AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN

Azərbaycan Respublikası

Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun

Q Ə R A R I

  E.Şahbazovun şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına dair

 18 mart 2021-ci il                                                                                       Bakı şəhəri

Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova (məruzəçi-hakim), Humay Əfəndiyeva, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev, Rafael Qvaladze, Mahir Muradov, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,

məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin,

ərizəçi Edvard Şahbazovun vəkili Rəfail Mənsimzadənin iştirakı ilə,

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V hissəsinə müvafiq olaraq konstitusiya məhkəmə icraatı qaydasında açıq məhkəmə iclasında E.Şahbazovun şikayəti üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına dair konstitusiya işinə baxdı.

İş üzrə hakim S.Salmanovanın məruzəsini, ərizəçinin vəkilinin çıxışını dinləyib, iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu

MÜƏYYƏN  ETDİ:

Şahbazova Zeynəb Qazıyevna Bakı şəhəri 3 saylı Notariat Ofisinə, Şahbazov Edvard Albertoviçə və Şahbazova Elvina Albert qızına qarşı vərəsəlik şəhadətnaməsinin ləğv edilməsi, mənzilə və bank əmanətinə dair 2/4 hissədə payın müəyyən edilməsi, bu paya müvafiq olaraq yeni vərəsəlik şəhadətnaməsinin verilməsinə dair iddia ərizəsi ilə Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Məhkəməsinə müraciət etmişdir.

Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Məhkəməsinin 20 avqust 2019-cu il tarixli qətnaməsi ilə iddia təmin edilmişdir.

Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 24 dekabr 2019-cu il tarixli qətnaməsi ilə E.Şahbazovun apellyasiya şikayəti təmin edilməmiş, birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsi E.Şahbazova münasibətdə  dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının (bundan sonra – Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyası) 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarı ilə E.Şahbazovun kassasiya şikayəti təmin edilməmiş, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.

E.Şahbazov Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) şikayətlə müraciət edərək  Ali Məhkəmənin  Mülki  Kollegiyasının 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarının Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına (bundan sonra – Konstitusiya)  və qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasını xahiş etmişdir.

Ərizəçi şikayətində göstərmişdir ki, bank hesabında olan əmanətin və mübahisəli mənzilin ər-arvadın ümumi gəlirləri hesabına deyil, anasına verilmiş mənzilin satılması hesabına əldə edilməsinə və müvafiq halı təsdiq edən sənədin onun tərəfindən alınmasının mümkünsüz olduğunu göstərməsinə, bu səbəbdən  məhkəmə tərəfindən həmin sənədin alınması üçün müvafiq sorğu ilə müraciət edilməsi barədə vəsatət verməsinə, sonradan bu sənədi əldə edərək kassasiya instansiyası məhkəməsinə təqdim etməsinə baxmayaraq, işə baxan məhkəmələr bunu işin mühüm halı kimi qiymətləndirməmiş və miras əmlakın kütləsinin müəyyən edilməsində yanlışlığa yol vermiş, kassasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsi dəyişdirilmədən saxlanılmış, nəticədə onun Konstitusiyanın 29-cu maddəsi ilə müəyyən edilmiş mülkiyyət və 60-cı maddəsində nəzərdə tutulmuş hüquq və azadlıqların inzibati və məhkəmə təminatı hüquqları pozulmuşdur. Ərizəçi şikayətində onu da qeyd etmişdir ki, o anadangəlmə iflic olmaqla, I dərəcə əlilliyi olan şəxsdir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu şikayətlə bağlı aşağıdakıları qeyd edir.

Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsinə müvafiq olaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının inzibati qaydada və  məhkəmədə müdafiəsinə təminat verilir.

Konstitusiyanın 125-ci maddəsinin VII hissəsinə əsasən, məhkəmə icraatı həqiqətin müəyyən edilməsini təmin etməlidir. Konstitusiyanın 127-ci maddəsinin II və VII hissələrində ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri kimi işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxılması, məhkəmə icraatının çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilməsi təsbit olunmuşdur.

