AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
ADINDAN
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi
Plenumunun
Q Ə R A R I
“EL” Kiçik Müəssisəsinin,
Tofiq Əliyev və Telman Əliyevin şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
Mülki Kollegiyasının 24 may 2021-ci il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına
dair
02 dekabr 2021-ci il Bakı
şəhəri
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Humay Əfəndiyeva, Rövşən
İsmayılov, Ceyhun Qaracayev, Rafael Qvaladze, Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və
Kamran Şəfiyevdən (məruzəçi-hakim) ibarət tərkibdə,
məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
130-cu maddəsinin V hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun 27.2 və 34-cü maddələrinə və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Daxili Nizamnaməsinin 39-cu maddəsinə müvafiq olaraq, konstitusiya məhkəmə
icraatının yazılı prosedur qaydasında keçirilən məhkəmə iclasında “EL” Kiçik Müəssisəsinin,
Tofiq Əliyev və Telman Əliyevin şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin
Mülki Kollegiyasının 24 may 2021-ci il tarixli qərarının Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına
dair konstitusiya işinə baxdı.
İş üzrə hakim K.Şəfiyevin məruzəsini, ərizəçilərin
şikayətini, iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan
Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
MÜƏYYƏN ETDİ:
“Bank VTB (Azərbaycan)” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin
(bundan sonra – “Bank VTB (Azərbaycan)”
ASC) cavabdehlər “EL” Kiçik Müəssisəsinə, Telman Əliyev və Tofiq Əliyevə qarşı
11 mart 2016-cı il tarixli kredit müqaviləsi üzrə 1 183 626, 35 ABŞ
dolları məbləğində borcun müştərək qaydada tutulması, tutmanın ipoteka ilə
yüklü edilmiş torpaq sahəsi və onun üzərində yerləşən bağ evinə yönəldilməsi,
ipoteka qoyan Tofiq Əliyev və onun ailə
üzvlərinin bağ evindən məcburi qaydada çıxarılması barədə iddia ərizəsi ilə məhkəməyə
müraciət etmişdir.
“EL” Kiçik Müəssisəsi isə məhv olmuş 1322 ton
buğdanın dəyərinin, habelə onun saxlanılmasına, ekspertizasına, daşınmasına, məhv
edilməsinə və əldən çıxmış faydaya görə 1 601 847, 67 ABŞ dolları və 74 374
manat məbləğində pulun tutulması barədə qarşılıqlı iddia ərizəsi ilə məhkəməyə
müraciət etmişdir.
Bakı şəhəri Yasamal Rayon Məhkəməsinin 29
noyabr 2017-ci il tarixli qətnaməsi ilə ilkin iddia qismən təmin edilərək,
ümumilikdə 1 183 626, 35 ABŞ dolları məbləğində pulun cavabdeh müəssisədən
tutularaq iddiaçıya ödənilməsi, tutmanın cavabdeh Tofiq Əliyevə məxsus torpaq
sahəsi və onun üzərində yerləşən bağ evinə yönəldilərək, həmin evin açıq hərracdan
satılması, qarşılıqlı iddianın qismən təmin edilməsi, buğdanın üyüdülməsi nəticəsində
əldə olunacaq gəlirə, habelə real zərər qismində məhv olmuş 1322 ton buğdanın dəyərinə,
onun daşınması və məhv edilməsi ilə bağlı xərclərə görə cəmi 1 601 361, 21
ABŞ dolları və 13 500 manat məbləğində pul vəsaitinin ödənilməsi qət
olunmuşdur.
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki
Kollegiyasının 10 oktyabr 2018-ci il tarixli qətnaməsi ilə iddiaçının
apellyasiya şikayəti qismən təmin edilmiş, birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsi
ilkin iddianın “bağ evinə tutma yönəldildikdən və o satıldıqdan sonra ipoteka
qoyan cavabdeh Tofiq Əliyev və onun ailə üzvləri yaşayış sahəsini ən gec bir ay
ərzində tərk etmədikdə və yaşayış sahəsindən çıxmadıqda həmin şəxslərin bağ
evindən məcburi qaydada çıxarılmalarına və evin boşaldılmasına dair” təmin
edilməyən hissəsində ləğv edilmiş, həmin hissədə iş üzrə yeni qətnamə qəbul
edilməklə ilkin iddia tələbi həmin hissədə qismən təmin edilmiş, torpaq sahəsi
və onun üzərində yerləşən bağ evinə tutma yönəldildikdən və satıldıqdan ən geci
1 ay ərzində həmin sahədən cavabdeh çıxarılmaqla, bağ evinin boşaldılması qət
edilmişdir. Qətnamə ilkin iddia ilə bağlı qalan hissədə dəyişdirilmədən
saxlanılmışdır.
