdiq edən sənədin) təqdim edilməsi ilə bağlı
dəqiq müddət məhdudiyyəti müəyyənləşdirilərək qeyd edilən valyuta əməliyyatlarına xüsusi nəzarət rejimi
tətbiq edilmişdir.
İnzibati
Xətalar Məcəlləsinin valyuta əməliyyatlarına nəzarətin effektivliyinin
artırılması, beynəlxalq cinayətkarlığın maliyyələşdirilməsinin qarşısının
alınması məqsədinə xidmət edən 430.4-cü
maddəsi ilə də avans yolu ilə ödənilmiş
valyuta vəsaitinin müqabilində müəyyən edilmiş müddətlərdə müvafiq malların
idxal edilməməsi, işlərin görülməməsi və ya xidmətlərin göstərilməməsi
halında ödənilmiş valyuta vəsaitinin
xaricdən geri qaytarılmaması inzibati xəta kimi müəyyən edilərək həmin əməli təqsirli olaraq törədən şəxslər
üçün inzibati hüquqi məsuliyyət müəyyən edilmişdir.
Beləliklə
Konstitusiyanın 59-cu maddəsinin tələblərinə uyğun olaraq, Qaydaların
4.3.1.3-cü yarımbəndi ilə müvafiq valyuta əməliyyatı ilə bağlı xüsusi nəzarət
rejiminin müəyyən edilməsinə və İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsində
valyuta tənzimi qaydasının pozulmasına görə məsuliyyətin nəzərdə tutulması
sahibkarlıq sahəsində dövlət maraqlarının müdafiəsi, o cümlədən beynəlxalq
cinayətkarlığın maliyyələşdirilməsinin qarşısının alınması, valyuta nəzarətinin
effektivliyinin artırılması, ölkədə maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi məqsədi
daşıyır.
Müraciətdə
Konstitusiyanın 79-cu maddəsinə və Mülki Məcəllənin bir sıra normalarına əsaslanmaqla
qeyd edilir ki, fiziki və hüquqi şəxslər azad surətdə müqavilələr bağlaya bilərlər. Qaydaların 4.3.1.3-cü yarımbəndi isə bu hüququ məhdudlaşdırır.
Bununla
bağlı onu da qeyd etmək lazımdır ki, sahibkarlıq subyektləri mülki
qanunvericilikdə təsbit olunmuş müqavilə azadlıqlarını reallaşdırarkən sərbəst
olsalar da, həmin vaxt hüquqi aktlarda mövcud olan imperativ tələblərə şərtsiz əməl
etməlidirlər.
Belə
ki, Mülki Məcəllənin 390.2-ci maddəsinə əsasən, müqavilə onun bağlandığı
vaxt qüvvədə olan qanunla və digər hüquqi aktlar ilə müəyyənləşdirilmiş, tərəflər
üçün məcburi qaydalara (imperativ normalara) uyğun gəlməlidir.
Göründüyü
kimi, qanunverici tərəflərə müqavilə azadlığı və onun şərtlərinin müəyyənləşdirilməsində
sərbəstlik versə də, onlar tərəfindən bağlanılan müqavilə qanunla və digər hüquqi aktlarla müəyyənləşdirilmiş
və tərəflər üçün məcburi olan imperativ xarakterli qaydalara uyğun olmalıdır.
Bu zaman qanunverici həm tərəflərin, həm dövlətin və ictimai münasibətlərin
ümumi maraqlarından çıxış etmiş olur.
Bundan
başqa, idxalda hesablaşmalarla bağlı müddət tələbinə əməl edilməməsi hələ
özlüyündə inzibati tənbeh tədbirinin tətbiqi üçün kifayət edən əsas kimi çıxış
etmir.
Bununla
bağlı Konstiusiya Məhkəməsinin Plenumu “Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar
Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsi ilə nəzərdə tutulan inzibati xətalara münasibətdə
həmin Məcəllənin 38.1-ci maddəsinin inzibati məsuliyyətə cəlb etmə müddətləri
baxımından şərh edilməsinə dair” 2019-cu il 19 dekabr tarixli Qərarında qeyd
etmişdir ki, İnzibati Xətalar Məcəlləsi yalnız bu Məcəllə ilə nəzərdə tutulmuş
inzibati xətanın törədilməsində təqsirli hesab edilən və inzibati xəta tərkibinin
bütün digər əlamətlərini ehtiva edən əməli (hərəkət və ya hərəkətsizliyi) törətmiş
şəxsin inzibati məsuliyyətə cəlb olunmasını müəyyən etmişdir. Buna görə məhkəmələr
səlahiyyətli orqan tərəfindən barəsində protokol tərtib edilən şəxsin İnzibati
Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsi ilə nəzərdə tutulmuş xətanın törədilməsində
təqsirini dəqiq müəyyən etməlidir.