Konstitusiyanın bu müddəalarına uyğun olaraq, məhkəmələrin  birbaşa təyinatını ədalət mühakiməsini həyata keçirməklə pozulmuş hüquq və azadlıqları bərpa etmək təşkil edir. Ədalət mühakiməsi qanunla müəyyən edilmiş qaydada işə baxılması əsasında qanuni və əsaslı məhkəmə qərarının çıxarılması, hər bir fiziki və hüquqi şəxsin Konstitusiyadan, qanunlardan və digər normativ hüquqi aktlardan irəli gələn hüquq və mənafelərinin məhkəmədə təsdiqi ilə nəticələnməlidir.

Şikayətdən və mülki işin məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilmiş hallarından görünür ki, 2 dekabr 1992-ci il tarixində Albert Şahbazov ilə Z.Şahbazova rəsmi nikaha daxil olmuşlar və bu nikahdan 29 may 1993-cü ildə Elvina Şahbazova anadan olmuşdur. Birgə nikah dövründə  Bakı şəhəri Nərimanov rayonu Fətəli Xan Xoyski küçəsi ev 134 ünvanında yerləşən 37 saylı mənzil alınmış, həmçinin A.Şahbazovun adına “Azərbaycan Beynəlxalq Bankı” Açıq Səhmdar Cəmiyyətində depozit hesabı açılmışdır. A.Şahbazov 16 oktyabr 2018-ci il tarixində vəfat etdikdən sonra vərəsələr, o cümlədən A.Şahbazovun birinci nikahdan olan iki övladı E.Şahbazov və R.Şahbazov miras əmlakı qəbul etmək üçün Bakı şəhəri 3 saylı Notariat Ofisinə müraciət etmişlər. R.Şahbazov miras əmlakdan ona düşən paydan qardaşının xeyrinə, Z.Şahbazova isə qızının xeyrinə imtina etmişdir. Qanun üzrə vərəsəlik hüququ haqqında şəhadətnaməyə əsasən, mənzil və əmanətdən ibarət olan miras əmlaka dair E.Şahbazov və E.Şahbazovanın 2/4 hissədə payları müəyyən edilmişdir.

Z.Şahbazova qeyd olunan qanun üzrə vərəsəlik hüququ haqqında şəhadətnamənin ləğv edilməsi tələbi ilə birinci instansiya məhkəməsinə müraciət edərək, paylar müəyyənləşdirilərkən mərhum əri ilə birgə mülkiyyətdən ona çatacaq əmlak hissəsinin nəzərə alınmadığını və bölünməyən payın da miras əmlaka daxil edildiyini əsas gətirmişdir. A.Şahbazovun birinci nikahdan olan oğlu E.Şahbazov isə iddia ərizəsinə etirazını onunla əsaslandırmışdır ki, anası L.Şahbazovaya jurnalist kimi fəaliyyət göstərdiyi dövrdə iş yerindən mənzil verilmişdir. Həmin mənzilə dair atası A.Şahbazov 28 iyul 2005-ci ildə daşınmaz əmlakın dövlət reyestrindən çıxarış almışdır. Sonradan 23 mart 2006-cı ildə qeyd edilən mənzil 136 000 manata satılaraq 1 ay sonra, 28 aprel 2006-cı il tarixində mübahisəli mənzil alınmış, həmin puldan 30 000 manat ona verilmiş, qalan pul isə bankın depozit hesabına yerləşdirilmişdir. Mübahisəli mənzil A.Şahbazovla Z.Şahbazovanın birgə nikah dövründə alınsa və pul banka qoyulsa da onların birgə vəsaiti hesabına əldə edilmədiyindən ümumi birgə mülkiyyət hesab edilə bilməz.

İşə baxan birinci instansiya məhkəməsi cavabdehin dəlillərinin hər hansı mötəbər sübutlarla təsdiq olunmadığını əsas gətirərək, miras qalan əmlakdan Z.Şahbazovaya birgə mülkiyyət kimi çatası əmlak hissəsinin vərəsəlik hüququ haqqında şəhadətnamə rəsmiləşdirilərkən nəzərə alınmadığını göstərmiş və bu səbəbdən onun ləğv edilməli olduğu qənaətinə gəlmişdir.