Cavabdeh müəssisənin apellyasiya şikayəti isə təmin
edilməyərək, qətnamə qarşılıqlı iddianın qismən təmin edilməsi hissəsində ləğv
edilmiş, həmin hissədə iş üzrə yeni qətnamə qəbul edilməklə, qarşılıqlı iddia tələbi
təmin edilməmişdir.
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki
Kollegiyasının (bundan sonra – Ali Məhkəmənin
Mülki Kollegiyası) 16 mart 2019-cu il tarixli qərarı ilə apellyasiya
instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi ləğv edilərək, iş yenidən baxılması üçün həmin
məhkəməyə göndərilmişdir.
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki
Kollegiyasının 29 oktyabr 2019-cu il tarixli qətnaməsi ilə birinci instansiya məhkəməsinin
qətnaməsi dəyişdirilmiş, ilkin iddia üzrə cavabdehdən iddiaçının xeyrinə
tutulmalı olan əsas borc və faiz borcu hissəsində dəyişiklik edilərək (əsas
borc 999 353, 45 ABŞ dolları, faiz borcu 83 022, 38 ABŞ dolları), qətnamə qalan
hissədə dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının 3 iyun
2020-ci il tarixli qərarı ilə apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi ləğv
edilmiş və iş yenidən baxılması üçün həmin məhkəməyə qaytarılmışdır.
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki
Kollegiyasının 16 oktyabr 2020-ci il tarixli qətnaməsi ilə ilkin iddia üzrə cavabdehdən
əsas borc 999 353, 45 ABŞ dollarının, faiz borcu 83 022, 38 ABŞ dollarının tutulması
və qətnamənin qalan hissədə dəyişdirilmədən saxlanılması qət edilmişdir.
Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının 24 may
2021-ci il tarixli qərarı ilə apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi
qismən, ilkin iddianın borcun zaminlərdən tutulması, ipoteka qoyanın evdən
çıxarılmasının rədd edilməsi və qarşılıqlı iddianın təmin edilmiş hissələrində
ləğv edilmiş və həmin hissələrdə yeni qərar qəbul edilərək, ilkin iddia borcun
zaminlərdən tutulması, ipoteka qoyanın evdən çıxarılması hissəsində təmin edilmiş,
Tofiq Əliyevin evdən çıxarılması və qarşılıqlı iddianın rədd edilməsi qərara
alınmışdır.
“EL” Kiçik Müəssisəsi, Telman Əliyev və Tofiq
Əliyev Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra –
Konstitusiya Məhkəməsi) şikayətlə müraciət edərək Ali Məhkəmənin Mülki
Kollegiyasının 24 may 2021-ci il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına (bundan sonra – Konstitusiya) və qanunlarına uyğunluğunun
yoxlanılmasını xahiş etmişdir.
Şikayət onunla əsaslandırılmışdır ki, kassasiya
instansiyası məhkəməsi qərar qəbul edərkən tərəflər arasında bağlanmış girov
müqaviləsinin şərtlərini Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin (bundan
sonra – Mülki Məcəllə) girov münasibətlərini tənzimləyən normalarının göstərişlərini
nəzərə almadan yanlış təfsir etmiş, habelə zaminliklə bağlı münasibətləri tənzimləyən
hüquq normalarının tətbiqində səhvə yol vermişdir ki, nəticədə ərizəçilərin Konstitusiyanın
13, 29 və 60-cı maddələrində təsbit edilmiş mülkiyyət və məhkəmə müdafiəsi
hüquqları pozulmuşdur.
Göstərilənlərlə bağlı Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu aşağıdakıları qeyd edir.