Konstitusiya
Məhkəməsinin Plenumu həmin Qərarda həmçinin qeyd etmişdir ki, müəyyən malların
istehsal olunması və çatdırılması Qaydalar ilə müəyyən edilmiş müddətdən daha
çox zaman tələb edə bilər, habelə malların gətirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi
həmin şəxsin iradəsindən asılı olmayan səbəblərdən gecikdirilə bilər (məsələn fors
major, qəza, gömrük nəzarəti və baxışının keçirilməsi və s.). Buna görə məhkəmə
işin bütün hallarını nəzərə almaqla barəsində protokol tərtib edilmiş şəxsin təqsirini
istisna edən əsas kimi qiymətləndirə bilər. Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu göstərmişdir
ki, inzibati protokolu tərtib etmək səlahiyyəti olan orqan, həmin protokolu tərtib
edərkən müvafiq qanunvericiliyin tələblərinə ciddi riayət etməli, məhkəmələr
İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş məsuliyyət tədbirlərinin
həyata keçirilməsi üçün səlahiyyətli orqan tərəfindən tərtib edilən protokol əsasında
inzibati xətanı törədən şəxsin təqsirini İnzibati Xətalar Məcəlləsinin tələblərinə
uyğun müəyyən etməlidirlər.
Mərkəzi
Bankın İdarə Heyəti Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun yuxarıda adı çəkilən qərarında
müəyyən edilmiş tövsiyələrinə uyğun olaraq, həmçinin son illər ölkənin tədiyə
balansının göstəricilərində müşahidə edilən yaxşılaşmanı, gömrük nəzarətinin,
bütövlüklə valyuta nəzarətinin gücləndirilməsi istiqamətində aparılan
islahatların müsbət nəticələrini nəzərə alaraq 20 fevral 2020-ci il tarixli qərarı
ilə Qaydalara dəyişiklik etmiş, qabaqcadan malların idxalı ilə əlaqədar ödəniş
aparıldıqda malların ölkəyə idxalını təsdiq edən gömrük bəyannaməsi və ya idxal
olunan xidmətlərin göstərilməsini təsdiq edən sənədlərin müvəkkil banka təqdim
olunması müddəti 270 gündən ən geci 2 il müddətinə qədər uzadılmışdır. Bundan
başqa idxal olunmayan mal və xidmətlərin dəyəri 10 000 ABŞ dolları
ekvivalenti məbləğini aşmadığı halda valyuta nəzarəti orqanına bu barədə məlumatın
verilməsi tələbi aradan qaldırılmışdır.
Yuxarıda
göstərilənləri nəzərə alaraq Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu hesab edir ki,
Qaydaların 4.3.1.3-cü yarımbəndi və İnzibati Xətalar Məcəlləsinin
430.4-cü maddəsi ilə müvafiq valyuta əməliyyatına xüsusi nəzarət
rejiminin tətbiq olunması və valyuta tənzimi qaydasının pozulmasına görə
inzibati hüquqi məsuliyyətin müəyyən edilməsi sahibkarlıq sahəsində dövlət
maraqlarının müdafiəsi, o cümlədən beynəlxalq cinayətkarlığın maliyyələşdirilməsinin
qarşısının alınması, valyuta nəzarətinin effektivliyinin artırılması, ölkədə
maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi məqsədi daşıdığı üçün həmin hüquqi normalar
Konstitusiyanın 59 və 79-cu maddələrinin tələblərinə uyğun hesab edilməlidir.
Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsini, “Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 60, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini
rəhbər tutaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA
ALDI:
1. Azərbaycan
Respublikası Mərkəzi Bankının 28 noyabr 2016-cı il tarixli Qərarı ilə təsdiq
edilmiş “Azərbaycan Respublikasının rezidentlərinin xarici valyutada, habelə
qeyri-rezidentlərin milli və xarici valyutada əməliyyatlarının aparılması
Qaydaları”nın 4.3.1.3-cü yarımbəndi və Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar
Məcəlləsinin 430.4-cü maddəsi ilə müvafiq valyuta əməliyyatına xüsusi nəzarət
rejiminin tətbiq olunması və valyuta tənzimi qaydasının pozulmasına görə
inzibati hüquqi məsuliyyətin müəyyən edilməsi sahibkarlıq sahəsində dövlət
maraqlarının müdafiəsi, o cümlədən beynəlxalq cinayətkarlığın maliyyələşdirilməsinin
qarşısının alınması, valyuta nəzarətinin effektivliyinin artırılması, ölkədə
maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi məqsədi daşıdığı üçün həmin hüquqi normalar
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 59 və 79-cu maddələrinin tələblərinə
uyğun hesab edilsin.
2. Qərar
dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
3. Qərar
“Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”, “Bakinski raboçi” qəzetlərində və “Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin.
4. Qərar
qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi
təfsir edilə bilməz.
Sədr
Fərhad
Abdullayev