Cavabdeh E.Şahbazov birinci instansiya məhkəməsinə təqdim etdiyi etirazın dəlillərini  apellyasiya şikayətində də qeyd edərək göstərmişdir ki, vərəsəlik predmeti olan mübahisəli mənzil mərhum anası L.Şahbazovaya məxsus mənzilin satılmasından əldə edilmiş vəsaitlə alındığından, banka qoyulmuş əmanət isə həmin məbləğdən geri qalan vəsait olduğundan, qeyd edilən əmlak iddiaçı ilə atasının ümumi gəlirləri hesabına əldə olunmadığına görə ümumi mülkiyyət hesab olunmamalı, mənzil və həmin pul məbləği bütövlükdə miras kütləsinə daxil edilərək vərəsələr arasında bölüşdürülməlidir. E.Şahbazov həmçinin bank hesabında olan əmanətin faizlərlə birlikdə hesablanmış məbləğ olduğunu və müvafiq halı təsdiq edən sənədin onun tərəfindən əldə edilməsinin mümkünsüz olduğunu göstərmişdir.

Apellyasiya instansiyası məhkəməsi L.Şahbazovaya məxsus əmlakın  satılmasını, həmin məbləğdən 30 000 manatın E.Şahbazova verilməsini, mübahisəli mənzilin alınmasını və 83 000 manatın bankın depozit hesabına qoyulmasını işin mübahisəsiz halı kimi göstərsə də, mənzilin satılmasından əldə olunmuş məbləğin göstərilən məbləğlərin cəmindən az olması nəticəsinə gələrək, cavabdehin dəlillərinin əsassız olduğunu hesab etmişdir.

Lakin apellyasiya instansiyası məhkəməsi işə baxarkən E.Şahbazovun bankın depozit hesabına ilkin qoyulmuş məbləği göstərən sənədi ala bilmədiyindən müvafiq sənədlərin alınmasının təmin edilməsi barədə vəsatətlə birinci instansiya məhkəməsinə müraciət etdiyini nəzərə almayaraq, həmin vəsatətləri təmin etməmişdir.

Halbuki, Mülki Posessual qanunvericilikdə nəzərdə tutulan və işdə iştirak edən şəxslərin öz hüquqlarını məhkəmədə müdafiə etmələrinin təminatı qismində çıxış edən prosessual hüquqlardan biri də vəsatətlə məhkəməyə müraciət etmək hüququdur. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – Mülki Prosessual Məcəllə)  47.2-ci maddəsinə görə, işdə iştirak edən şəxslər işin materialları ilə tanış olmaq, onlardan çıxarışlar etmək, etirazlar vermək, sübutlar təqdim etmək və onların tədqiqində iştirak etmək, vəsatətlər, o cümlədən əlavə sübutların tələb edilməsi barədə vəsatətlər vermək kimi hüquqlara malikdirlər.