Ərizəçinin şikayətinin dəlillərinin mülki işin
məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilmiş halları ilə birlikdə araşdırılması zamanı
müəyyən olunmuşdur ki, “EL” Kiçik Müəssisəsi “Bank VTB (Azərbaycan)” ASC ilə bağladığı
kredit müqaviləsi üzrə ayrılmış kredit hesabına 2014-cü ildə xaricdən 1322,78
ton buğda məhsulu idxal etmişdir. Bankın ayırdığı kredit hesabına alınan, 500 000
AZN dəyərində olan həmin məhsul bank qarşısında olan pul öhdəliklərinin
icrasının təmin edilməsi məqsədi ilə 22 may 2015-ci il tarixli “Dövriyyədəki malların girovu” müqaviləsi ilə bankın
xeyrinə girov qoyulmuşdur.
Girov müqaviləsinin 5.1.2-ci bəndinə əsasən, girov
qoyan girov predmetinin (əmtəə ehtiyatları, materiallar, yarımfabrikatlar,
hazır məhsul və i.a) tərkibini və natural formasını dəyişdirir bu şərtlə ki,
onun ümumi dəyəri bu müqavilənin 3.5-ci bəndində göstərilən girov qiymətindən
(dəyərindən) aşağı düşməsin.
Həmin müqavilənin 5.1.10-cu bəndinə görə isə girov
qoyan girov predmetini bankın bu barədə yazılı razılığı olmadan müqavilə ilə müəyyən
olunmuş ünvandan daşımır.
Bununla əlaqədar “EL” Kiçik Müəssisəsi banka iki
il ərzində 3 dəfə girov predmetini təşkil edən buğdanın vəziyyəti barədə
monitorinq keçirmək üçün müraciət etmiş, həmin müraciətlər cavabsız qalmışdır. Bu
isə buğda məhsulunun birbaşa təyinatı üzrə istifadə edilə bilməyəcək dərəcədə dəyişməsinə
və məhv olmasına səbəb olduğundan müəssisəyə külli miqdarda maddi ziyan dəymişdir.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi 29 oktyabr
2019-cu il tarixli qətnaməsində məhz bu hala qiymət verərək belə nəticəyə gəlmişdir
ki, girov müqaviləsinin 5.1.10-cu bəndinin mövcudluğu buğdanın yerinin dəyişdirilməsinə
imkan verməmişdir.
Qeyd olunmalıdır ki, ərizəçilər də Konstitusiya
Məhkəməsinə təqdim etdikləri şikayətdə bununla bağlı dəlil irəli sürmüşlər ki,
məhz girov müqaviləsinin 5.1.10-cu bəndində müəyyən edilmiş şərt, girov qoyan olaraq
onlara girov qoyulan malı dövriyyəyə buraxmağa, ondan istifadə edərək gəlir əldə
etmək səlahiyyətini həyata keçirməyə birbaşa maneə olmuşdur.
Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyası bankın
kassasiya şikayətini qismən təmin edərək qəbul etdiyi 24 may 2021-ci il tarixli
qərarında qeyd etmişdir ki, apellyasiya instansiyası məhkəməsi yuxarıda göstərilən
nəticəyə gələrkən girov müqaviləsinin şərtlərini düzgün təfsir etməmiş, həmçinin
Mülki Məcəllənin 306.1 və 306.2-ci maddələrinin və Azərbaycan Respublikası
Mülki Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Prosessual Məcəllə) 420-ci
maddəsinin tələblərini pozmuşdur.
Belə ki, kassasiya instansiyası məhkəməsinin 3
iyun 2020-ci il tarixli qərarında göstərilmişdir ki, girov predmetini təşkil edən
buğdanın keyfiyyəti üçün təhlükə yaranmasına girov müqaviləsinin 5.1.10-cu bəndinin
tətbiq edilməsinin təsirinin olub-olmamasına hüquqi qiymətin verilməsi barədə
göstərişlə bağlı apellyasiya instansiyası məhkəməsi sadəcə özünün əvvəlki qətnaməsindəki
qənaətini təkrarlamışdır.