Vəsatət, onu verən şəxsin öz hüquqlarını həyata keçirməsinə yardım edən, işin ədalətli, obyektiv, qərəzsiz həll edilməsinə, işdə iştirak edən və ya etməyən şəxslərin üzərinə müəyyən vəzifələr qoyulmasına, habelə digər prosessual hərəkətlərin edilməsinə yönəlmiş xahişdir. Vəsatət şifahi və ya yazılı ola bilər. Vəsatət işin məhkəmədə baxılmasına hazırlanması mərhələsindən məhkəmənin yekun aktı çıxarması üçün müşavirə otağına getməsinədək məhkəmə prosesinin istənilən mərhələsində verilə bilər. Vəsatətlərin verilmə və həll edilmə qaydaları Mülki Prosesual Məcəllənin bir sıra maddələrində nəzərdə tutulmuşdur. Məcəllənin işdə iştirak edən şəxslərin vəsatətlərinin həllinin ümumi qaydasını müəyyən edən 184.4-cü maddəsinə uyğun olaraq, işə baxılması ilə əlaqədar olan məsələlərə dair işdə iştirak edən şəxslərin vəsatətləri işdə iştirak edən digər şəxslərin fikirləri dinlənildikdən sonra məhkəmə qərardadları ilə həll olunur.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu vəsatətlərin həlli ilə bağlı qanunvericinin mövqeyindən çıxış edərək qeyd edir ki, məhkəmələr tərəfindən işə baxılarkən işin obyektiv, tam, hərtərəfli və ədalətli həll olunması, eləcə də məhkəmə icraatının iş üzrə həqiqətin müəyyən edilməsinin təmin edilməsi vəzifəsini həyata keçirməsi, iş üzrə mühüm əhəmiyyət kəsb edən halların müəyyən edilməsi məqsədilə işdə iştirak edən şəxslərin vəsatətləri hər bir halda onların təmin edilib-edilməməsinin mümkünlüyü baxımından araşdırılmalı və həll olunmalıdır.

Qeyd olunduğu kimi, Mülki Prosessual Məcəllədə işdə iştirak edən şəxslərin öz prosessual hüquqlarını həyata keçirməsi üçün nəzərdə tutulan imkanlardan biri də sübutların tələb olunması ilə bağlı vəsatət vermək hüququdur. Məcəllənin 78.2-ci maddəsinə görə, işdə iştirak edən şəxsin işdə iştirak edən və iştirak etməyən şəxslərdən və ya orqanlardan onlarda olan zəruri sübutları müstəqil əldə etmək imkanı olmadıqda o, həmin sübutları tələb etmək barədə vəsatətlə məhkəməyə müraciət edə bilər. Vəsatətdə bu sübutlarla iş üçün əhəmiyyətli olan hansı halların müəyyən edilməsi, sübutların əlamətləri və olduğu yer göstərilməlidir.  Zəruri olan hallarda məhkəmə işdə iştirak edən şəxsə sübutun əldə edilməsi üçün sənəd verə bilər. Məhkəmənin tələb etdiyi sübutu onda olan şəxs bilavasitə məhkəməyə göndərir, yaxud məhkəməyə çatdırmaq üçün sorğunu təqdim edən şəxsə verir.

Eyni zamanda Mülki Prosessual Məcəllənin 85-ci maddəsində göstərilir ki, özləri üçün zəruri sübutların təqdim edilməsinin nəticə etibarı ilə mümkün olmayacağından və ya çətin olacağından ehtiyat etməyə əsası olan şəxslər bu sübutların təmin olunmasını məhkəmədən xahiş edə bilərlər.

Yuxarıda qeyd olunan normaların məzmunundan göründüyü kimi, məhkəmə işdə iştirak edən şəxslərin xahişi ilə yeni sübutların əldə edilməsi üçün sorğular göndərir, müvafiq sübutun əldə olunması məqsədi ilə işdə iştirak edən şəxsə sənəd verir, bununla da iştirakçılara sübutların toplanması prosesi zamanı hüquq və vəzifələrini həyata keçirməkdə kömək edir. İşin obyektiv və hərtərəfli araşdırılmasının təminatı olan sübutların təmin olunması üzrə tədbirlər sübut edilməli olan hallar barədə məlumatların təxirə salınmadan qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada təsbit edilməsini və rəsmiləşdirilməsini nəzərdə tutur. Sübutların təmin olunması barədə ərizə ilə sübut təqdim etmək hüququ olan istənilən şəxs, yəni işdə iştirak edən şəxslər müraciət edə bilərlər. Sübutların təmin olunması üçün icraatın başlanmasına əsas, belə xahişlə müraciət etmiş şəxsin istədiyi sübutun onun tərəfindən əldə edilməsinin mümkün olmayacağı və ya çətin olacağı ehtimalıdır. Belə ehtimalın real olduğu və şəxsin subyektiv fərziyələrinə əsaslanmadığı halda sübutların təmin edilməsi  üzrə müvafiq tədbirlər görülməlidir. Belə ki, sübutların toplanılmasına laqeyd münasibət iş üzrə əhəmiyyət kəsb edən halların müəyyən edilməmiş qalmasına, nəticədə isə ədalətli məhkəmə araşdırılması hüququnun pozulmasına gətirib çıxarır.

Ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi ilə bağlı Konstitusiyadan irəli gələn prinsiplər öz əksini mülki prosessual qanunvericilikdə daha geniş şəkildə tapmışdır. Belə ki, ədalət mühakiməsi hamının qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi prinsipi, çəkişmə və faktlar əsasında həyata keçirilir. Hakim bütün hallarda prosesin çəkişmə prinsipini təmin etməlidir. O, öz qərarını yalnız tərəflərin çəkişmə prinsipinə əsasən müzakirə etdiyi dəlillərlə, onların verdiyi izahatlarla, sənədlərlə əsaslandırmalıdır (Mülki Prosessual Məcəllənin 8.1, 9.1 və 9.3-cü maddələri).

Həmin Məcəllənin 77-ci maddəsinə müvafiq olaraq, hər bir tərəf öz tələblərinin və etirazlarının əsası kimi istinad etdiyi halları sübut etməlidir. İşdə olan sübutlar əsasında işə baxmaq mümkün olmadıqda, məhkəmə zəruri əlavə sübutlar təqdim etməyi tərəflərə təklif edə bilər.

Çəkişmə prinsipi eyni zamanda tərəflərin öz hüquqi mövqeyini müdafiə etmək üçün irəli sürdükləri tələb və etirazlarının əsaslarını sübut etmək vəzifələrini, bu məqsədlə sübutlar təqdim etmək, vəsatətlər vermək imkanını müəyyən edir. İşə hərtərəfli və obyektiv baxılması, məhkəmə tərəfindən qanuni və əsaslandırılmış qərarın çıxarılması tərəflərin prosesdə çəkişməsi, yəni öz mövqeyini müdafiə etməsi üçün dəlillər gətirməsi, əks tərəfin sübutlarını və dəlillərini təkzib etməsi üçün geniş imkanların olması ilə təmin olunur. Çəkişmə prinsipi işə baxan məhkəmənin üzərinə müəyyən vəzifələr də qoyur. Bu cür  vəzifələrdən biri də məhz işdə iştirak edən şəxslərdən hər hansı birinin müəyyən sübutu əldə edə bilmədiyi və ya çətinlik çəkdiyi halda məhkəmənin ona zəruri kömək etməyə borclu olmasıdır.

Nəzərə alınmalıdır ki, çəkişmə prinsipi prosessual hüquq bərabərliyi prinsipindən ayrılmazdır və onlar bir-birini şərtləndirən və tamamlayan prinsiplərdir. Hüquq bərabərliyi prinsipi tərəflərə məhkəmə araşdırmasında bərabər hüquqi şərait yaradılmasını nəzərdə tutur. Məhz bərabər hüquq və vəzifələr onlara məhkəmə qarşısında çəkişmək hüququ verir. Tərəflərdən birinin öz hüquq və mənafelərini müdafiə etmək üçün qanunla ona verilmiş prosessual imkanlardan real istifadə edə bilməməsi çəkişmə prinsipinin pozulmasına, eyni zamanda sübutların düzgün qiymətləndirilməməsinə, iş üçün əhəmiyyətli olan bütün faktiki halların araşdırılmamasına və tərəflərin qarşılıqlı münasibətləri üzrə səhv nəticəyə gəlinməsinə səbəb ola bilər. Mülki Prosessual Məcəllənin 217.3-cü maddəsinə görə isə qətnamə iş üzrə müəyyən edilmiş həqiqi hallara və tərəflərin qarşılıqlı münasibətinə uyğun əsaslandırılmalıdır. Həmçinin məhkəmənin müəyyən edilmiş faktlardan tərəflərin qarşılıqlı münasibətləri üzrə səhv nəticəyə gəlməsi, məhkəmənin qətnamədə göstərdiyi dəlillərin işin hallarına uyğun olmaması hesab edilməklə, həmin qətnamənin ləğv edilməsi əsaslarından biri kimi çıxış edir. Məhkəmənin gəldiyi nəticə üçün mühüm əhəmiyyəti olan bütün faktiki halların araşdırılmaması da məhkəmə qətnaməsinin apellyasiya qaydasında ləğv edilməsi üçün əsasdır (Mülki Prosessual Məcəllənin 385, 388 və 390-cı maddələri).