Kassasiya instansiyası məhkəməsi 24 may 2021-ci il tarixli qərarında iş üzrə müəyyən
edilmiş hallara əsasən maddi hüquq normalarının düzgün tətbiq edilmədiyi qənaətinə
gələrək göstərmişdir ki, Mülki Məcəllənin 306.1 və 306.2-ci maddələrinə müvafiq
olaraq dövriyyədəki malların girovu zamanı girov
qoyulan mallar girov qoyanda saxlanılır və girov qoyana girov qoyulmuş əmlakın
(əmtəə ehtiyatları, xammal, materiallar, yarımfabrikatlar, hazır məhsul və
i.a.) tərkibini və natural formasını dəyişdirmək hüququ verilir, bu şərtlə ki,
onların ümumi dəyəri girov müqaviləsində göstərilən dəyərindən aşağı düşməsin.
Girov qoyulmuş dövriyyədəki malların dəyərinin azalmasına, əgər müqavilədə ayrı
qayda nəzərdə tutulmayıbsa, girovla təmin edilmiş öhdəliyin icra edilmiş hissəsinə
mütənasib surətdə yol verilir. Girov qoyanın özgəninkiləşdirdiyi dövriyyədəki
mallar əldə edənin mülkiyyətinə keçdiyi andan girov predmeti olmur, girov
qoyanın əldə etdiyi, girov müqaviləsində göstərilən mallar isə girov qoyanın
onlara mülkiyyət hüququnun əmələ gəldiyi andan girov predmeti olur.
Həmçinin girov müqaviləsinin 5.1.6-cı bəndinə görə,
girov qoyan vəzifə olaraq girov predmetinin salamatlığını təmin edir, üçüncü şəxslərin
qəsdlərindən və tələblərindən müdafiə edir.
Həmin müqavilənin 5.1.7-ci bəndinə əsasən, girov
qoyan girov predmetinin məhv olması, itirilməsi və ya zədələnməsi təhlükəsi
yarandıqda banka dərhal məlumat verir.
Girov müqaviləsinin 6.2-ci bəndinə uyğun
olaraq, müqavilənin 5.1.6 və 5.1.7-ci bəndləri ilə müəyyən olunan vəzifələrin girov
qoyan tərəfindən icra edilməməsi və ya lazımınca icra edilməməsi nəticəsində
girov predmetinin məhv olması, itirilməsi və ya zədələnməsinə görə məsuliyyəti girov
qoyan daşıyır.
Beləliklə, Mülki Məcəllənin dövriyyədəki
malların girovu ilə bağlı münasibətləri tənzimləyən maddələrindən, eləcə də tərəflərin
sərbəst iradə ifadəsi əsasında bağlanmış müqavilənin qeyd edilmiş bəndlərindən
çıxış edərək kassasiya instansiyası məhkəməsi haqlı olaraq belə qənaətə gəlmişdir
ki, girov qoyan girov predmetinin tərkibini və natural formasını girov dəyərini
azaltmamaq şərti ilə dəyişmək hüququna malik olmuş, eləcə də girov predmetinin
salamatlığını təmin etmək girov qoyanın vəzifəsi olmaqla, girov predmetinin məhv
olması, itirilməsi və ya zədələnməsinə görə məsuliyyəti də məhz sonuncu daşımışdır.
Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının müqavilənin
mübahisəli 5.1.10-cu bəndi ilə bağlı mövqeyi ondan ibarət olmuşdur ki, girov
predmetinin bankın (girov saxlayanın) bu barədə yazılı razılığı olmadan müqavilə
ilə müəyyən olunmuş ünvandan daşınması ilə bağlı qadağa girov qoyanın girov
predmetinin tərkibinin və natural formasının girov dəyərini azaltmamaq şərti ilə
dəyişmək səlahiyyətinin həyata keçirilməsini istisna edən şərt kimi qiymətləndirilə
bilməz. Həmin qadağanın məqsədi sadəcə təminat vasitəsi olaraq girov
predmetinin (buğdanın) mövcudluğunu və salamatlığını qorumaqdan ibarət
olmuşdur. Hazırkı girov müqaviləsinin predmetinin yararsız vəziyyətə gəlməməsi
üçün girov qoyana həmin malların tərkibini
və natural formasını dəyişdirmək hüququnun verilməsi labüd idi.