Beləliklə, sübutların düzgün qiymətləndirilməsi, iş üzrə mühüm əhəmiyyət kəsb edən bütün faktiki halların araşdırılması qanuni və əsaslı qətnamə çıxarılması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Məhkəmə aktlarında sübutların qiymətləndirilməsinin nəticələri ətraflı və aydın şəkildə öz əksini tapmalı, sübutların qəbul edilməsinin və ya rədd olunmasının, eləcə də verilmiş vəsatətlərin təmin və ya rədd edilməsinin səbəbləri və əsasları göstərilməli, gəlinən nəticə kifayət qədər əsaslandırılmalıdır.

İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi (bundan sonra – Avropa Məhkəməsi) qərarlarında demokratik cəmiyyətdə ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun əhəmiyyətini vurğulayaraq “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci bəndində təsbit edilən təminatlara məhkəmələrin öz qərarlarını yetərli dərəcədə əsaslandırmaq öhdəliyini də daxil etmişdir (Airey İrlandiyaya qarşı iş üzrə 1979-cu il 9 oktyabr,  Hirvisaari Finlandiyaya qarşı iş üzrə 2001-ci il 27 sentyabr, Suominen Finlandiyaya qarşı iş üzrə 2003-cü il 1 iyul tarixli Qərarlar).

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu S.Eyyubovanın şikayəti üzrə 2020-ci il 21 yanvar tarixli Qərarında qeyd etmişdir ki, məhkəmə qərarının ədalətliliyi onun əsaslandırılma dərəcəsindən asılı ola bilər.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu eyni zamanda qeyd etməyi zəruri hesab edir ki, məhkəmələr tərəfindən ər-arvadın ümumi əmlakının bölünməsi və ya vərəsəlik qaydasında keçməsi ilə bağlı işlərə baxılarkən, ilk növbədə, həmin əmlakın ər-arvadın birgə nikah dövründə və onların ümumi gəlirləri hesabına əldə olunması məsələsi araşdırılmalı, bu zaman tərəflərin öz tələblərini əsaslandırdığı hallar, etiraz və dəlillər  ətraflı müzakirə edilməli, bununla bağlı verilmiş vəsatətlər həll edilərək əsaslandırılmış qərar qəbul edilməlidir.

İşə baxan apellyasiya instansiyası məhkəməsi isə cavabdehin iddiaya dair etirazlarını, apellyasiya şikayətinin dəlillərini, həmin dəlilləri əsaslandıran və iş üzrə mühüm əhəmiyyət kəsb edən halı təsdiq etmək üçün sübutu əldə edə bilməməsini və məhkəmədən həmin sübutun əldə edilməsində ona köməklik göstərilməsi barədə vəsatətini nəzərə almadan, bir tərəfin sübutlarını qiymətləndirərək, sübutların düzgün qiymətləndirilməsi, vəsatətlərin həll edilməsi, çəkişmə prinsipinin təmin edilməsi kimi vəzifələrini yerinə yetirməmiş, bununla da Mülki Prosessual Məcəllənin 9, 88, 184.4 və 387.1-ci maddələrinin tələblərinin pozulması ilə nəticələnən qətnamə qəbul etmişdir.

Halbuki, Mülki Prosessual Məcəllənin 387.1-ci maddəsinə uyğun olaraq, prosessual hüquq normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq edilməməsinin düzgün olmayan qətnamənin qəbul edilməsinə səbəb olması qətnamənin ləğv edilməsinin əsaslarından biri kimi çıxış edir. Məcəllənin 372.1-ci maddəsinə əsasən isə apellyasiya instansiyası məhkəməsi tam hüquqlu məhkəmə kimi işə, işdə olan və əlavə təqdim olunmuş sübutlar əsasında mahiyyəti üzrə baxır.

Göstərilən norma ilə bağlı Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun formalaşdırdığı hüquqi mövqeyə əsasən, apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəflərin tələb və etirazlarına hüquqi qiymət verir, onların hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirir, işə faktlar üzrə araşdırma aparmaqla baxır. Bunun üçün apellyasiya instansiyası məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinə təqdim  olunmuş sübutlardan, həmçinin  Mülki Prosessual Məcəllənin 371-ci maddəsində müəyyən olunmuş qaydada ona təqdim olunmuş yeni sübutlardan istifadə edir. Apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən işlərə baxılarkən işdə olan sübutlara bütöv bir məcmu halında yanaşılmalı, onların məcmusuna qiymət verilməlidir (A.Səlimzadənin şikayəti üzrə 2006-cı il 8 iyun tarixli Qərar).

Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyası isə 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarı ilə prosessual hüquq normalarının pozulması ilə çıxarılmış apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsini dəyişdirmədən saxlamış, nəticədə ərizəçinin Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsində təsbit olunmuş hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatı hüququ pozulmuşdur.

Kassasiya instansiyasında işə baxmanın hədlərini müəyyən edən Mülki Prosessual Məcəllənin 416-cı maddəsinə görə, kassasiya instansiyası məhkəməsi apellyasiya instansiyası məhkəməsi tərəfindən maddi və prosessual hüquq normalarının düzgün tətbiq edilməsini yoxlayır. Maddi və prosessual hüquq normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq olunmaması, o cümlədən maddi və prosessual hüququn tətbiqi üzrə məhkəmə təcrübəsinin vahidliyinin pozulması apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnamə və qərardadının ləğv edilməsi üçün əsasdır.  Prosessual hüquq normalarının pozulması və ya düzgün tətbiq olunmaması qətnamənin yaxud qərardadın ləğv edilməsi üçün o vaxt əsas ola bilər ki, bu pozuntu düzgün qətnamə qəbul edilməməsi ilə nəticələnsin və ya nəticələnə bilsin (Mülki Prosessual Məcəllənin 418.1 və 418.3-cü maddələri).

Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu belə nəticəyə gəlir ki, Z.Şahbazovanın Bakı şəhəri 3 saylı Notariat Ofisinə, E.Şahbazova və E.Şahbazovaya qarşı vərəsəlik şəhadətnaməsinin ləğv edilməsi və s. tələbi barədə iş üzrə Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarı Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsinə, Mülki Prosessual Məcəllənin 416, 418.1 və 418.3-cü maddələrinə uyğun olmadığından qüvvədən düşmüş hesab edilməlidir. İşə bu Qərarda əks olunmuş hüquqi mövqelərə uyğun olaraq  Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada və müddətdə yenidən baxılmalıdır.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V və IX hissələrini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun  52, 62, 63, 65-67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu     

QƏRARA  ALDI:

1. Z.Şahbazovanın Bakı şəhəri 3 saylı Notariat Ofisinə, E.Şahbazova və E.Şahbazovaya qarşı vərəsəlik şəhadətnaməsinin ləğv edilməsi və s. tələbi barədə iş üzrə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının 29 iyun 2020-ci il tarixli qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsinin I hissəsinə, Azərbaycan Respublikası Mülki Prosessual Məcəlləsinin 416, 418.1 və 418.3-cü maddələrinə uyğun olmadığından qüvvədən düşmüş hesab edilsin. İşə bu Qərarda əks olunmuş hüquqi mövqelərə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının mülki prosessual qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada və müddətdə yenidən baxılsın.

2.  Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.

3. Qərar  “Azərbaycan”, “Respublika”, “Xalq qəzeti”, “Bakinski  raboçi” qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin.

4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.

Sədr                                                                                           Fərhad Abdullayev