Kassasiya instansiyası məhkəməsinin göstərilən qərarında
tərəflər arasında bağlanmış dövriyyədəki malların girovu müqaviləsi ilə bağlı gəldiyi
nəticə ilə əlaqədar Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd edir ki, həmin nəticə
qanunvericiliyin göstərişlərinə, Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun əvvəlki qərarlarında
formalaşdırdığı hüquqi mövqelərə uyğundur və mübahisəli girov müqaviləsinin təfsiri,
müvafiq mülki qanunvericilik normalarının tətbiqi ilə bağlı kassasiya
instansiyası məhkəməsinin mövqeyi kifayət qədər əsaslıdır. Belə ki, məhkəmələr
tərəfindən mübahisə üzrə tərəflər arasında bağlanmış müqavilənin hər hansı şərti
təfsir edilərkən, ilk növbədə, həmin müqavilənin hüquqi mahiyyəti və xarakteri,
müqavilə üzrə qarşıya qoyulan məqsəd göz önündə tutulmaqla həmin şərtin digər şərtlərlə
müqayisəsi aparılmalı, tərəflərin iradə ifadəsinin həqiqi məzmunu və hüquqi
niyyətləri müəyyən edilməlidir.
Mülki Məcəllənin 404-cü maddəsinə əsasən,
müqavilə şərtlərini təfsir edərkən məhkəmə təkcə müqavilədəki söz və ifadələrin
hərfi mənasını deyil, həm də tərəflərin iradə ifadəsinin həqiqi mənasını,
bütövlükdə müqavilənin hərfi mənasının onun digər şərtləri və mənası ilə
müqayisəsini nəzərə alır. Bu zaman bütün müvafiq hallar, o cümlədən müqaviləyə
qədərki danışıqlar və yazışmalar, tərəflərin qarşılıqlı münasibətlərində yaranmış
praktika, işgüzar adətlər, tərəflərin sonrakı hərəkətləri nəzərə alınır.
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun T.Qasımovanın
şikayəti üzrə 2020-ci il 1 dekabr tarixli Qərarında ifadə olunmuş hüquqi mövqeyə
görə də, mülki dövriyyənin sabitliyinin və davamlılığının təmin edilməsi üçün məhkəmələr
tərəfindən mövcud sübutlar əsasında müqavilə üzrə tərəflərin gerçək hüquqi niyyətlərinin
və iradə ifadələrinin müəyyən edilməsi, qanunvericiliyə uyğun olaraq onlara
hüquqi qüvvə verilməsi, vicdanlılıq prinsipinə əsasən borclunun vəzifələrinin
icrasının təmin edilməsi, pozulmuş öhdəliklərə görə məsuliyyətin müəyyən edilməsi
zəruridir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu ərizəçilərin kassasiya
instansiyası məhkəməsinin qərarının kredit borcunun “EL” Kiçik Müəssisəsi ilə
yanaşı, zaminlər Tofiq Əliyev və Telman Əliyevdən (“EL” Kiçik Müəssisəsinin təsisçiləri)
müştərək qaydada tutulmasına dair hissəsi ilə bağlı şikayətdə göstərdikləri ilə
əlaqədar isə aşağıdakıları qeyd edir.
Mülki iş üzrə məhkəmələr tərəfindən müəyyən
edilmiş hallardan görünür ki, “EL” Kiçik Müəssisəsinin təsisçilərinin 25 noyabr
2013-cü il tarixində keçirilmiş iclasında “Bank VTB (Azərbaycan)” ASC-dən 36 ay
müddətinə 1 000 000 ABŞ dolları məbləğində kreditin götürülməsi qərara
alınmış və kreditin sənədləşdirilməsi üçün imza səlahiyyəti müəssisənin
direktoru Tofiq Əliyevə verilmişdir.
13 dekabr 2013-cü il tarixində bankla “EL”
Kiçik Müəssisəsinin direktoru Tofiq Əliyev arasında “Baş Kredit Razılaşması” bağlanmış
və həmin müqavilədə müəssisəyə 13 dekabr 2023-cü il tarixinədək 5 000 000
ABŞ dolları məbləğində kreditin verilməsi üçün kredit xətti açılmışdır. Bu
müqaviləyə uyğun olaraq hər iki təsisçi ilə zaminlik müqavilələri bağlanmışdır.
Bundan sonra 20 dekabr 2013-cü il tarixində bankla
müəssisənin direktoru Tofiq Əliyev arasında “Bərpa olunan kredit müqaviləsi”
bağlanmış və həmin müqaviləyə əsasən müəssisəyə 36 ay müddətinə, illik istifadə
dərəcəsi 13 faiz olmaqla 1 000 000 ABŞ dolları məbləğində kredit
verilmişdir.
Təsisçilərin 8 may 2015-ci il tarixli qərarı ilə
kredit xətti müqaviləsinin 60 ay müddətinə uzadılması, 500 000 manatlıq dövriyyədəki
malların banka girov qoyulması, bununla əlaqədar sənədlərin imzalanması səlahiyyətinin
Tofiq Əliyevə verilməsi qərara alınmışdır. Bu razılıq əsasında da 22 may 2015-ci
il tarixində kredit xətti müqaviləsinə əlavə 1 saylı razılaşma imzalanmış,
kredit xəttinin müddəti 77 ay, bitmə tarixi 15 may 2020-ci il kimi müəyyən
edilmiş, yəni kredit müqaviləsinin müddəti 60 aya uzadılmışdır.
11 mart 2016-cı il tarixli 2 saylı razılaşmada
isə əvvəlki razılaşmalar üzrə yaranmış mövcud əsas və faiz borcu
kapitallaşdırılmış və əsas borc 1 033 944 ABŞ dolları məbləğində müəyyən
edilmiş, kreditin qaytarılma müddətində (15 may 2020-ci il) və faiz dərəcəsində
hər hansı dəyişiklik edilməmişdir.
Qeyd olunmalıdır ki, iş üzrə qəbul edilmiş
kassasiya instansiyası məhkəməsinin 16 mart 2019-cu il və 3 iyun 2020-ci il
tarixli qərarlarında apellyasiya instansiyası məhkəməsinə göstərilən bu hallara,
zaminlik müqavilələrinin şərtlərinə tam hüquqi qiymətin verilməsi barədə müvafiq
göstərişlərin verilməsinə baxmayaraq, bu göstərişlər iş üzrə sonrakı
apellyasiya baxışı zamanı ətraflı araşdırılmamış və nəzərə alınmamışdır.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu mülki iş üzrə
məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilmiş halları nəzərə almaqla qeyd edir ki,
Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin
477.0.1-ci maddəsinin həmin Məcəllənin 470.2-ci maddəsi və “İpoteka haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanununun 1.0.8 və 10.5-ci maddələri, eləcə də Azərbaycan
Respublikası Mülki Məcəlləsinin 269.11 və 307.4-cü maddələrinin “İpoteka
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 3.2 və 10.5-ci maddələri ilə əlaqəli
şəkildə şərh edilməsinə dair” 2018-ci il 31 may tarixli Qərarında göstərilmişdir
ki, zaminliyə xitam verilməsi halları Mülki Məcəllənin 477-ci maddəsində göstərilmişdir.
Belə ki, həmin Məcəllənin 477.0.1-ci maddəsində qeyd edilmişdir ki, zaminliyin
təmin etdiyi öhdəliyə xitam verildikdə, habelə zaminin razılığı olmadan həmin
öhdəlik dəyişdirildikdə və bu dəyişdirilmə onun məsuliyyətinin artmasına və ya
onun üçün digər əlverişsiz nəticələrə səbəb olduqda zaminliyə xitam verilir.
Zaminin məsuliyyətinin artmasına və ya onun
üçün digər əlverişsiz nəticələrə gətirib çıxaran dəyişikliklər dedikdə, zaminin
müqavilə bağlayarkən həmin müqavilə üzrə öhdəsinə götürdüyündən daha artıq öhdəliyinin
yaranması nəzərdə tutulur. Göründüyü kimi, həmin maddə istənilən dəyişikliyə
görə zaminliyin xitamını nəzərdə tutmur. Bu normaya əsasən, zaminliyin xitamı
üçün təmin edilmiş öhdəliyə edilən dəyişiklik zaminin məsuliyyətini artırmalı və
ya onun üçün başqa əlverişsiz nəticələrə səbəb olmalıdır.
Zaminliyə xitam verilməsi üçün hər iki şərtin,
yəni zaminin razılığı olmadan öhdəliyin dəyişdirilməsi və belə dəyişdirilmənin
onun məsuliyyətinin artmasına və ya onun üçün digər əlverişsiz nəticələrə səbəb
olması vacibdir.
Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyası işin məhkəmələr
tərəfindən müəyyən edilmiş və yuxarıda
da qeyd edilmiş faktiki halları əsasında kifayət qədər haqlı olaraq belə nəticəyə
gəlmişdir ki, hazırkı mübahisə üzrə Mülki Məcəllənin 477.0.1-ci maddəsində müəyyən
edilmiş zaminlik müqaviləsinin xitamına səbəb ola biləcək hallar baş verməmişdir.
Nəzərə alınmalıdır ki, hər hansı məhkəmə
aktının Konstitusiyaya və ya qanunlara uyğun olub-olmamasına, insan hüquq və azadlıqlarını
pozub-pozmamasına dair mübahisənin
hüquqi hallarının Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən düzgün qiymətləndirilməsi
üçün müvafiq işin faktiki hallarının nəzərə alınması və onlara istinad olunması
istisna olunmamalıdır (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına əlavələr və dəyişikliklər
edilməsi barədə» 11 iyun 2004-cü il tarixli, 688-IIQD saylı Azərbaycan Respublikası
Qanununun III hissəsinin 9-cu bəndinin və IV hissəsinin 7-ci bəndinin Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin IX hissəsinə uyğunluğunun
yoxlanılmasına dair” 2005-ci il 25 yanvar tarixli Qərarı).
Qeyd olunanlarla yanaşı Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu onu da göstərir ki, ərizəçilərin şikayətdə irəli sürdükləri “Dövriyyədəki
malların girovu” müqaviləsi üzrə girov predmetinin (buğdanın) istifadəyə
yararsız vəziyyətə düşməsinə girov saxlayan olaraq bankın məsuliyyətsizliyinin
səbəb olması, bununla əlaqədar israrlı müraciətlərinə bank tərəfindən heç bir
münasibət bildirilməməsi ilə bağlı dəlil işin faktiki hallarının yenidən
araşdırılmasını tələb edir ki, bu da Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun səlahiyyəti
xaricindədir.
Göstərilənləri nəzərə alaraq Konstitusiya Məhkəməsinin
Plenumu hesab edir ki, kassasiya instansiyası məhkəməsinin mübahisələndirilən qərarında
müvafiq qanunvericilik normalarının düzgün tətbiq edilməməsi halı müəyyən
olunmadığından, həmin qərar
Konstitusiyanın 60-cı maddəsinə, Mülki Prosessual Məcəllənin 416, 417.1.4,
418.1 və 420-ci maddələrinə uyğun hesab edilməlidir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
130-cu maddəsinin V və IX hissələrini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun 52, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər
tutaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu
QƏRARA ALDI:
1. “Bank VTB (Azərbaycan)” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin
cavabdehlər “EL” Kiçik Müəssisəsinə, Telman Əliyev və Tofiq Əliyevə qarşı
kredit müqaviləsinə əsasən borcun müştərək qaydada tutulması, tutulmalı olan məbləğin
ipoteka ilə yüklü edilmiş torpaq sahəsi və onun üzərində yerləşən bağ evinə yönəldilməsi,
ipoteka qoyanın və onun ailə üzvlərinin bağ evindən məcburi qaydada çıxarılması
tələbinə dair mülki iş üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının
24 may 2021-ci il tarixli qərarı Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının 60-cı maddəsinə, Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin
416, 417.1.4, 418.1 və 420-ci maddələrinə uyğun hesab edilsin.
2. Qərar dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir.
3. Qərar “Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”,
“Bakinski raboçi” qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
Məlumatı”nda dərc edilsin.
4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən
ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir oluna bilməz.
Sədr Fərhad Abdullayev
